Αντικειμενικοτητα και Φιλελευθερη Επιστημοσυνη

 Του Νοαμ Τσομσκι

Εαν ειναι πιθανο πως η ιδεολογια γενικα θα μπορουσε να αποτελει μασκα για το προσωπικο συμφερον, τοτε προκειται για φυσικη υποθεση οτι οι διανοουμενοι, ερμηνευοντας την ιστορια ή διαμορφωνοντας την πολιτικη, θα τεινουν να υιοθετουν μια ελιτιστικη θεση, καταδικαζοντας τα λαϊκα κινηματα και την μαζικη συμμετοχη στις διαδικασιες ληψεις αποφασεων, δινοντας μεγαλυτερη εμφαση στην αναγκαιοτητα για επιβλεψη απο εκεινους που διαθετουν την γνωση και την κατανοηση που απαιτειται (οπως διατεινονται οι ιδιοι) να διαχειριστουν την κοινωνια και να ελεγξουν την κοινωνικη αλλαγη. Ομως αυτη δεν ειναι καν μια πρωτοτυπη σκεψη πια. Ενα απο τα βασικα στοιχεια στην αναρχικη κριτικη του Μαρξισμου εναν αιωνα πριν ηταν η προβλεψη πως, συμφωνα με την διατυπωση του Μπακουνιν:

Συμφωνα με την θεωρια του κου Μαρξ, οι ανθρωποι οχι μονο δεν πρεπει να καταστρεψουν [το κρατος]αλλα πρεπει να το ενισχυσουν και να το θεσουν στην απολυτη διαθεση των ευεργετων τους, των προστατων τους και των δασκαλων τους – τους ηγετες του Κομμουνιστικου Κομματος, με αλλα λογια τον κο Μαρξ και τους φιλους του, οι οποιοι θα προχωρησουν στην απελευθερωση [της ανθρωποτητας] με τον δικο τους τροπο. Θα συγκεντρωσουν τα ηνια της διακυβερνησης σε χερια ισχυρα, λογω του οτι οι αδαεις ανθρωποι χρειαζονται μια υπερβολικα ατεγκτη κηδεμονια,·θα εγκαθιδρυσουν μια μοναδικη κρατικη τραπεζα, συσσωρευοντας στα χερια της ολη την εμπορικη, βιομηχανικη, αγροτικη και ακομη και την επιστημονικη παραγωγη, και στην συνεχεια θα διαιρεσουν τις μαζες σε δυο στρατιες – την βιομηχανικη και την αγροτικη – κατω απο την αμεση διοικηση των κρατικων μηχανικων, οι οποιοι θα εδραιωσουν τοτε ενα νεο προνομιακο επιστημονικο-πολιτικο κρατος (P. Avrich, Οι Ρωσοι Αναρχικοι)

            Θα ηταν αδυνατο να μην εντυπωσιαστει καποιος απο τον παραλληλισμο μεταξυ αυτης της προβλεψης και εκεινης του Daniel Bell – την προβλεψη πως στην νεα μεταβιομηχανικη κοινωνια, «οχι μονο τα καλυτερα ταλεντα, αλλα σταδιακα ολοκληρο το πλεγμα κοινωνικης θεσης και κοινωνικου κυρους, θα βασιζεται στις κοινοτητες των διανοουμενων και των επιστημονων». Συνεχιζοντας αυτον τον παραλληλισμο για λιγο, θα μπορουσε να αναρωτηθει κανεις εαν η αριστερη κριτικη στον Λενινιστικο ελιτισμο μπορει να εφαρμοστει, κατω απο πολυ διαφορετικες συνθηκες, στην φιλελευθερη ιδεολογια της διανοητικης ελιτ που φιλοδοξει να ανελθει σε κυριαρχη θεση στην διαχειριση του κρατους προνοιας.

            Η Ροζα Λουξεμπουργκ, το 1918, υποστηριξε οτι ο ελιτισμος των Μπολσεβικων θα οδηγουσε σε μια κοινωνικη κατασταση οπου το μοναδικο ενεργο στοιχειο στην κοινωνικη ζωη θα ηταν η γραφειοκρατια– αν και τωρα θα αποκαλουνταν η «Κοκκινη γραφειοκρατια» του κρατικου σοσιαλισμου που ο Μπακουνιν ειχε προ πολλου περιγραψει ως «το πιο αθλιο και τρομακτικο ψεμα που εχει δημιουργησει ο αιωνας μας»[i]. Η πραγματικη κοινωνικη επανασταση απαιτει μια «πνευματικη μεταμορφωση των μαζων που εχουν εξαθλιωθει μετα απο αιωνες αστικης ταξικης εξουσιας»[ii]. «Μονο με το ξεριζωμα των συνηθειων της υποταγης και της δουλοπρεπειας ως την τελευταια ριζα τους θα καταφερει η εργατικη ταξη να αποκτησει την κατανοηση μιας νεας μορφης πειθαρχιας, αυτο-κυριαρχης τοσο ωστε να προκυπτει απο την ελευθερη συναινεση»[iii]. Γραφοντας το 1904, προβλεψε οτι οι οργανωτικες εννοιες του Λενιν θα «υποδουλωναν ενα νεο εργατικο κινημα σε μια διανοητικη ελιτ πεινασμενη για εξουσια.... μετατρεποντας την σε ενα αυτοματο, χειραγωγουμενο απο την Κεντρικη Επιτροπη»[iv]. Στο ελιτιστικο δογμα των Μπολσεβικων του 1918, εκεινη ειδε μια διαφωνια της δημιουργικης, αυθορμητης, αυτο-διορθουμενης δυναμης της μαζικης δρασης, η οποια μονη, υποστηριζει, θα μπορεσει να επιλυσει τα χιλιαδες προβληματα της κοινωνικης αναδομησης και να παραγει την πνευματικη μεταμορφωση που αποτελει την ουσια μιας πραγματικης κοινωνικης επαναστασης. Καθως η πρακτικη των Μπολσεβικων εξελιχθηκε σε ατεγκτο δογμα, ο φοβος της λαϊκης πρωτουβουλιας και της αυθορμητης μαζικης δρασης, που δεν βρισκεται κατω απο την διευθυνση και τον ελεγχο της ορθα καθορισμενης πρωτοποριας, αναδειχθηκε σε κυριαρχο στοιχειο της ετσι αποκαλουμενης «Κομμουνιστικης» ιδεολογιας.

            Ο ανταγωνισμος με τα μαζικα κινηματα και την κοινωνικη αλλαγη που αποδρα απο τον ελεγχο των προνομιουχων ελιτ αποτελει επισης σαφες χαρακτηριστικο της συγχρονης φιλελευθερης ιδεολογιας. Θελω να διερευνησω εδω το πως, σε μια ιδιαιτερα κρισιμη περιπτωση, η συγκεκριμενη αυτη προκαταληψη της Αμερικανικης φιλελευθερης ιδεολογιας μπορει να εντοπιστει ακομη και στην ερμηνεια των γεγονοτων του παρελθοντος στο οποιο η Αμερικανικη αναμειξη ηταν ιδιαιτερα ισχνη, και σε ιστορικες μελετες ιδαιτερα μεγαλου βεληνεκους.

            Το 1966, η Ενωση Αμερικανων Ιστορικων απεδωσε το βραβειο για την αρτιοτερη μελετη της Ευρωπαϊκης Ιστοριας στον Gabriel Jackson, για την εργασια του στην μελετη της Ισπανιας κατα την διαρκεια της δεκαετιας του 1930[v]. Δεν υπαρχει αμφιβολια οτι απο τα δεκαδες βιβλια για την εν λογω περιοδο, το εργο του Jackson ειναι απο τα καλυτερα, και δεν αμφιβαλλω διολου για το οτι το βραβειο ηταν ανταξιο του. Ο Ισπανικος Εμφυλιος Πολεμος ειναι ενα απο τα κρισιμοτερα γεγονοτα της συγχρονης ιστοριας, και ενα απο τα πλεον μελετημενα επισης. Στον πολεμο αυτο, ανακαλυπτουμε την αλληλεπιδραση δυναμεων και ιδεων που εχουν κυριαρχησει στην Ευρωπαϊκη ιστορια μετα την βιομηχανικη επανασταση. Επιπλεον, η σχεση της Ισπανιας με τις μεγαλες δυναμεις της εποχης ηταν με πολλους τροπους ομοια με εκεινη των χωρων που σημερα αποκαλουνται Τριτος Κοσμος. Με καποιους τροπους, λοιπον, τα γεγονοτα των Ισπανικου Εμφυλιου Πολεμου προσφερουν μια προγευση οσων μας επιφυλασσει το μελλον, καθως οι επαναστασεις στον Τριτο Κοσμο ξεριζωνουν τις παραδοσιακες κοινωνιες, απειλουν την ιμπεριαλιστικη κυριαρχια, εντεινουν τους ανταγωνισμους μεταξυ των μεγαλων δυναμεων, και φερνουν τον κοσμο επικινδυνα κοντα σε εναν πολεμο ο οποιος, εαν δεν αποτραπει, θα προκαλεσει σιγουρα την τελικη καταστροφη της συγχρονης ιστοριας. Ο λογος για τον οποιο θελω να  διερευνησω μια εξαιρετικη φιλελευθερη αναλυση του Ισπανικου Εμφυλιου Πολεμου ειναι κατα συνεπεια διπτυχος: πρωτον, λογω του εγγενους ενδιαφεροντος που εχουν τα γεγονοτα αυτα, και δευτερον, λογω της γνωσης που η αναλυση αυτη μπορει να παρεχει αναφορικα με την υποβοσκουσα ελιτιστικη προκαταληψη που πιστευω οτι βρισκεται στην ριζα του φαινομενου της αντεπαναστατικης καθυποταξης.

            Στην μελετη του για την Ισπανικη Δημοκρατια, ο Jackson δεν καταβαλλει καμια προσπαθεια να αποκρυψει την δεσμευση του προς οφελος της φιλελευθερης δημοκρατιας, οπως αυτη εκπροσωπηθηκε απο προσωπα οπως ο Azana, o Casares, o Quiroga, o Martinez Barrio[vi], και οι αλλοι «υπευθυνοι εθνικοι ηγετες». Αναλαμβανοντας την θεση αυτη, μιλαει εκ μερους πολλων φιλελευθερων στοχαστων· και θα ηταν δικαιο να πουμε οτι προσωπα παρομοια με εκεινα που μολις αναφερθηκαν θα υποστηριζονταν απο τους Αμερικανους φιλελευθερους, οπου ηταν αυτο εφικτο, στην Λατινικη Αμερικη, την Ασια ή την Αφρικη. Επιπλεον, ο Jackson, δεν καταβαλλει μεγαλη προσπαθεια να καμουφλαρει την αντιπαθεια του για τις δυναμεις της λαϊκης επαναστασης στην Ισπανια, ή για τους σκοπους της.

            Δεν προκειται για κριτικη της μελετης του Jackson οτι η αποψη του και οι συμπαθειες του εκφραζονται με τοση διαυγεια. Αντιθετα, η αξια της εργασιας του ως ερμηνεια των ιστορικων γεγονοτων επιτεινεται απο το γεγονος οτι οι δεσμευσεις του συγγραφεα διατυπωνονται με τοση σαφηνεια και εναργεια. Ωστοσο νομιζω οτι μπορει να δειχθει πως η περιγραφη της λαϊκης επαναστασης που πραγματοποιηθηκε στην Ισπανια απο τον Jackson ειναι παραπλανητικη και εν μερει εντελως αδικη, και ακομη οτι η αποτυχια της αντικειμενικοτητας που φανερωνει ειναι εξαιρετικα σημαντικη γιατι χαρακτηριζει την νοοτροπια που εκδηλωνεται απο φιλελευθερους (και Κομμουνιστες) διανοουμενους προς τα επαναστατικα κινηματα που σε μεγαλο βαθμο εκδηλωνονται αυθορμητα και χαλαρα οργανωμενα, παρα το γεγονος οτι προκυπτουν απο τις βαθια βιωμενες αναγκες και τα ιδεωδη των εξαθλιωμενων. Ειναι μια απο τις συμβασεις της επιστημοσυνης οτι η χρηση ορων οπως αυτων της προηγουμενης φρασης φανερωνουν αφελεια και ζαλισμενο συναισθηματισμο. Η συμβαση αυτη, παρ’ ολα αυτα, υποστηριζεται περισσοτερο απο τον ιδεολογικο δογματισμο παρα απο την ιστορια ή την διερευνηση των φαινομενων της κοινωνικης ζωης. Ο δογματισμος αυτος, νομιζω, διαψευδεται απο γεγονοτα οπως η επανασταση που σαρωσε μεγαλο μερος της Ισπανιας το καλοκαιρι του 1936.

