Paperman: Ο έρωτας στα χρόνια της εργασιακής χολέρας

Του Κώστα Φουρίκου

(η ανάγνωση των παρακάτω σκέψεων κρίνεται προτιμότερη υπό τους ήχους του παραπάνω κομματιού)

Τι εμποδίζει τον ήρωα μας, ένα νέο εργαζόμενο του «χάρτινου» κόσμου της σύγχρονης εργασιακής πραγματικότητας, να γνωρίσει το κορίτσι που τυχαία συνάντησε και ερωτεύτηκε με την πρώτη ματιά;  Τι μπαίνει εμπόδιο ανάμεσα σε αυτόν και αυτή, που στα μάτια του φαντάζει η «κοπέλα των ονείρων» του; Μα φυσικά η ίδια του η ζωή, σκληρά δομημένη γύρω από μια αγχωτική, πιεστική, αντιδημιουργική και αντιερωτική εργασιακή καθημερινότητα. Ποιος είναι ο χειρότερος εκπρόσωπος αυτής της μίζερης κανονικότητας που έχει εγκατασταθεί παντού γύρω του; Ποιος είναι ο δαιμόνιος φύλακας της ασφυκτικής εργασιακής του ρουτίνας, ο τοποτηρητής του ανέραστου και άδικου τούτου κόσμου που μοιάζει να τον έχει εγκλωβίσει προ πολλού; Μα φυσικά ο ίδιος του ο εργοδότης ή κάποιος πρωτοκλασάτος εκπρόσωπός του (σημ: ο δεύτερος μάλλον είναι και χειρότερος)…

Πως μπορεί εν τέλει, ο έρωτας να νικήσει σε μια τόσο άνιση μάχη; Χρειάζεται κατ’ αρχήν η απονενοημένη απόφαση του συμπαθούς ήρωα. Απόφαση τύπου “δεν παίρνει διορθώσεις αλλά ανατροπή”. Απόφασή να σπάσει τους κανόνες, το χρονοδιάγραμμα, το business plan, τον κώδικα συμπεριφοράς απέναντι στο αφεντικό, να ρισκάρει τη θέση του και να τρέξει να βρει την κοπέλα που φευγαλέα κοίταξε, περιμένοντας το τρένο, στο δρόμο για τη δουλειά. Ικανή, αλλά όχι αναγκαία συνθήκη για το επιθυμητό αποτέλεσμα βέβαια. Χρειάζεται επίσης να επιστρατευτούν και να προστρέξουν προς βοήθειά αυτής της απόφασης, όχι τίποτε απεργοί με αποφάσεις κυβερνήσεων εθνικής σωτηρίας, αλλά η Μαγεία που μπορεί να χαρίσει ο κινηματογράφος μαζί με μια αδιευκρίνιστη συμπαντική συνομωσία… Γιατί αλλιώς τέτοια πράγματα δε γίνονται στην κανονική ζωή, θα πεις. Να τα παρατήσεις όλα, τη δουλειά, το αφεντικό, τους υπόλοιπους εργαζόμενους που σε κοιτάνε με ανοιχτό το στόμα και να τρέξεις να τη βρεις. Ρισκάροντας κιόλας αυτή να μη σε θέλει! (Δε βγαίνουν και τα νούμερα δηλαδή: κόστος vs όφελος,  ρίσκο vs κέρδος).

Στο «Paperman» πάντως γίνονται. Και όχι, δεν είναι προκήρυξη για τις νέες σχέσεις εργασίας. Για τις στρατιές των νέων επισφαλώς/ανασφαλώς εργαζομένων στους τομείς των υπηρεσιών ή των άυλων προϊόντων ή των άυλων πλευρών της παραγωγής και της προώθησης των υλικών προϊόντων. Δεν είναι καν καμπάνια για τα παραπάνω, με μια κάποια δόση λυρικών, συναισθηματικών πινελιών. Είναι το animation μικρού μήκους που δημιουργήθηκε από ομάδα της Walt Disney και κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο αυτές τις μέρες. Γιατί άραγε, μπορεί να μας αγγίζει αρκετά, αυτή η μικρού μήκους ταινία παρόλο που αναφέρεται σε παλιότερη εποχή, πέρα από το τεχνικά και αισθητικά όμορφο αποτέλεσμα που τη διακρίνει; Ίσως, μάλλον, επειδή η κεντρική της ιδέα συνοδεύει τις ζωές πολλών εργαζόμενων ανά τον κόσμο σήμερα, ιδιαίτερα των νέων που μπαίνουν τα τελευταία χρόνια στην παραγωγή. Ίσως επειδή οι συνειρμοί και οι σκέψεις που μπορεί να γεννήσει, τους αφορούν τόσο, μα τόσο πολύ. Ακόμα κι αν δεν το συνειδητοποιούν σε ενεργό χρόνο.