            Οι περιστασεις την Ισπανιας της δεκαετιας του 1930 δεν επαναλαμβανονται πουθενα αλλου στον υπαναπτυκτο κοσμο σημερα, αυτο ειναι βεβαιο. Παρ’ ολα αυτα, οι περιορισμενες πληροφοριες που διαθετουμε σχετικα με τα λαϊκα κινηματα στην Ασια, ειδικα, υποδηλωνουν καποια παρομοια χαρακτηριστικα που αξιζουν πολυ σοβαροτερης και συμπαθητικοτερης μελετης απ’ οση εχουν ως τωρα λαβει. Η ελλειπης πληροφορηση καθιστα επικινδυνη την προσπαθεια αναπτυξης οποιουδηποτε τετοιου παραλληλισμου, αν και νομιζω οτι ειναι ιδιαιτερα εφικτη η παρατηρηση των μακροχρονων τασεων στις απαντησεις των φιλελευθερων και των Κομμουνιστων διανοουμενων σχετικα με τα μαζικα κινηματα.

            Οπως εχω ηδη τονισει, ο Ισπανικος Εμφυλιος Πολεμος δεν ειναι μονο ενα απο τα πιο κρισιμα γεγονοτα της συγχρονης ιστοριας αλλα ενα απο τα πλεον εντονα μελετημενα επισης. Ωστοσο υπαρχουν εντυπωσιακα κενα. Κατα την διαρκεια των μηνων που ακολουθησαν την σταση του Φρανκο τον Ιουλιο του 1936, μια κοινωνικη επανασταση ανευ προηγουμενου ευρος πραγματοποιηθηκε στο μεγαλυτερο μερος της Ισπανιας. Δεν διεθετε καμια «επαναστατικη πρωτοπορια» και φαινεται πως υπηρξε σε μεγαλο βαθμο αυθορμητη, αναμειγνυοντας μαζες εργαζομενων στις πολεις και την επαρχια σε μια ριζικη μεταμορφωση των κοινωνικων και οικονομικων συνθηκων που επεμειναν, με αξιοσημειωτα εντυπωσιακη επιτυχια, μεχρις οτου κατασταλθηκαν με την βια. Η κατα κυριο λογο αναρχικη αυτη επανασταση και η μαζικη κοινωνικη μεταμορφωση που επεφερε εχει αντιμετωπιστει, σε προσφατες ιστορικες μελετες, ως καποιο ειδος παρεκτροπης, μια ενοχληση που σταθηκε εμποδιο στην επιτυχημενη επιδιωξη του πολεμου που θα εσωζε το αστικο καθεστως απο την σταση του Φρανκο. Αρκετοι ιστορικοι θα συμφωνουσαν ενδεχομενως με τον Ερικ Χομπσμπαουμ και τον ισχυρισμο του οτι για την αποτυχια της κοινωνικης επαναστασης στην Ισπανια, «ευθυνονται οι αναρχικοι», οτι ο αναρχισμος ηταν μια «συμφορα», ενα ειδος «ηθικης γυμναστικης», χωρις «συμπαγη αποτελεσματα», στην καλυτερη περιπτωση «ενα καταφανως συγκινητικο θεαμα για τον μαθητη της λαϊκης θρησκειας». Η πλεον εκτεταμμενη ιστορικη μελετη της αναρχικης επαναστασης[vii] παραμενει σχετικα απροσιτη, και ουτε ο συγγραφεας της, που σημερα ζει στην νοτια Γαλλια, ουτε οι αναριθμητοι προσφυγες που δεν θα γραψουν ποτε απομνημονευματα αλλα θα μπορουσαν να προσφερουν ανεκτιμητες προσωπικες μαρτυριες εχουν ερωτηθει, προφανως, απο τους συγγραφεις των βασικων ιστορικων εργων[viii]. Ενω η μονη συλλογη ντοκουμεντων που αναφερεται στις κολλεκτιβοποιησεις[ix], εχει εκδωθει απο τον αναρχικο τυπο και ειναι κατα συνεπεια ελαχιστα προσβασιμη προς τον γενικο αναγνωστη, και εχει επισης σπανια αναφερθει – για παραδειγμα, δεν αναφερεται καν στην βιβλιογραφια του Jackson, αν και η περιγραφη του Jackson επιδιωκει να ειναι μια κοινωνικη και πολιτικη, οχι απλα στρατιωτικη, ιστορια. Για την ακριβεια, η εκπληκτικη αυτη κοινωνικη αναταραχη φαινεται πως εχει σε μεγαλο βαθμο παρελθει της αναμνησης της. Ομως το δραμα και το παθος του Ισπανικου Εμφυλιου Πολεμου δεν εχει σε καμια περιπτωση ξεθωριασει· μαρτυρας ειναι και η επιδραση της ταινιας To Die in Madrid πριν λιγα χρονια. Αν και σε αυτη την ταινια, οπως τονιζει και ο Daniel Guerin, δεν βρισκεται καμια αναφορα στην λαϊκη επανασταση που ειχε μεταμορφωσει μεγαλο μερος της Ισπανικης κοινωνιας.

            Στο σημειο αυτο θα με απασχολησουν τα γεγονοτα της περιοδου 1936-37[x], και ειδικοτερα μια συγκεκριμενη πτυχη του συνθετου αγωνα που περιλαμβανε Φρανκικους Εθνικιστες, Ρεπουμπλικανους (μεταξυ των οποιων και το Κομμουνιστικο κομμα), αναρχικους και ομαδες σοσιαλιστων εργατων. Η σταση του Φρανκο τον Ιουλιο του 1936 προεκυψε μετα απο πολλους μηνες απεργιων, απαλλοτριωσεων και συγκρουσεων μεταξυ των χωρικων και των Εθνοφρουρων. Ο αριστερος σοσιαλιστης ηγετης Largo Caballero ειχε απαιτησει τον Ιουνιο οπως οι εργατες οπλιστουν, αλλα ο Azana δεν συναινεσε. Οταν συνεβει το πραξικοπημα, η Ρεπουμπλικανικη κυβερνηση βρισκονταν σε παραλυση. Οι εργαζομενοι ειχαν εξοπλιστει στην Μαδριτη και την Βαρκελωνη, αδειαζοντας τα κυβερνητικα οπλοστασια ως και τα πλοια στα λιμανια, καταστελλοντας την σταση ενω η κυβερνηση αμφιταλαντευονταν, διχασμενη μεταξυ του διδυμου κινδυνου της υποταγης στον Φρανκο και του εξοπλισμου των εργατικων ταξεων. Σε μεγαλες περιοχες της Ισπανιας, η αυτοδιοικητικη εξουσια περασε στα χερια των αναρχικων και των σοσιαλιστων εργατων, οι οποιοι διαδραματισαν ουσιαστικο και γενικα κυριαρχο ρολο στην καταστολη της φασιστικης στασης.

            Οι επομενοι μηνες εχουν συχνα περιγραφει ως μια περιοδος «διπλης εξουσιας». Στην Βαρκελωνη, η βιομηχανια και το εμποριο ειχαν κολλεκτιβοποιηθει σε μεγαλο βαθμο, και ενα κυμα κολλεκτιβοποιησεων διαδοθηκε στις αγροτικες περιοχες, καθως και στις πολεις και τα χωρια, στην Αραγκον, την Καστιλη και το Λεβαντε, και σε μικροτερο αλλα εξισου σημαντικο βαθμο σε πολλα μερη της Καταλωνιας, της Αστουρια, της Εστρεμαδουρα και της Ανδαλουσιας. Η στρατιωτικη διοικηση ασκουνταν απο επιτροπες αμυνας· η κοινωνικη και οικονομικη οργανωση ελαβε διαφορες μορφες, ακολουθωντας σε γενικες γραμμες το προγραμμα του Συνεδριου της αναρχικης CNT στην Σαραγοσα τον Μαϊο του 1936. Η επανασταση ηταν «απολιτικη», με την εννοια πως τα οργανα διοικησης και διαχειρισης παρεμεναν διαχωρισμενα απο την κεντρικη Ρεπουμπλικανικη κυβερνηση ενω, ακομη και μετα την συμμετοχη αρκετων αναρχικων ηγετων στην κυβερνηση το φθινοπωρο του 1936, συνεχιζε να λειτουργει σχετικα ανεξαρτητα μεχρι την τελικη καταστολη της απο τις καθοδηγουμενες απο φασιστες και Κομμουνιστες Ρεπουμπλικανικες δυναμεις. Η επιτυχια της κολλεκτιβοποιησης της βιομηχανιας και του εμποριου στην Βαρκελωνη εντυπωσιασε ακομη και επικριτικους παρατηρητες της οπως τον Franz Borkenau. Η κλιμακα των αγροτικων κολλεκτιβοποιησεων γνωστοποιειται απο τα ακολουθα στοιχεια που προκυπτουν απο αναρχικες πηγες: στην Αραγκον, 450 κολλεκτιβες με 500.000 μελη, στο Λεβαντε, 900 κολλεκτιβες, υπευθυνες για το μισο περιπου της γεωργικης παραγωγης και το 70 τοις εκατο της εμπορικης διαθεσης της, στην ευφοροτερη περιοχη της Ισπανιας, την Καστιλη, 300 κολλεκτιβες με περιπου 100.000 μελη[xi]. Στην Καταλωνια, η αστικη κυβερνηση με επικεφαλης τον Luis Companys διατηρησε την τυπικη εξουσια, αλλα η πραγματικη εξουσια βρισκονταν πια στα χερια των αναρχικων κοινοτητων.

            Η περιοδος του Ιουλιου ως τον Σεπτεμβριο θα μπορουσε να χαρακτηριστει ως μια αυθορμητης, εξαπλωμενης, αν και ανολοκληρωτης κοινωνικης επαναστασης[xii]. Ενας αριθμος αναρχικων ηγετων συμμετειχε τοτε στην κυβερνηση· ο λογος, οπως διατυπωθηκε απο την Federica Montseny στις 3 Ιανουαριου του 1937, ηταν ο εξης: «....οι αναρχικοι συμμετεχουν στην κυβερνηση προκειμενου να αποτρεψουν την εκτροπη της Επαναστασης και για να την διευρυνουν μετα το τελος του πολεμου, καθως και για να αντιταχθουν σε οποιαδηποτε δικτατορικη ταση, απ’ οπου και αν αυτη προερχεται»[xiii]. Η κεντρικη κυβερνηση περιηλθε σταδιακα στον ελεγχο των Κομμουνιστων – στην Καταλωνια, υπο τον ελεγχο του PSUC (Partit Socialista Unificat de Catalunya) – κυριως ως αποτελεσμα της πολυτιμης Ρωσικης στρατιωτικης βοηθειας. Η επιτυχια των κομμουνιστων ηταν μεγαλυτερη στις ευπορες κτηνοτροφικες περιοχες του Λεβαντε (η κυβερνηση μεταφερθηκε στην Βαλενθια, πρωτευουσα μιας απο τις επαρχιες), οπου οι ευκαταστατοι ιδιοκτητες κτηνοτροφικων μοναδων ειχαν σπευσει στην οργανωμενη απο το κομμα Ομοσπονδια Χωρικων ωστε να προστατευσει τους ευπορους κτηνοτροφους· η ομοσπονδια «εδρασε ως ενα ισχυρο εργαλειο στον ελεγχο των αγροτικων κολλεκτιβοποιησεων που προωθουσαν οι εργατες γης της επαρχιας»[xiv]. Ενω και αλλου, οι αντεπαναστατικες επιτυχιες αντανακλουσαν την αυξανομενη Κομμουνιστικη κυριαρχια επι της Δημοκρατιας.

            Η πρωτη φαση της αντεπαναστασης ηταν η νομιμοποιηση και η ρυθμιση των επιτευγματων εκεινων της επαναστασης που εμφανιζονταν ως μη αναστρεψιμα. Ενα διαταγμα της 7^ης Οκτωβριου απο τον Κομμουνιστη υπουργο γεωργιας, Vicente Uribe, νομιμοποιησε καποιες απαλλοτριωσεις – συγκεκριμενα, τις απαλλοτριωσεις γης που ανηκαν σε συμμετεχοντες στην σταση του Φρανκο. Σαφως, οι απαλλοτριωσεις αυτες ειχαν ηδη συμβει, ενα γεγονος που δεν εμποδισε τον Κομμουνιστικο τυπο απο την περιγραφη του δογματος ως «το πλεον αδιαφιλονικητο επαναστατικο μετρο που εχει ληφθει μετα το στρατιωτικο πραξικοπημα»[xv]. Για την ακριβεια, εξαιρωντας τα κτηματα των γαιοκτημονων που δεν ειχαν συμμετασχει αμεσα στην σταση του Φρανκο, το διαταγμα αντανακλουσε ενα βημα προς τα πισω, απο την οπτικη των επαναστατων, και κριθηκε αρνητικα οχι μονο απο την CNT αλλα και απο την σοσιαλιστικη Ομοσπονδια Εργατων Γης, που σχετιζονταν με την UGT (Union General de Trabajadores). Η απαιτηση για ενα πολυ πιο διευρυμενο διαταγμα δεν εγινε αποδεκτη απο την Κομμουνιστικη ηγεσια του υπουργειου, μιας και το Κομμουνιστικο κομμα «αναζητουσε υποστηριξη μεταξυ των ταξεων των ιδιοκτητων στο πραξικοπημα εναντια στον Φρανκο» και κατα συνεπεια, «δεν ειχε τα περιθωρια απωθησης των μικρων και μεσαιων ιδιοκτητων που ειχαν σταθει εχθρικα απεναντι στο κινημα της εργατικης ταξης πριν το τελος του εμφυλιου πολεμου». Στους «μικρους» αυτους «ιδιοκτητες», για την ακριβεια, φαινεται πως συμπεριλαμβανονταν και κατοχοι μεγαλυτερων εκτασεων γης. Το διαταγμα υποχρεωνε τους ενοικιαστες να συνεχιζουν την καταβολη ενοικιου εκτος και αν οι ιδιοκτητες ειχαν υποστηριξει τον Φρανκο, ενω με την εγγυηση που παρειχε στους πρωην κατοχους απετρεπε την διανομη της γης στους απορους χωρικους. Ο Ricardo Zabalza, γενικος γραμματεας της Ομοσπονδιας Εργατων Γης, περιεγραψε την κατασταση που προεκυψε ως «αποτροπαια αδικη»· «οι συκοφαντες των πρωην πολιτικων αφεντικων απολαμβανουν ακομη μια προνομιακη θεση εις βαρος εκεινων των ατομων που δεν μπορουσαν να πληρωσουν το ενοικιο ακομη και για το μικροτερο μερισμα γης, λογω του οτι ηταν επαναστατες».

            Για να ολοκληρωθει η φαση της νομιμοποιησης και περιορισμου οσων ειχαν ηδη επιτευχθει, ενα διαταγμα της 24^ης Οκτωβριου του 1936, δημοσιευθηκε απο καποιο μελος της CNT, o οποιος ειχε αναλαβει καθηκοντα επιτροπου για την οικονομια στην Καταλωνικη Generalitat, δινοντας νομικη επικυρωση στην κολλεκτιβοποιηση της βιομηχανιας στην Καταλωνια. Και σε αυτη την περιπτωση, απο την επαναστατικη οπτικη, το βημα ηταν παλινδρομικο. Η κολλεκτιβοποιηση ηταν περιορισμενη στις επιχειρησεις που απασχολουσαν περισσοτερους απο εκατο εργατες, και μια ποικιλια νεων ορων εφαρμοστηκαν προκειμενου να αποσπασουν τον ελεγχο απο τις επιτροπες των εργαζομενων και να τον αποδωσουν στην κρατικη γραφειοκρατια[xvi]. Η δευτερη φαση της αντεπαναστασης, απο τον Οκτωβριο του 1936 ως το Μαη του 1937, συμπεριλαμβανε την καταστροφη των τοπικων επιτροπων, την αντικατασταση της πολιτοφυλακης απο τον συμβατικο στρατο, και την επανεδραιωση του προεπαναστατικου κοινωνικου και πολιτικου συστηματος, οπου και αν ηταν αυτο εφικτο. Τελικα, τον Μαϊο του 1937 πραγματοποιηθηκε η αμεση επιθεση εναντια στην εργατικη ταξη στην Βαρκελωνη (Ημερες του Μαη)[xvii]. Μετα την επιτυχια της επιθεσης αυτης, η διαδικασια της ρευστοποιησης της επαναστασης ειχε πια ολοκληρωθει. Το διαταγμα κολλεκτιβοποιησεων της 24^ης Οκτωβριου ακυρωθηκε και οι βιομηχανιες «απελευθερωθηκαν» απο τον εργατικο ελεγχο. Οι καθοδηγουμενες απο τους Κομμουνιστες στρατιες σαρωσαν την Αραγκον, καταστρεφοντας πολλες κολλεκτιβες και αποσυναρμολογωντας τις οργανωσεις τους και, γενικα, φερνοντας την περιοχη υπο τον ελεγχο της κεντρικης κυβερνησης. Σε ολη την επικρατεια των κατεχομενων απο τις Ρεπουμπλικανικες δυναμεις περιοχων, η κυβερνηση, τωρα υπο Κομμουνιστικη κυριαρχια, εδρασε συμφωνα με το σχεδιο που ανακοινωθηκε απο την Pravda στις 17 Δεκεμβριου του 1936: «Οσον αφορα την Καταλωνια, η εκκαθαριση των Τροτσκιστικων και Αναρχο-Συνδικαλιστικων στοιχειων εκει εχει ηδη ξεκινησει, και θα διεκπεραιωθει με την ιδια ενεργητικοτητα οπως και στην Ε.Σ.Σ.Δ.»[xviii] - και, θα μπορουσαμε να προσθεσουμε, με τον ιδιο ακριβως τροπο.

            Εν συντομια, η περιοδος απο το καλοκαιρι του 1936 ως το 1937 χαρακτηριστηκε απο την επανασταση και την αντεπανασταση: η επανασταση ηταν σε μεγαλο βαθμο αυθορμητη με την μαζικη συμμετοχη αναρχικων και σοσιαλιστων βιομηχανικων εργατων και εργατων γης· η αντεπανασταση καθοδηγουνταν απο τους Κομμουνιστες, ενω το ιδιο το Κομμουνιστικο κομμα ανηλθε σταδιακα στην εκπροσωπηση της δεξιας πτερυγας της Δημοκρατιας. Κατα την διαρκεια αυτης της περιοδου και μετα τις επιτυχιες της αντεπαναστασης, η Δημοκρατια διεξηγαγε πολεμο εναντια στην σταση του Φρανκο· αυτο εχει περιγραφει σε βαθος σε πολυαριθμες εκδοσεις, και θα αναφερθω λιγο σχετικα εδω. Ο καθοδηγουμενος απο τους Κομμουνιστες αντεπαναστατικος αγωνας πρεπει, σαφως, να κατανοηθει σε σχεση με τον συνεχιζομενο αντιφασιστικο πολεμο και την γενικοτερη προσπαθεια της Σοβιετικης Ενωσης να κατασκευασει μια διευρυμενη αντιφασιστικη συμμαχια με τις Δυτικες δημοκρατιες. Ενας απο τους λογους της λυσσαλεας αντεπαναστατικης πολιτικης των Κομμουνιστων ηταν η πεποιθηση τους οτι η Αγγλια δεν θα ανεχονταν ποτε εναν επαναστατικο θριαμβο στην Ισπανια, μιας και διατηρουσε πολυσημαντα εμπορικα συμφεροντα εκει, οπως και η Γαλλια και σε μικροτερο βαθμο οι Ηνωμενες Πολιτειες[xix]. Θα επιστρεψω σε αυτο το ζητημα συντομα. Ωστοσο, νομιζω οτι ειναι σημαντικο να διατηρουμε κατα νου οτι υπηρξαν και αλλοι παραγοντες. Τα σχολια του Rudolf Rocker ειναι, πιστευω, απολυτα ακριβη:

...ο Ισπανικος λαος εχει αναμιχθει σε εναν απεγνωσμενο αγωνα εναντια σε εναν ανηλεη αντιπαλο και εχει εκτεθει στις μυστικες ιντριγκες των μεγαλων ιμπεριαλιστικων δυναμεων της Ευρωπης. Παρ’ ολα αυτα οι Ισπανοι επαναστατες δεν εχουν γαντζωθει απο την καταστροφικη δυνατοτητα της δικτατοριας, αλλα εχουν σεβαστει ολες τις εντιμες πεποιθησεις. Οποιοσδηποτε επισκεφτηκε την Βαρκελωνη μετα τις μαχες του Ιουλιου, ειτε φιλος ειτε εχθρος της CNT, εντυπωσιαστηκε με την ελευθερια της δημοσιας ζωης και την απουσια οποιονδηποτε διευθετησεων για την καταστολη της ελευθερης εκφρασης της γνωμης.

Για δυο δεκαετιες οι υποστηρικτες του Μπολσεβικισμου σφυρηλατουν τις μαζες με την ιδεα οτι η δικτατορια ειναι μια ζωτικη αναγκαιοτητα για την υπερασπιση των ετσι αποκαλουμενων προλεταριακων συμφεροντων εναντια στις επιθεσεις της αντεπαναστασης και για την διανοιξη του δρομου προς τον Σοσιαλισμο. Δεν εχουν προωθησει τον σκοπο του Σοσιαλισμου με αυτη την προπαγανδα, αλλα εχουν απλα εξομαλυνει τον δρομο για τον Φασισμο στην Ιταλια, την Γερμανια και την Αυστρια προκαλωντας εκατομμυρια ανθρωπων να ξεχασουν οτι η δικτατορια, η πιο ακραια μορφη τυραννιας, δεν μπορει ποτε να οδηγησει στην κοινωνικη απελευθερωση. Στην Ρωσια, η ετσι αποκαλουμενη δικτατορια του προλεταριατου δεν εχει οδηγησει στον Σοσιαλισμο, αλλα στην κυριαρχια μιας νεας γραφειοκρατιας επι του προλεταριατου και ολων των ανθρωπων....

Αυτο που οι Ρωσοι αυταρχικοι και οι υποστηρικτες τους φοβουνται περισσοτερο ειναι οτι η επιτυχια του ελευθεριακου Σοσιαλισμου στην Ισπανια μπορει να αποδειξει στους τυφλους οπαδους τους οτι η πολυ εγκωμιασμενη «δικτατορια του προλεταριατου» δεν ειναι παρα μια τεραστια απατη η οποια στην Ρωσια εχει οδηγησει στον δεσποτισμο του Σταλιν και σημερα στην Ισπανια εξυπηρετει την αντεπανασταση στην επικρατηση της επι της επαναστασης των εργατων και των αγροτων[xx].

Μετα απο δεκαετιες αντι-Κομμουνιστικης κατηχησης, ειναι δυσκολο να επιτευχθει μια προοπτικη που καθιστα εφικτη την σοβαρη αποτιμηση του βαθμου στον οποιο ο Μπολσεβικισμος και ο Δυτικος φιλελευθερισμος ενωθηκαν στην αντιθεση τους προς την λαϊκη επανασταση. Ωστοσο, δεν νομιζω οτι ειναι ευκολο να κατανοηθουν τα γεγονοτα στην Ισπανια, χωρις την επιτευξη αυτης της προοπτικης.

            Με το συντομο αυτο προσχεδιο – μεροληπτικο, αλλα ακριβες νομιζω – ως υποβαθρο, θα ηθελα να επιστρεψω στην περιγραφη αυτης της πτυχης του Ισπανικου Εμφυλιου Πολεμου απο τον Jackson.