Στο διεθνές στερέωμα της κρίσης και του χρέους, στην Ελλάδα των μνημονίων και της τρόικας, δεν είναι μάλλον μόνο πρόβλημα το πώς θα καταφέρει ένα νέο ζευγάρι να στεγάσει τον έρωτά του, πέρα από τις άβολες -για μια τέτοια περίσταση- γονικές εστίες. Υπάρχει ζήτημα με το όλο πλαίσιο που συγκροτείται γύρω από τη ζωή μας και αφορά το γέλιο και το δάκρυ μας, τη χαρά και τη λύπη μας, τους φίλους και τους έρωτές μας πριν καν αυτοί γεννηθούν, στο πως θα υπάρξουν, αν θα υπάρξουν, αν θα τελειώσουν, πως θα αρχίσουν. Η ανεργία, η εσωτερίκευση των ενοχών γι’ αυτή, η έλλειψη χρόνου, τα εξοντωτικά ωράρια, το διαρκές άγχος, η γενικευμένη ανασφάλεια, η πειθαρχία στην εταιρία, στον εργοδότη και το τσιράκι του ως μοναδική ελπίδα επιβίωσης και ανέλιξης δεν αποτελούν ξερά οικονομικά και κοινωνιολογικά δεδομένα. Είναι τα κεντρικά στοιχεία ενός μοντέλου εργασίας και ζωής που επιβάλλουν και χρειάζονται ένα ολόκληρο πολιτισμικό σύστημα – πρότυπο – κουλτούρα  που αφορά το πώς αναπαράγονται τα υποκείμενα που καλούνται να το φέρουν σε πέρας. Αυτή είναι η αληθινή «βιοπολιτική». Είμαστε εμείς και οι ζωές μας. Που ούτε καν οι ίδιοι μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε πως αλλάζουν, όχι μόνο σε σύγκριση με αυτές των προηγούμενων γενεών, αλλά σε σύγκριση με αυτό, που όταν “ακόμη μεγαλώναμε”, φανταζόμασταν, ψηλαφούσαμε, περιμέναμε. Γίνεται προσπάθεια να παραχθεί τεχνητά μία ολόκληρη γενιά η οποία δεν θα έχει πλέον δικαίωμα σε αξιοπρεπή, σταθερή και σίγουρη εργασία. Η παραγωγή του επισφαλούς ατόμου – υποκειμένου αυτής της γενιάς, του επιβάλλει να περιβάλλεται από επισφαλή τέχνη, επισφαλή φιλοσοφία, επισφαλή συναισθήματα, επισφαλείς σχέσεις, επισφαλείς έρωτες. Από μία γενικώς επισφαλή κουλτούρα. Ίσως έτσι, κάπως πρόχειρα και αφαιρετικά να μπορούμε να συλλάβουμε καλύτερα αυτό που ο διανοητής F. Jameson σημείωνε, λέγοντας πως «το μεταμοντέρνο είναι το γενικό πολιτιστικό προφίλ της εποχής της ελαστικής παραγωγής και του ύστερου καπιταλισμού».