            Ο Jackson υποθετει οτι η Σοβιετικη υποστηριξη στον Ρεπουμπλικανικο σκοπο στην Ισπανια καθοδηγουνταν απο δυο παραγοντες: πρωτο, την ανησυχια για την ασφαλεια της ιδιας της Σοβιετικης Ενωσης· δευτερο, την ελπιδα οτι μια Ρεπουμπλικανικη επικρατηση θα προωθουσε «τον σκοπο της παγκοσμιας ‘επαναστασης των λαων’ με την οποια οι Σοβιετικοι ηγετες ελπιζαν οτι θα ταυτιστουν». Δεν πιεσαν προς την κατευθυνση των δικων τους επαναστατικων σκοπων, θεωρει, γιατι «προς το παρον ηταν ουσιωδες να μην τρομαξουν τις μεσαιες ταξεις ή τις Δυτικες κυβερνησεις».

            Ως προς την ανησυχια για την Σοβιετικη ασφαλεια, ο Jackson εχει αναμφιβολα δικιο. Ειναι σαφες οτι η Σοβιετικη υποστηριξη προς την Δημοκρατια ηταν μια πτυχη της προσπαθειας να καταστει ως κοινος σκοπος με τις Δυτικες δημοκρατιας ο αγωνας εναντια στην φασιστικη απειλη. Ωστοσο, η αποψη του Jackson για την Σοβιετικη Ενωση ως επαναστατικη δυναμη – αισιοδοξη πως μια Ρεπουμπλικανικη νικη θα προωθουσε «την διακεκομμενη κινηση προς την παγκοσμια επανασταση» και αναζητωντας την ταυτιση μαζι της με «τον σκοπο της παγκοσμιας ‘επαναστασης των λαων’ – μου φαινεται εντελως λανθασμενη. Ο Jackson δεν παρουσιαζει καμια ενδειξη που να υποστηριζει αυτη την ερμηνεια της Σοβιετικης πολιτικης, και εγω δεν γνωριζω καμια αλλη. Εχει ενδιαφερον παντως να δουμε ποσο διαφορετικα ερμηνευθηκαν τα γεγονοτα αυτα κατα την διαρκεια του Ισπανικου Εμφυλιου Πολεμου, οχι μονο απο αναρχικους οπως ο Rocker αλλα και απο ουδετερους σχολιαστες οπως ο Gerald Brenan και ο Franz Borkenau, για τους οποιους η κατασταση στην Ισπανια δεν ηταν αγνωστη. Ο Brenan παρατηρει οτι η αντεπαναστατικη πολιτικη των Κομμουνιστων (την οποια χαρακτηριζει ως «υπερβολικα λογικη») ηταν

η πλεον αρμοστη πολιτικη για τους ιδιους τους Κομμουνιστες. Η Ρωσια ειναι ενα απολυταρχικο καθεστως διοικουμενο απο μια γραφειοκρατια: το σκεπτικο των ηγετων της, οι οποιοι εχουν αναδυθει μεσα απο την τρομακτικοτερη ανατροπη στην ιστορια, ειναι κυνικο και οπορτουνιστικο: το συνολικο πλεγμα εξουσιας του κρατους ειναι δογματικο και αυταρχικο. Το να περιμενουμε πως τετοιοι ανθρωποι θα οδηγησουν σε μια κοινωνικη επανασταση στην Ισπανια, οπου ο αγριοτερος ιδεαλισμος συνδυαζεται με την περηφανη ανεξαρτησια του χαρακτηρα, θα ηταν ανωφελο. Οι Ρωσοι μπορουν, πραγματι, να εμπνεουν αρκετο ιδεαλισμο μεταξυ των ξενων θαυμαστων τους, αλλα θα καταφερουν να τον αξιοποιησουν μονο ως την δημιουργια ενος σιδηροχυτου γραφειοκρατικου κρατους, οπου οι παντες σκεπτονται παρομοια και  υπακουν στις εντολες του αρχηγου απο πανω τους[xxi].

Δεν βλεπει τιποτε στην σταση της Ρωσιας στην Ισπανια που να υποδηλωνει οποιοδηποτε ενδιαφερον για μια «επανασταση των λαων». Αντιθετα, η Κομμουνιστικη πολιτικη σκοπευε να αντιταχθει «ακομη και σε εκεινες τις επαρχιακες και τις βιομηχανικες κολλεκτιβες που ειχαν αναδυθει αυθορμητα και το πλημμυρισμα της χωρας με μια αστυνομια που, οπως και η Ρωσικη OGPU, δρουσε με εντολες του κομματος της αντι εκεινων του Υπουργειου Εσωτερικων». Οι Κομμουνιστες αγωνιουσαν για την ολικη καταστολη των παρορμησεων του «αυθορμητισμου στην ομιλια ή την δραση», μιας και «η φυση τους και η ιστορια τους συνολικα τους καθιστουσε δυσπιστους προς το τοπικο και το αυθορμητο, ενω τοποθετουσαν την δικη τους πιστη στην ταξη, την πειθαρχια και την γραφειοκρατικη ομοιογενεια» -  ως εκ τουτου ηταν διαμετρικα αντιθετοι προς τις επαναστατικες δυναμεις στην Ισπανια. Συμφωνα με τον Brenan επισης, οι Ρωσοι απεσυραν την υποστηριξη τους αμεσως μολις εγινε σαφες οτι οι Βρετανοι δεν θα απομακρυνονταν απο την πολιτικη της ειρηνευσης, ενα γεγονος που αποδιδει επιπλεον επαληθευση στην θεση οτι ηταν μονο οι προβληματισμοι για την Ρωσικη εξωτερικη πολιτικη που οδηγησαν την Σοβιετικη Ενωση στην υποστηριξη της Δημοκρατιας.

            Η αναλυση του Borkenau ειναι παρεμφερης. Εγκρίνει την Κομμουνιστικη πολιτικη λογω της «αποτελεσματικοτητας» της, αλλα τονιζει πως οι Κομμουνιστες «τερματισαν την επαναστατικη κοινωνικη δραστηριοτητα, και επεβαλαν την αποψη τους πως αυτο δεν μπορει να ειναι επανασταση αλλα απλα η υπερασπιση μιας νομιμης κυβερνησης....η κομμουνιστικη πολιτικη στην Ισπανια δεν διαμορφωθηκε κυριως απο τις αναγκαιοτητες του Ισπανικου αγωνα αλλα απο τα συμφεροντα της παρεμβαινουσας ξενης δυναμης, της Ρωσιας,» μιας χωρας «με επαναστατικο παρελθον, αλλα οχι και επαναστατικο παρον». Οι Κομμουνιστες εδρασαν «οχι με σκοπο την μεταμορφωση του χαοτικου ενθουσιασμου σε πειθαρχημενο ενθουσιασμο [τον οποιο ο Borkenau θεωρει απαραιτητο], αλλα με σκοπο την υποκατασταση της δρασης των μαζων απο την πειθαρχημενη στρατιωτικη και διοικητικη δραση και την ολικη απομονωση της πρωτης». Η πολιτικη αυτη, τονιζει, στραφηκε «ευθεως εναντια στα συμφεροντα και τα αιτηματα των μαζων», και κατα αυτον τον τροπο αποδυναμωσε την λαϊκη υποστηριξη. Οι απαθεις πια μαζες δεν θα δεσμευονταν στην υπερασπιση μιας Κομμουνιστικα ελεγχομενης δικτατοριας, η οποια αποκατεστησε την παλια εξουσια και ακομη «εδειξε μια σαφη προτιμηση για τις αστυνομικες δυναμεις του παλιου καθεστωτος, του τοσο απεχθους απο τις μαζες». Μου φαινεται οτι το αρχειο υποστηριζει εντονα αυτη την ερμηνεια της Κομμουνιστικης πολιτικης και των αποτελεσματων της, αν και η υποθεση του Borkenau πως η Κομμουνιστικη «αποτελεσματικοτητα» ηταν απαραιτητη για την επικρατηση στον αγωνα εναντια στον Φρανκο ειναι πολυ πιο διφορουμενη – ενα ζητημα στο οποιο θα επιστρεψω παρακατω[xxii].

            Ειναι σχετικη η παρατηρηση, στο σημειο αυτο, πως ενας αριθμος των Ισπανων Κομμουνιστων ηγετων ειχαν διστακτικα υποχρεωθει σε παρομοια συμπερασματα. Ο Burnett Bolloten αναφερει αρκετα παραδειγματα, και ειδικοτερα, τον στρατιωτικο διοικητη «El Campesino» και τον Jesus Hernandez, εναν υπουργο της κυβερνησης Caballero. Ο προηγουμενος, μετα την αποδραση του απο την Σοβιετικη Ενωση το 1949 δηλωσε οτι ειχε θεωρησει δεδομενη την «επαναστατικη αλληλεγγυη» της Σοβιετικης Ενωσης κατα την διαρκεια του Εμφυλιου Πολεμου – ενας εντυπωσιακος βαθμος αθωοτητας – και συνειδητοποιησε πολυ αργοτερα «οτι το Κρεμλινο δεν εξυπηρετει τα συμφεροντα των λαων του κοσμου, αλλα οτι τους υποχρεωνει να εξυπηρετουν τα δικα του συμφεροντα· και οτι με προδοσια και υποκρισια ανευ προηγουμενου, χρησιμοποιει την διεθνη εργατικη ταξη ως ενα απλο πιονι στις δικες του πολιτικες ιντριγκες». Ο Hernandez, σε μια ομιλια που δοθηκε αμεσως μετα τον Εμφυλιο Πολεμο παραδεχεται οτι οι Ισπανοι Κομμουνιστες Ηγετες «εδρασαν περισσοτερο σαν Σοβιετικοι υπηκοοι παρα ως παιδια του Ισπανικου λαου.» «Μπορει να ακουγεται παραλογο, απιστευτο», προσθετει, «αλλα η εκπαιδευση μας, υπο την Σοβιετικη καθοδηγηση μας ειχε παραμορφωσει σε τετοιο βαθμο ωστε να ειμαστε εντελως αποεθνικοποιημενοι· η πατριωτικη μας ψυχη ειχε ξεριζωθει και αντικατασταθει απο εναν λυσσαλεα σωβινιστικο διεθνισμο, ο οποιος ξεκινουσε και τερματιζε στους πυργους του Κρεμλινου».

            Συντομα μετα το Τριτο Παγκοσμιο Συνεδριο της Κομμουνιστικης Διεθνους το 1921, ο Ολλανδος «ακρο-αριστερος»  Hermann Gorter εγραφε οτι το συνεδριο «αποφασισε την μοιρα της παγκοσμιας επαναστασης προς το παρον. Η ταση που επιθυμουσε σοβαρα την παγκοσμια επανασταση....εχει αποβληθει απο την Ρωσικη Διεθνη. Τα Κομμουνιστικα Κομματα της δυτικης Ευρωπης και σε ολο τον κοσμο που διατηρουν την συμμετοχη τους στην Ρωσικη Διεθνη δεν θα εξελιχθουν σε τιποτε περισσοτερο απο μεσα διατηρησης της Ρωσικης Επαναστασης και της Σοβιετικης Δημοκρατιας». Η προβλεψη αυτη αποδειχθηκε ακριβεστατη. Η αποψη του Jackson πως η Σοβιετικη Ενωση ηταν μια επαναστατικη δυναμη στα τελη της δεκαετιας του 1930, ή ακομη και οτι οι Σοβιετικοι ηγετες πιστευαν πραγματι οτι ταυτιζονται με την παγκοσμια επανασταση, δεν τεκμηριωνεται. Προκειται για μια παρερμηνεια που τρεχει παραλληλα με την Αμερικανικη μυθολογια του Ψυχρου Πολεμου που επινοησε μια «διεθνη Κομμουνιστικη συνομωσια» διευθυνομενη απο την Μοσχα (σημερα το Πεκινο) ωστε να δικαιολογηθουν οι δικες της παρεμβατικες πολιτικες.

            Επιστρεφοντας στα γεγονοτα της επαναστατημενης Ισπανιας, ο Jackson περιγραφει τα πρωτα σταδια των κολλεκτιβοποιησεων ως εξης: τα συνδικατα στην Μαδριτη, «καθως και εκεινα της Βαρκελωνης και της Βαλενθια, καταχραστηκαν την απροσμενη εξουσια τους τοποθετωντας την πινακιδα incautado [υπο εργατικο ελεγχο] σε ολα τα κτιρια και τα οχηματα» (σ.279). Γιατι ηταν αυτο καταχρηση εξουσιας; Αυτο δεν το εξηγει ο Jackson. Η επιλογη των λεξεων υποδηλωνει τον δισταγμο του Jackson να αναγνωρισει την πραγματικοτητα της επαναστατικης καταστασης, παρα την αφηγηση του σχετικα με την καταρρευση της Δημοκρατικης εξουσιας. Η προταση πως οι εργατες «καταχραστηκαν την απροσμενη εξουσια τους» με την πραγματοποιηση των κολλεκτιβοποιησεων βασιζεται σε μια ηθικη κριση που ανακαλει εκεινη του Ithiel Pool, οταν χαρακτηριζει τις μεταρρυθμισεις στην διαθεση της γης στο Βιετναμ ως ζητημα «ληστευσης του γειτονα», ή του Franz Borkenau, οταν μιλαει για τις απαλλοτριωσεις στην Σοβιετικη Ενωση ως «κλοπη», που επιδεικνυει «μια ταση ηθικης αδιαφοριας».

            Μεσα σε λιγους μηνες, μας ενημερωνει ο Jackson, «η επαναστατικη πλημμυριδα αρχισε να φθινει στην Καταλονια» μετα την «συσσωρευση τροφης και προβληματων στις προμηθειες, καθως και την εμπειρια της διαχειρισης χωριων, συνοριακων φυλακιων, και δημοσιων υπηρεσιων, ειχαν δειξει αμεσα στους αναρχικους την ανυποψιαστη πολυπλοκοτητα της συγχρονης κοινωνιας» (σ. 313-14). Στην Βαρκελωνη, «η αφελης αισιοδοξια των επαναστατικων κατακτησεων του περασμενου Αυγουστου ειχε παραμεριστει απο συναισθηματα απεχθειας και κατα καποιον τροπο εξαπατησης», ενω καθως το κοστος ζωης διπλασιαζονταν, η διαθεση του ψωμιου γινονταν ολο και δυσκολοτερη, και η αστυνομικη κτηνωδια εφτανε στα επιπεδα της μοναρχιας. «Το POUM [Partido Obrero de Unification Marxista] και ο αναρχικος τυπος εκθειασαν ταυτοχρονα τις κολλεκτιβοποιησεις εξηγωντας τις αποτυχιες στην παραγωγη ως οφειλομενες στις πολιτικες της Βαλενθια να μποϊκοταρει την Καταλανικη οικονομια ευνοωντας την μπουρζουαζια. Εξηγησαν την απωλεια της Μαλαγα ως οφειλομενη κυριως στο χαμηλο ηθικο και τον αποπροσανατολισμο του Ανδαλουσιανου προλεταριατου, το οποιο ειδε την κυβερνηση της Ανδαλουσιας να ρεπει σταθερα προς τα δεξια» (σ. 368). Ο Jackson προφανως πιστευει οτι η αριστερη αυτη ερμηνεια των γεγονοτων ηταν παραλογη, και οτι στην πραγματικοτητα ηταν η ανικανοτητα ή και προδοσια των αναρχικων που ευθυνονταν για τις δυσκολιες τους: «Στην Καταλωνια, οι εργοστασιακες επιτροπες της CNT καθυστερουσαν την πολεμικη παραγωγη, ισχυριζομενες οτι η κυβερνηση τους στερουσε τις πρωτες υλες ενω ευνοουσε την μπουρζουαζια» (σ. 365).

            Για την ακριβεια, «η επαναστατικη πλημμυριδα αρχισε να φθινει στην Καταλωνια» κατω απο την καθοδηγουμενη απο το Κομμουνιστικο κομμα μικροαστικη επιθεση, και οχι απο την αναγνωριση της «πολυπλοκοτητας της συγχρονης κοινωνιας». Και ηταν, επιπλεον, απολυτα αληθες οτι η Κομμουνιστικα κυριαρχουμενη κυβερνηση επιχειρησε, με μεγαλη επιτυχια, να περιορισει την κολλεκτιβοποιηση της βιομηχανιας και της γεωργιας καθως και να αναστειλλει την κολλεκτιβοποιηση του εμποριου. Εχω ηδη αναφερθει στα πρωϊμα σταδια της αντεπαναστασης. Περαιτερω διερευνηση των πηγων στις οποιες αναφερεται ο Jackson και αλλων, δειχνει οτι οι κατηγοριες των αναρχικων δεν ηταν αβασιμες, οπως υπονοει ο Jackson. Ο Bolloten αναφερει αρκετες ενδειξεις που υποστηριζουν το συμπερασμα του οτι

στην επαρχια οι Κομμουνιστες ανελαβαν μια ψυχωμενη υπερασπιση του μικρου και μεσαιου ιδιοκτητη και ενοικιαστη αγροτη εναντια στην κολλεκτιβοποιητικη ταση των μισθωτων εργατων γης, εναντια στην πολιτικη των εργατικων σωματειων που περιοριζαν τον αγροτη απο την κατοχη περισσοτερης γης απ’ οση θα μπορουσε να καλλιεργησει με τα χερια του, και εναντια στις πρακτικες των επαναστατικων επιτροπων, οι οποιες επιτασσαν σοδειες, αναμειχθηκαν με το ιδιωτικο εμποριο, και συνελεγαν ενοικια απο τους ενοικιαστες γης αγροτες.

            Η πολιτικη της κυβερνησης διατυπωθηκε με σαφηνεια απο τον Κομμουνιστη υπουργο γεωργιας: «Ισχυριζομαστε οτι η ιδιοκτησια του μικρου αγροτη ειναι ιερη και οτι εκεινοι που επιτιθενται ή επιχειρουν να επιτεθουν σε αυτη την ιδιοκτησια πρεπει να θεωρουνται εχθροι του καθεστωτος». Ο Gerald Brenan, καθολου συμπαθων των κολλεκτιβοποιησεων, εξηγει την αποτυχια της κολλεκτιβοποιητικης προσπαθειας ως εξης (σ. 321):

Η Κεντρικη Κυβερνηση, και ειδικα οι Κομμουνιστες και οι Σοσιαλιστες που συμμετεχουν σε αυτην, επιθυμουν να φερουν [τις κολλεκτιβες] υπο τον αμεσο ελεγχο του Κρατους: απετυχαν κατα συνεπεια να παρεχουν σε αυτες τις αναγκαιες για την αγορα πρωτων υλων πιστωσεις: αμεσως μετα την εξαντληση του ακατεργαστου βαμβακιου οι μυλοι σταματησαν να δουλευουν....ενω ακομα και η βιομηχανια πυρομαχικων στην Καταλωνια παρενοχλουταν απο τα γραφειοκρατικα οργανα του Υπουργειου Προμηθειων.

            Αναφερει πως ο μπουρζουας προεδρος της Καταλωνιας, Companys, ισχυριστηκε οτι «οι εργατες στα εργοστασια οπλων της Βαρκελωνης εργαζονταν 56 ωρες και περισσοτερες καθε εβδομαδα και οτι δεν εχουν σημειωθει περιπτωσεις σαμποταζ ή απειθαρχιας», μεχρις οτου οι εργατες απογοητευτηκαν απο την γραφειοκρατικοποιηση – και αργοτερα την στρατικοποιηση – που επιβληθηκε απο την κεντρικη κυβερνηση και το Κομμουνιστικο κομμα[xxiii]. Το δικο του συμπερασμα ειναι πως η «Κυβερνηση της Βαλενθια χρησιμοποιουσε τωρα το PSUG εναντια στο CNT – αλλα οχι...επειδη οι Καταλανοι εργατες προκαλουσαν προβληματα, αλλα επειδη οι Κομμουνιστες επιθυμουσαν να τους αποδυναμωσουν προτου τους καταστρεψουν».

            Η αναγραφομενη αλληλογραφια μεταξυ του Companys και του Indalecio Prieto, συμφωνα με τον Vernon Richards (σ. 47), παρουσιαζει αποδειξεις που δειχνουν την επιτυχια της Καταλανικης πολεμικης βιομηχανιας κατα την διαρκεια των κολλεκτιβοποιησεων επιδεικνυοντας ποσα «πολλα περισσοτερα θα μπορουσαν να ειχαν επιτευχθει εαν τα μεσα επεκτασης της βιομηχανιας δεν ειχαν παρακρατηθει απο την Κεντρικη Κυβερνηση». Ο Richards αναφερει επισης μαρτυριες καποιου εκπροσωπου της Υπογραμματειας των Πυρομαχικων και Οπλισμων της κυβερνησης της Βαλενθια παραδεχομενος οτι «η πολεμικη βιομηχανια στην Καταλωνια ειχε παραγει δεκα φορες περισσοτερα απο την υπολοιπη Ισπανικη βιομηχανια συνολικα και [συμφωνοντας]...οτι η παραγωγη αυτη θα μπορουσε να τετραπλασιαστει ηδη απο τις αρχες του Σεπτεμβρη εαν η Καταλωνια διεθετε προσβαση στα αναγκαια μεσα για την αγορα πρωτων υλων που δεν μπορουσαν να αποκτηθουν στην Ισπανικη επικρατεια». Ειναι σημαντικο να θυμομαστε οτι η κεντρικη κυβερνηση διατηρουσε τεραστια αποθεματικα χρυσου (τα οποια μεταφερθηκαν συντομα στην Σοβιετικη Ενωση), ετσι ωστε οι πρωτες υλες για την Καταλανικη βιομηχανια να μπορουσαν να αγοραστουν, παρα την εχθροτητα των Δυτικων δημοκρατιων προς την Δημοκρατια κατα την διαρκεια της επαναστατικης περιοδου. Επιπλεον, οι πρωτες υλες ειχαν επανειλημενα κατασχεθει. Στις 24 Σεπτεμβριου του 1936 ο Juan Fabergas, αντιπροσωπος της CNT στο Οικονομικο Συμβουλιο της Καταλωνιας ο οποιος ηταν εν μερει υπευθυνος για το κολλεκτιβοποιητικο διαταγμα που σχολιασα νωριτερα, αναφερε πως οι οικονομικες δυσκολιες της Καταλωνιας δημιουργηθηκαν απο την αρνηση της κεντρικης κυβερνησης να «προσφερει οποιαδηποτε βοηθεια σε οικονομικα και λογιστικα ζητηματα, ενδεχομενως επειδη ηταν ελαχιστη η συμπαθεια της προς την πρακτικη δουλεια που επιτελειται στην Καταλωνια» - δηλαδη, τις κολλεκτιβοποιησεις. Συνεχισε, «αφηγουμενος πως μια Επιτροπη η οποια πηγε στην Μαδριτη για να ζητησει πιστωσεις για την αγορα πολεμικων υλικων και πρωτων υλων, προσφεροντας 1.000 εκατομμυρια πεσετες σε ομολογα δεσμευμενα απο την Τραπεζα της Ισπανιας, αντιμετωπισε την κενη αρνηση. Αρκουσε πως η νεα πολεμικη βιομηχανια στην Καταλωνια ελεγχονταν απο τους εργατες της CNT ωστε η κυβερνηση της Μαδριτης να αρνηθει οποιαδηποτε ανευ ορων βοηθεια της. Μονο με την παροχη κυβερνητικου ελεγχου θα προσφεραν οικονομικη ενισχυση»[xxiv].