Υπερβολές θα πει κάποιος. Οι μικροί καθημερινοί ήρωες της σύγχρονης εργατικής τάξης, χειρωνακτικής και πνευματικής, λιγότερο ή περισσότερο μορφωμένης, είναι εδώ, θα απαντήσει κάποιος άλλος. Και o «Paperman» τους εκπροσωπεί με εμφατικό τρόπο. Ο ηρωισμός του/τους συγκροτείται στα πιο μικρά, απλά και καθημερινά πράγματα του κόσμου. Γιατί, μέχρι να τη δεις, μέχρι να νιώσεις αυτό το σφίξιμο στο στομάχι, αυτή έχει φύγει. Κι εσύ να αναρωτιέσαι αν την είδες, αν ένιωσες αυτό που ένιωσες και αν θα τη ξαναδείς. Γιατί και αυτή τρέχει, πρέπει να πάει σε ακόμη μία συνέντευξη, να κάνει καλή εντύπωση, να μην αργήσει. Κι εσύ τώρα που το σκέφτεσαι έχεις αργήσει. Ο τόνος της χαρτούρας που πρέπει να φέρεις σε πέρας, τα αποστειρωμένα γραφεία, το ύφος του αφεντικού, η αδιαφορία των δίπλα (που μπορεί να περνούν μόνοι τους αντίστοιχο λούκι), η αλλοτρίωση η εξατομίκευση υψώνονται σαν θεόρατα τείχη ανάμεσα σε αυτό που ένιωσες ή νομίζεις πως ένιωσες. Κι ας βρίσκεται το άτομο που στο προκάλεσε στο διπλανό αντίστοιχα άσχημο κτήριο,  στο διπλανό αντίστοιχα άσχημο δωμάτιο, στο διπλανό αντίστοιχα άσχημο γραφείο. Αυτή η ίδια η ζωή που κάνετε, είναι αυτή η ίδια, πάλι, που σας απομακρύνει. (σημ: Ίσως χρειάζεσαι άλλους δρόμους για να αναπνεύσουν οι στιγμές και τα συναισθήματά σου. σημείωσε να τη ψάξεις στο facebook, όταν πας σπίτι. στο εταιρικό pc η διεύθυνση έχει μπλοκάρει τις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης.)

Λοιπόν τέλος. Στηρίζουμε τον συμπαθέστατο κύριο “P”, με το κουστούμι της δουλειάς και τις σαϊτες του. Κι αν χρειάστηκε η μαγεία της Walt Disney για να τα καταφέρει στο απονενοημένο του διάβημα,  μαγική στην πραγματικότητα είναι η ίδια η μάχη που δίνουν άπειροι σαν κι αυτόν στην προσπάθειά τους να κλέψουν και να διασώσουν στιγμές, συναισθήματα, χώρους και χρόνους από το αδηφάγο καπιταλιστικό τέρας που ζει από τις σάρκες τους, από τον κόπο τους, από τη σκέψη και τη φαντασία τους. Ακόμα πιο μαγικό είναι, όταν συνειδητοποιούμε ότι τέτοιες μάχες δε μπορούμε να τις κερδίσουμε μόνοι μας με τίποτα. Και εκεί που γίνεται ένας “μικρός μαγικός χαμός” είναι, που όταν κερδίζουμε ή χάνουμε τέτοιες μάχες, καταλαβαίνουμε πλέον όλο και περισσότεροι, ότι έχουμε έναν ολόκληρο πολέμο μπροστά μας, που πρέπει να κερδίσουμε. Για να την αλλάξουμε (αφού την αγαπάμε) τη ζωή. Όπως και τη μαρία. Που διασταυρώθηκαν τα βλέμματά σας στο γραφείο αλλά μετά άντε να της μιλήσεις. και την ελένη που σου ζήτησε σημειώσεις στο απογευματινό μάθημα στο μεταπτυχιακό αλλά έχεις να τη δεις ένα μήνα . Και τη χριστίνα που απολύθηκε και δεν έχει όρεξη για πολλα αυτές τις μέρες και την ελεάνα που σε πλήγωσε γιατί είναι ανασφαλής και τη Δανάη που αποδείχτηκε ηλίθια και και και…τις αγαπάμε όλες. Δεν αγαπάμε εσάς χαρτογιακάδες, ελβετόψυχοι με το δήθεν βλέμμα σας που μας κοιτάτε αφ’ υψηλού…

 πηγή: η Λέσχη