            Ο Pierre Broue και ο Emile Temime παιρνουν μια μαλλον παρομοια θεση. Σχολιαζοντας την κατηγορια περι «ανικανοτητας» που εκτοξευθηκε εναντιον των κολλεκτιβοποιημενων βιομηχανιων, τονιζουν οτι «δεν πρεπει να παραβλεπουμε το τρομακτικο βαρος της πολεμικης προσπαθειας». Παρα αυτο το βαρος, παρατηρουν, «νεες τεχνικες διαχειρισης και μειωσης των μερισματων ειχαν επιτρεψει την μειωση των τιμων» ενω η «μηχανοποιηση και ορθολογικοποιηση, οπως εισηχθησαν σε διαφορες επιχειρησεις...ειχαν ενισχυσει την παραγωγη σε μεγαλο βαθμο. Οι εργατες αποδεχτηκαν τις τεραστιες θυσιες με ενθουσιασμο επειδη, στις περισσοτερες περιπτωσεις, ηταν πεπεισμενοι οτι το εργοστασιο ανηκε σε αυτους και οτι επιτελους εργαζονταν για τους εαυτους τους και τα ταξικα αδελφια τους. Ενα πραγματικα νεο πνευμα ειχε καταλαβει την οικονομια της Ισπανιας με την συγκεντρωση διασκορπισμενων επιχειρησεων, την εξαπλουστευση των εμπορικων διαδικασιων, μια σημαντικη δομη κοινωνικων προγραμματων για ενηλικες εργαζομενους, παιδια, αναπηρους, ασθενεις και το εργατικο προσωπικο γενικα (σ. 150-51). Η μεγαλη αδυναμια της επαναστασης, ισχυριζονται, ηταν το γεγονος οτι δεν εφθασε ως το τελος της. Αυτο οφειλεται εν μερει στον πολεμο, και εν μερει, ως συνεπεια των πολιτικων της κεντρικης κυβερνησης. Και αυτοι δινουν εμφαση στην αρνηση της κυβερνησης στην Μαδριτη, στα αρχικα σταδια των κολλεκτιβοποιησεων, να αποδωσει πιστωσεις ή να ενισχυσει οικονομικα την κολλεκτιβοποιημενη βιομηχανια και γεωργια – στην περιπτωση της Καταλωνιας, ακομη και οταν ουσιαστικες εγγυησεις προσφερθηκαν απο την κυβερνηση της Καταλωνιας. Ετσι οι κολλεκτιβοποιημενες επιχειρησεις αναγκαστηκαν να επιβιωσουν με οποια κεφαλαια ειχαν κατασχεθει την στιγμη της επαναστασης. Ο ελεγχος του χρυσου και των πιστωσεων «επετρεπε στην κυβερνηση να περιοριζει και να αποτρεπει την λειτουργια των συλλογικων επιχειρησεων κατα βουληση» (σ. 144).

            Συμφωνα με τους Broue και Temime, ηταν οι περιορισμοι στις πιστωσεις που κατεστρεψαν τελικα την κολλεκτιβοποιημενη βιομηχανια. Η κυβερνηση του Companys στην Καταλωνια αρνηθηκε την δημιουργια τραπεζας για την βιομηχανια και τις πιστωσεις, οπως απαιτηθηκε απο την CNT και το POUM, και η κεντρικη κυβερνηση (βασιζομενη, στην περιπτωση αυτη, στον ελεγχο των τραπεζων απο το σοσιαλιστικο UGT) ηταν σε θεση να ελεγξει την ροη κεφαλαιων και «να διατηρησει την πιστωση για την ιδιωτικη επιχειρηματικοτητα». Ολες οι προσπαθειες να εξασφαλιστουν πιστωσεις για την κολλεκτιβοποιημενη βιομηχανια ηταν ανεπιτυχεις, ισχυριζονται, και το «κινημα των κολλεκτιβοποιησεων περιοριστηκε, και στην συνεχεια παυθηκε, με την κυβερνηση να διατηρει τον ελεγχο της βιομηχανιας μεσω της διαμεσολαβησης των τραπεζων....[και αργοτερα] μεσω του ελεγχου στις επιλογες διαχειριστων και διευθυντων», οι οποιοι συχνα ηταν οι προηγουμενοι ιδιοκτητες και διαχειριστες, κατω απο νεους τιτλους. Η κατασταση ηταν παρομοια και στην περιπτωση των κολλεκτιβοποιησεων στην γεωργικη παραγωγη (σ. 204).

            Η κατασταση αυτη αναγνωριστηκε αμεσα απο την Δυση. Οι New York Times, τον Φεβρουαριο του 1938, παρατηρουσαν: «Η αρχη της Κρατικης παρεμβασης και ελεγχου των επιχειρησεων και της βιομηχανιας, σε αντιθεση με τον εργατικο ελεγχο τους υπο την μορφη των κολλεκτιβοποιησεων, καθιερωνεται σταδιακα στην κυβερνητικα νομιμοφρονη Ισπανια μεσω μιας σειρας διαταγματων που εμφανιζονται τωρα. Συμπτωματικα παραμενει προς κατοχυρωση η αρχη της ιδιωτικης ιδιοκτησιας και των δικαιωματων των εταιρειων και των επιχειρησεων σε οσα τους ανηκουν δικαιωματικα συμφωνα με το Συνταγμα».

            Ο Morrow αναφερει (σ. 64-65) μια σειρα διαταγματων απο την Καταλανικη κυβερνηση που περιοριζουν την κολλεκτιβοποιηση, μολις η εξουσια μεταφερθηκε απο τους νεους θεσμους που τεθηκαν σε εφαρμογη απο την εργατικη επανασταση του Ιουλιου του 1936. Στις 3 Φεβρουαριου, η κολλεκτιβοποιηση του εμποριου γαλατος κηρυχθηκε παρανομη[xxv]. Τον Απριλιο «η Generalidad κατηργησε τον εργατικο ελεγχο επι των δασμων με την αρνηση της επικυρωσης των ιδιοκτησιακων δικαιωματων των εργαζομενων επι των υλικων που ειχαν εξαχθει και δεσμευονταν απο ξενα δικαστηρια με αγωγες των προηγουμενων ιδιοκτητων· εκτοτε τα εργοστασια και οι γεωργικες κολλεκτιβες που εξηγαγαν αγαθα βρεθηκαν στο ελεος της κυβερνησης». Τον Μαϊο, οπως εχει ηδη σημειωθει, το διαταγμα κολλεκτιβοποιησεων της 24^ης Οκτωβριου ανακληθηκε, βασει του επιχειρηματος οτι το διαταγμα «δεν διατυπωθηκε χωρις την συναινεση της Generalidad», επειδη, «δεν υπηρχε, ουτε και υπαρχει ακομη, νομοθεσια του [Ισπανικου] κρατους προς εφαρμογη» και το «αρθρο 44 του Συνταγματος διακοινωνει πως οι απαλλοτριωσεις και οι κοινωνικοποιησεις αποτελουν εφεξης λειτουργιες του Κρατους». Ενω το διαταγμα της 28^ης Αυγουστου «εδωσε στην κυβερνηση το δικαιωμα να παρεμβαινει ή να υφαρπαζει οποιοδηποτε εξορυκτικο ή μεταλλουργικο εργοστασιο». Η αναρχικη εφημεριδα Solidaridad Obrera ανεφερε τον Οκτωβριο μια αποφαση του τμηματος αγορων του Υπουργειου Αμυνας πως θα πραγματοποιουσε συμφωνιες για αγορες μονο με τις επιχειρησεις που λειτουργουν «στην βαση των παλιων ιδιοκτητων τους» ή «κατω απο τον αντιστοιχο μηχανισμο παρεμβασεων που ελεγχεται απο το Υπουργειο Οικονομικων».

            Επιστρεφοντας στην αποψη του Jackson πως «στην Καταλωνια, οι εργοστασιακες επιτροπες της CNT καθυστερουσαν την πολεμικη παραγωγη, ισχυριζομενες οτι η κυβερνηση τους στερησε τις απαραιτητες πρωτες υλες ευνοωντας αντιθετα την μπουρζουαζια», πιστευω πως το ασφαλεστερο συμπερασμα ειναι οτι η αποψη αυτη του Jackson αποτελει εκφραση της προκατειλημενης ευνοιας του για την καπιταλιστικη δημοκρατια παρα μια περιγραφη των ιστορικων δεδομενων. Στην ελαχιστοτερη των περιπτωσεων, μπορουμε να πουμε το εξης: ο Jackson δεν παρουσιαζει καμια ενδειξη που θα υποστηριζε το συμπερασμα του· ενω αντιθετα υπαρχουν αρκετα πραγματικα δεδομενα που ενισχυουν την αμφισβητηση του. Εχω αναφερει ηδη εναν αριθμο πηγων τις οποιες ο φιλελευθερος ιστορικος θα εκτιμουσε, πολυ σωστα, ως προκατειλημενες ευνοϊκα προς την επανασταση. Το επιχειρημα μου ειναι πως η αποτυχια της αντικειμενικοτητας, η βαθια ριζωμενη προκαταληψη των φιλελευθερων ιστορικων, ειναι ενα ζητημα που συνηθως δεν λαμβανεται σοβαρα υποψη, και οτι υπαρχουν αρκετοι καλοι λογοι για την υποθεση πως η αποτυχια της αντικειμενικοτητας εχει σοβαρα διαστρεβλωσει τις κρισεις που με μεγαλη και θρασεια επιπολαιοτητα αποδιδονται στην φυση της Ισπανικης επαναστασης.

            Συνεχιζοντας με την αναλυση των κρισεων του Jackson, ανυποστηρικτες απο οποιεσδηποτε αναφερομενες ενδειξεις, ας αναλογιστουμε το σχολιο του, οπως αναφερθηκε πιο πανω, οτι στην Βαρκελωνη «η αφελης αισιοδοξια των επαναστατικων κατακτησεων του προηγουμενου Αυγουστου ειχε δωσει τοπο σε συναισθηματα απεχθειας και οτι κατα καποιον τροπο ειχαν εξαπατηθει». Αποτελει γεγονος οτι μεχρι τον Ιανουαριο του 1937 η απογοητευση ηταν διαχυτη στην Βαρκελωνη. Ομως ηταν αυτη απλα συνεπεια της «ανυποψιαστης πολυπλοκοτητας της συγχρονης κοινωνιας»; Εξεταζοντας το ζητημα ενδελεχεστερα, βλεπουμε μια εντελως διαφορετικη εικονα. Υπο την Ρωσικη πιεση, το PSUC ανελαβε ουσιαστικα τον ελεγχο της Καταλανικης κυβερνησης, «τοποθετωντας στο Υπουργειο Σιτισης [τον Δεκεμβριο του 1936] τον ανθρωπο που βρισκονταν δεξιοτερα στο φασμα της Καταλανικης πολιτικης, τον Comorera» - λογω των πολιτικων του αποψεων, τον πιο προθυμο συνεργατη της γενικης θεσης του Κομμουνιστικου κομματος. Συμφωνα με τον Jackson, ο Comorera, «αμεσως ελαβε μετρα τετοια που θα τερματιζαν την ανταλλακτικοτητα και την επανοικειοποιηση, και αναδειχθηκε σε υπερασπιστη των χωρικων εναντια στην επανασταση» (σ. 314)· «τερματισε τις απαλλοτριωσεις, αποκατεστησε τις χρηματικες πληρωμες, και προστατευσε τους Καταλανους αγροτες εναντια σε οποιαδηποτε διευρυνση των κολλεκτιβοποιησεων» (σ. 361). Και αυτα ειναι ολα που ο Jackson εχει να πει για τον Juan Comorera.

            Μαθαινουμε ωστοσο περισσοτερα απο αλλες πηγες: για παραδειγμα, τον Borkenau, ο οποιος βρεθηκε στην Βαρκελωνη για δευτερη φορα τον Ιανουαριο του 1937 – και ο οποιος ειναι διεθνως αναγνωρισμενος ως ιδιαιτερος γνωστης και εξειδικευμενος παρατηρητης, με εντονα αντιαναρχικα αισθηματα. Συμφωνα με τον Borkenau λοιπον, ο Comorera εκπροσωπουσε «μια πολιτικη νοοτροπια η οποια θα μπορουσε στην καλυτερη περιπτωση να συγκριθει με εκεινη της ακρας δεξιας στην Γερμανικη σοσιαλδημοκρατια. Εκτιμουσε δε τον αγωνα εναντια στον αναρχισμο ως τον βασικο σκοπο της σοσιαλιστικης πολιτικης στην Ισπανια... Και προς μεγαλη του εκπληξη, ανακαλυψε αναπαντεχους συμμαχους στην αντιπαθεια του [για τις αναρχικες πολιτικες] στους κομμουνιστες». Ηταν αδυνατον να αναστραφει η κολλεκτιβοποιηση της βιομηχανιας σε εκεινο το σταδιο της διαδικασιας της αντεπαναστασης· ο Comorera καταφερε, παντως, να καταργησει το συστημα με το οποιο ειχε οργανωθει ο ανεφοδιασμος της Βαρκελωνης, δηλαδη, τις επαρχιακες επιτροπες, οι περισσοτερες υπο την επιρροη της CNT, οι οποιες ειχαν συνεργαστει (ισως, οπως υπονοει ο Borkenau, απροθυμα) στην μεταφορα αλευριου στις πολεις. Συνεχιζοντας, ο Borkenau, περιγραφει την κατασταση ως εξης:

...ο Comorera, ξεκινωντας απο εκεινες τις αρχες του αφηρημενου φιλελευθερισμου τις οποιες καμια κυβερνηση δεν εφαρμοσε κατα την διαρκεια του πολεμου, των οποιων ωστοσο οι ακροδεξιοι σοσιαλιστες αποτελουν τους εσχατους και πλεον θρησκοληπτους θαυμαστες, δεν αντικατεστησε τις χαοτικες επιτροπες αρτου με καποια κεντρικη διαχειριση. Αποκατεστησε το ιδιωτικο εμποριο στον αρτο, απλα και ολικα. Ως τον Ιανουαριο, δεν υπηρχε, στην Βαρκελωνη, ουτε ενα συστημα δελτιων. Οι εργαζομενοι ειχαν αφεθει απλα να αγοραζουν το ψωμι τους, με μισθους που ειχαν ελαχιστα αλλαξει απο τον Μαϊο, σε αυξημενες τιμες, οσο καλυτερα μπορουσε ο καθενας. Πρακτικα αυτο σημαινε οτι οι γυναικες ηταν υποχρεωμενες να σχηματιζουν ουρες απο τις τεσσερις το πρωϊ. Η δυσαρεσκεια στις συνοικιες της εργατικης ταξης ηταν φυσικα εντονη, και μεγαλωνε ολο και περισσοτερο καθως η σπανη του αρτου αυξηθηκε κατακορυφα μετα την αναληψη καθηκοντων απο τον Comorera[xxvi].

   

            Εν συντομια, οι εργαζομενοι της Βαρκελωνης δεν παραδιδονταν απλα σε «συναισθηματα απεχθειας και πως κατα καποιον τροπο ειχαν εξαπατηθει», οταν εμαθαν για την «ανυποψιαστη πολυπλοκοτητα της συγχρονης κοινωνιας». Αντιθετα, ειχαν πολυ καλους λογους να πιστευουν οτι ειχαν πραγματι εξαπατηθει, απο τον παλιο σκυλο με το νεο κολλαρο.

Οι παρατηρησεις του George Orwell ειναι επισης εξαιρετικα σχετικες:

Οποιοσδηποτε εχει επισκεφθει την Βαρκελωνη δυο φορες, μεταξυ μερικων μηνων, κατα την διαρκεια του πολεμου εχει παρατηρησει τις σημαντικες αλλαγες που συνεβησαν εκει. Και παραδοξως πως, ειτε πηγαν εκει τον Αυγουστο και ξανα τον Ιανουαριο, ή, οπως εγω, πρωτα τον Δεκεμβριο και μετα ξανα τον Απριλιο, αυτο που ολοι ελεγαν ηταν παντα το ιδιο: οτι η επαναστατικη ατμοσφαιρα εχει εξαφανιστει. Αναμφιβολα για οποιονδηποτε βρεθηκε εκει τον Αυγουστο, οταν το αιμα δεν ειχε καλα καλα στεγνωσει στους δρομους και η πολιτοφυλακη ηταν εγκατεστημενη σε μικρα ξενοδοχεια, η Βαρκελωνη τον Δεκεμβριο θα φαινονται μπουρζουαδικη·σε μενα, προσφατα αφιχθεντα απο την Αγγλια, εμοιαζε περισσοτερο με πολη εργατων απο οποιαδηποτε ειχα φανταστει πιθανη. Τωρα [τον Απριλιο] η πλημμυριδα εχει αναστραφει. Ηταν και παλι μια συνηθισμενη πολη, λιγο χτυπημενη και τραυματισμενη απο τον πολεμο, αλλα χωρις κανενα φανερο σημαδι της κυριαρχιας της εργατικης ταξης....Χοντροι ευημερουντες ανδρες, κομψες γυναικες, και μοντερνα αυτοκινητα βρισκονταν παντου....οι αξιωματικοι του Λαϊκου Στρατου, ενας τυπος που σπανιζε οταν εφυγα απο την Βαρκελωνη την τελευταια φορα, ξεχυνονταν παντου σε εντυπωσιακους αριθμους...[φορωντας] μια κομψη χακι στολη με στενη μεση, ομοια με την στολη των αξιωματικων του Βρετανικου Στρατου, μονο λιγο καλυτερη. Δεν νομιζω πως περισσοτεροι απο εναν στους εικοσι απο αυτους εχει βρεθει ακομη στο μετωπο, αλλα ολοι τους εφεραν αυτοματα πιστολια στις ζωνες τους·εμεις, στο μετωπο δεν μπορουσαμε να εχουμε πιστολια ο,τι και αν προσφεραμε για αυτα...[ο Orwell ειχε μολις επιστρεψει απο το μετωπο της Αραγκον, οπου υπηρετουσε με την πολιτοφυλακη του POUM σε μια περιοχη εντονης κυριαρχιας απο αριστερα  (POUM και αναρχικα) στρατευματα]...Μια ριζικη αλλαγη ειχε καταλαβει την πολη. Δυο ηταν τα δεδομενα που χαρακτηριζαν ολα τα αλλα. Το ενα ηταν οτι οι ανθρωποι – ο πολιτικος πληθυσμος – ειχε χασει μεγαλο μερος του ενδιαφεροντος του για τον πολεμο·το αλλο οτι η συνηθισμενη διαιρεση της κοινωνιας σε πλουσιους και φτωχους, ανωτερη ταξη και κατωτερη ταξη, επιβαλλονταν και παλι[xxvii].

Και ενω ο Jackson αποδιδει την παρακμη της επαναστατικης πλημμυριδας στην ανακαλυψη της ανυποψιαστης πολυπλοκοτητας της συγχρονης κοινωνιας, οι απο πρωτο χερι παρατηρησεις του Orwell, οπως και εκεινες του Borkenau, υποδηλωνουν μια μακραν απλουστερη εξηγηση. Αυτο που απαιτει εξηγηση δεν ειναι η δυσαρεσκεια των εργατων στην Βαρκελωνη αλλα οι περιεργες κατασκευες του ιστορικου.

            Επιτρεψτε μου να επαναλαβω, στο σημειο αυτο, τα σχολια του Jackson σχετικα με τον Juan Comorera: ο Comorera «πηρε αμεσως μετρα για τον τερματισμο της ανταλλακτικοτητας και των επανοικειοποιησεων, και αναδειχθηκε σε υπερασπιστη των χωρικων εναντια στην επανασταση»· ενω «τερματισε τις επανοικειοποιησεις, αποκατεστησε τις χρηματικες πληρωμες, και προστατευσε τους Καταλανους αγροτες απο περισσοτερες κολλεκτιβοποιησεις». Τα σχολια αυτα υπονοουν οτι ο αγροτικος πληθυσμος της Καταλωνιας ηταν, συνολικα, αντιθετος προς την επανασταση και οτι ο Comorera εθεσε ενα τερμα στην κολλεκτιβοποιηση που εκεινοι φοβοντουσαν. Ο Jackson δεν τονιζει πουθενα οποιεσδηποτε διαιρεσεις μεταξυ των κατοικων της επαρχιας αναφορικα με αυτο το ζητημα και δεν προσφερει καμια υποστηριξη για την υπονοουμενη αξιωση οτι η κολλεκτιβοποιηση βρισκονταν στην διαδικασια της εφαρμογης την περιοδο της ανοδου του Comorera στην εξουσια. Για την ακριβεια, ειναι αμφιβολο το κατα ποσο η ανοδος του Comorera στην εξουσια επηρεασε την πορεια των κολλεκτιβοποιησεων στην Καταλωνια. Τα στοιχεια ειναι δυσκολο να βρεθουν, αν και φαινεται οτι η κολλεκτιβοποιηση της γεωργικης παραγωγης στην Καταλωνια δεν ηταν, σε καμια περιπτωση, διευρυμενη, καθως και οτι δεν διευρυνοταν κατα την διαρκεια του Δεκεμβριου, οταν ο Comorera ανελαβε καθηκοντα. Γνωριζουμε απο αναρχικες πηγες οτι υπηρχαν περιπτωσεις που ο Comorera «προστατευσε τους αγροτες» απο τις εξαναγκαστικες κολλεκτιβοποιησεις. Επιπλεον, ειναι παραπλανητικο, στην καλυτερη, το υπονοουμενο οτι οι αγροτες ηταν συνολικα αντιθετοι προς τις κολλεκτιβοποιησεις. Μια ακριβεστερη εικονα παρουσιαζεται απο τον Bolloten (σ. 56), ο οποιος τονιζει οτι «αν ο ιδιωτης αγροτης εβλεπε με δυσπιστια την ευελικτη και διαδεδομενη αναπτυξη της κολλεκτιβοποιημενης αγροτικης παραγωγης, οι εργατες στις φαρμες της Αναρχοσυνδικαλιστικης CNT και της Σοσιαλιστικης UGT ειδαν σε αυτην, αντιθετα, την εναρξη μιας νεας εποχης». Εν ολιγοις, στην επαρχια διαδραματιζονταν ενας συνθετος ταξικος αγωνας, αν και ελαχιστα μπορει να μαθει κανεις απο την υπεραπλουστευμενη και παραπλανητικη αφηγηση του Jackson. Θα φαινονταν περισσοτερο δικαιο να υποθεσουμε οτι η διαστρεβλωση αυτη αντανακλα για μια ακομη φορα την αντιπαθεια του Jackson για την επανασταση και τους σκοπους της. Θα επιστρεψω σε αυτο το ζητημα συντομα, με αναφορα στις περιοχες οπου η γεωργικη κολλεκτιβοποιηση ηταν πολυ περισσοτερο διευρυμενη απο οτι στην Καταλωνια.

            Οι πολυπλοκοτητες της συγχρονης κοινωνιας που προβληματιζαν και μπερδευαν τους ανυποψιαστους αναρχικους εργατες της Βαρκελωνης, οπως τις απαριθμει ο Jackson, ηταν οι ακολουθες: η συσσωρευση προβληματων στην προμηθεια τροφιμων και την διαχειριση των συνοριακων φυλακιων, των χωριων και των δημοσιων αγαθων. Οπως μολις σημειωθηκε, τα προβληματα τροφιμων και προμηθειων φαινεται πως συσσωρευτηκαν ταχυτατα υπο την σπουδαια ηγεσια του Juan Comorera. Ενω οσον αφορα τα συνορικα φυλακια, η κατασταση, οπως την περιγραφει αλλου ο Jackson (σ. 368) ειχε ως εξης: «Στην Καταλωνια οι αναρχικοι ειχαν, απο τις 8 Ιουλιου, θεσει υπο τον ελεγχο τους τελωνειακους σταθμους στα συνορα με την Γαλλια. Στις 17 Απριλιου του 1937, οι αναδιοργανωμενοι carabineros, δρωντας υπο τις εντολες του Υπουργου Οικονομικων, Juan Negrin, αρχισαν να ανακτουν τα συνορα. Τουλαχιστον οκτω αναρχικοι σκοτωθηκαν στις συγκρουσεις με τους carabineros». Ενω εκτος αυτης της δυσκολιας, αντικειμενικα σοβαρης σιγουρα, φαινεται πως δεν συνιστα αρκετο λογο για την υποθεση οτι το προβλημα της επανδρωσης των συνορων συνεβαλλε στην παρακμη της επαναστατικης πλημμυριδας. Τα διαθεσιμα αρχεια δεν αποδεικνυουν οτι τα προβληματα της διαχειρισης των χωριων ή των δημοσιων αγαθων ησαν ειτε «ανυποψιαστα», ειτε υπερβολικα συνθετα για τους Καταλανους εργατες – μια αξιοσημειωτη και ανυποψιαστη εξελιξη, αλλα μια που οπως και να εχει φαινεται οτι εχει προκυψει απο τα διαθεσιμα σε εμας στοιχεια. Θελω να δωσω εμφαση για μια ακομη φορα στο γεγονος οτι ο Jackson δεν παρουσιαζει κανενα στοιχειο για να υποστηριξει τα συμπερασματα του σχετικα με την παρακμη της επαναστατικης πλημμυριδας και των λογων της δυσαρεσκειας των Καταλανων εργαζομενων. Για μια ακομη φορα, νομιζω πως ειναι δικαιο να αποδωσω τα συμπερασματα του στην ελιτιστικη προκαταληψη του φιλελευθερου διανοοουμενου αντι στο ιστορικο αρχειο.

            Ας αναλογιστουμε στην συνεχεια το σχολιο του Jackson σχετικα με το πως οι αναρχικοι «εξηγησαν την απωλεια της Μαλαγα ως οφειλομενη σε μεγαλο βαθμο στο χαμηλο ηθικο και τον αποπροσανατολισμο του Ανδαλουσιανου προλεταριατου, το οποιο εβλεπε την κυβερνηση της Ανδαλουσιας να ρεπει σταθερα προς τα δεξια». Ξανα, φαινεται πως ο Jackson το θεωρει αυτο ως μια ακομη ενδειξη της αφελειας και του παραλογισμου των Ισπανων αναρχικων. Ωστοσο, για μια ακομη φορα υπαρχουν πολλα περισσοτερα στην ιστορια. Μια απο τις πρωταρχικες πηγες που ο Jackson αναφερει ειναι ο Borkenau, εντελως φυσικα, μιας και ο Borkenau περασε αρκετες ημερες στην περιοχη πριν την πτωση της Μαλαγα στις 8 του Φλεβαρη του 1937. Αλλα οι λεπτομερεις περιγραφες του Borkenau τεινουν να διαγραφουν την αναρχικη «εξηγηση», τουλαχιστον εν μερει. Πιστευε οτι η Μαλαγα θα μπορουσε να ειχε σωθει, αν και μονο με μια «απελπισμενη μαχη» μαζικης συμμετοχης, του ειδους εκεινου που μονο οι «αναρχικοι θα μπορουσαν να εχουν ηγηθει». Αλλα δυο παραγοντες απετρεψαν μια τετοια υπερασπιση: πρωτος, ο αξιωματικος που ειχε αναλαβει την ηγεσια της αμυνας, ο αντισυνταγματαρχης Villalba, «ερμηνευσε τον σκοπο αυτο ως καθαρα στρατιωτικο, ενω στην πραγματικοτητα δεν διεθετε τα στρατιωτικα μεσα παρα μονο τις δυναμεις ενος λαϊκου κινηματος»· ηταν επαγγελματιας στρατιωτικος, «ο οποιος στα μυχια της καρδιας του μισουσε το πνευμα της πολιτοφυλακης» και ηταν ανικανος να κατανοησει τον «πολιτικο παραγοντα»[xxviii].  Ενας δευτερος παραγοντας ηταν η σημαντικη παρακμη, ως τον Φεβρουαριο, της πολιτικης συνειδητοτητας και της μαζικης συμμετοχης. Οι αναρχικες επιτροπες δεν λειτουργουσαν πλεον, και η εξουσια της αστυνομιας και των Εθνοφυλακων ειχε αποκατασταθει. «Η ενοχληση που προκαλουσε η υπαρξη εκατονταδων ανεξαρτητων επαρχιακων αστυνομικων σωματων ειχε εξαφανιστει, αλλα μαζι τους και το παθιασμενο ενδιαφερον του χωριου στον εμφυλιο πολεμο....Το συντομο διαλειμμα του Ισπανικου Σοβιετικου συστηματος βρισκονταν στο τελος του» (σ. 212). Μετα την εξεταση της τοπικης καταστασης στην Μαλαγα και τις εκει ενδοκυβερνητικες συγκρουσεις (αιτια της αποτυχιας να παραχθει υποστηριξη ή οπλισμος στην πολιτοφυλακη που υπερασπιζονταν την Μαλαγα), ο Borkenau συμπεραινει (σ. 228): «η Ισπανικη δημοκρατια πληρωσε με την πτωση της Μαλαγα την αποφαση της Δεξιας πτερυγας  του στρατοπεδου της να θεσει ενα τελος στην κοινωνικη επανασταση και της Αριστερης πτερυγας της να μην το επιτρεψει αυτο». Η συζητηση του Jackson σχετικα με την πτωση της Μαλαγα αναφερεται στον τρομο και τις πολιτικες αντιπαλοτητες εντος της πολης αλλα δεν διατυπωνει καμια αναφορα στο γεγονος οτι η περιγραφη του Borkenau, και η ερμηνεια που την συνοδευει, υποστηριζουν πραγματι την πεποιθηση οτι η ηττα οφειλονταν κυριως στο χαμηλο ηθικο και την ανικανοτητα, ή και απροθυμια της κυβερνησης της Βαλενθια να αγωνιστει σε εναν λαϊκο πολεμο. Αντιθετα, συμπεραινει οτι η ελλειψη μεσων του αντισυνταγματαρχη Villalba για τον «ελεγχο των πικροχολων πολιτικων αντιπαλοτητων» ηταν ενας απο τους παραγοντες που τον απετρεψαν απο το να φερει εις περας τα θεμελιωδη στρατιωτικα καθηκοντα του. Ετσι, φαινεται πως υϊοθετει την αποψη που ο Borkenau καταδικαζει, οτι ο σκοπος ηταν «σαφεστατα στρατιωτικος». Η αφηγηση του αυτοπτη Borkenau μου φαινεται πολυ πειστικοτερη.

               Και σε αυτη την περιπτωση, ο Jackson περιγραφει την κατασταση με παραπλανητικο τροπο, ισως παλι λογω της ελιτιστικης προκαταληψης που κυριαρχει στην φιλελευθερη-Κομμουνιστικη ερμηνεια του Εμφυλιου Πολεμου. Παρομοια με τον αντισυνταγματαρχη Villalba, οι φιλελευθεροι ιστορικοι φανερωνουν συχνα μια εντονη δυσπιστια προς τις «δυναμεις ενος λαϊκου κινηματος» και «το πνευμα της πολιτοφυλακης». Αλλα ευκολα μπορει να διατυπωθει ενα επιχειρημα πως και αυτοι με την σειρα τους αποτυγχανουν στην κατανοηση του «πολιτικου παραγοντα». 

            Τις Ημερες του Μαη του 1937, η επανασταση στην Καταλωνια δεχτηκε το τελικο χτυπημα. Στις 3 του Μαη, ο επιτροπος για την δημοσια ταξη και μελος του PSUC Rodriguez Salas, εμφανιστηκε στο κτιριο του τηλεφωνικου κεντρου με ενα αποσπασμα αστυνομικων, χωρις να εχει προηγουμενως συμβουλευθει τους αναρχικους που συμμετειχαν στην κυβερνηση σε υπουργικες θεσεις, προκειμενου να το καταλαβει. Το τηλεφωνικο κεντρο, πρωην ιδιοκτησια της IT&T, ειχε καταληφθει απο τους εργατες της Βαρκελωνης τον Ιουλη και λειτουργουσε εκτοτε υπο τον ελεγχο μιας επιτροπης των UGT-CNT, με κυβερνητικο εκπροσωπο, απολυτα συμφωνο με το διαταγμα κολλεκτιβοποιησης της 24^ης Οκτωβριου του 1936. Συμφωνα με την λονδρεζικη Daily Worker (11 Μαϊου 1937), «ο Salas εστειλε την ενοπλη ρεπουμπλικανικη φρουρα για να αφοπλισει τους εργαζομενους εκει, οι περισσοτεροι εκ των οποιων ηταν μελη των σωματειων της CNT». Το κινητρο, συμφωνα με τον Juan Comorera, ηταν «να παυθει μια ανωμαλη κατασταση», με αλλα λογια, οτι κανεις δεν μπορουσε να μιλαει στο τηλεφωνο «χωρις το γνωριζει το αδιακριτο αυτι του τηλεφωνητη»[xxix]. Η ενοπλη αντισταση στο κτιριο της τηλεφωνιας απετρεψε την καταληψη του ενω οι τοπικες επιτροπες αμυνας ανεγειραν οδοφραγματα σε ολη την Βαρκελωνη. Ο Companys και οι αναρχικοι ηγετες παρακαλεσαν τους εργατες να αφοπλιστουν. Και μια αβεβαιη ανακωχη κρατησε ως τις 6 Μαϊου, οταν τα πρωτα αποσπασματα των Φρουρων Εφοδου εφθασαν στην πολη, αθετωντας τις υποσχεσεις της κυβερνησης πως η ανακωχη θα τηρηθει και οτι οι στρατιωτικες δυναμεις θα αποσυρθουν. Τα στρατευματα τελουσαν υπο τις διαταγες του στρατηγου Pozas, πρωην διοικητη της πολυμισητης Εθνοφυλακης και τωρα μελους του Κομμουνιστικου κομματος. Στις συγκρουσεις που ακολουθησαν, πεντακοσιοι περιπου ανθρωποι σκοτωθηκαν και περισσοτεροι απο χιλιοι τραυματιστηκαν. «Οι Ημερες του Μαη στην πραγματικοτητα ακουστηκαν ως ο επιθανατιος ρογχος της επαναστασης, ανακοινωνοντας την πολιτικη ηττα ολων και τον θανατο αρκετων ηγετων της».

            Τα γεγονοτα αυτα – τεραστιας σημασιας για την ιστορια της Ισπανικης επαναστασης –   ο Jackson τα περιγραφει με αδρα χαρακτηριστικα ως περιθωριακα συμβαντα. Προφανως, η αφηγηση του ιστορικου πρεπει να ειναι επιλεκτικη· απο την αριστερη-φιλελευθερη οπτικη που ο Jackson συμμεριζεται με τον Hugh Thomas και πολλους αλλους, η ρευστοποιηση της επαναστασης στην Καταλωνια ηταν ενα γεγονος ησσονος σημασιας, οπως και η ιδια η επανασταση απλα ενα ειδος περαστικης ενοχλησης, ενας δευτερευον εκνευρισμος που εξετρεπε την ενεργεια απο τον αγωνα προκειμενου να διασωθει η μπουρζουαδικη κυβερνηση. Η αποφαση ωμης καταστολης της επαναστασης με την βια περιγραφεται ως εξης:

Στις 5 Μαϊου, ο Companys πετυχε μια ευαλωτη ανακωχη, βασει της οποιας οι επιτροποι του PSUC θα αποσυρονταν απο την περιφερειακη κυβερνηση, και το ζητημα της Τηλεφωνικης Εταιρειας παραπεμφθηκε σε μελλοντικες διαπραγματευσεις. Την ιδια βραδια, ωστοσο, ο Antonio Sese, αξιωματουχος της UGT, ο οποιος προετοιμαζονταν να συμμετασχει στο αναδιοργανωμενο υπουργικο συμβουλιο, δολοφονηθηκε. Και σε καμια περιπτωση οι αρχες της Βαλενθια δεν ειχαν καμια ορεξη να εξομαλυνουν τις σχεσεις τους με την Καταλανικη Αριστερα. Στις 6 Μαϊου αρκετες χιλιαδες asaltos εφθασαν στην πολη, ενω το Ρεπουμπλικανικο ναυτικο εκανε την εμφανιση του στο λιμανι[xxx].

Το ενδιαφερον αυτης της περιγραφης εγκειται σε οσα εχουν παραμεινει ανειπωτα. Για παραδειγμα, δεν υπαρχει κανενα σχολιο για το γεγονος οτι το αποσπασμα των asaltos παραβιασε την «ευαλωτη ανακωχη» που ειχε γινει αποδεκτη απο τους εργατες της Βαρκελωνης, τους αναρχικους, και τα στρατευματα του POUM που βρισκονταν κοντα, ενω δεν γινεται σχεδον καμια αναφορα στις αιματηρες συνεπειες ή την πολιτικη σημασια αυτης της απροθυμιας «της περαιτερω εξομαλυνσης με την Καταλανικη Αριστερα». Δεν υπαρχει επισης καμια μνεια στο γεγονος οτι μαζι με τον Sese δολοφονηθηκε και ο Berneri και αλλοι αναρχικοι ηγετες, οχι μονο κατα την διαρκεια των Ημερων του Μαη αλλα και των εβδομαδων που προηγηθηκαν των γεγονοτων αυτων[xxxi]. Ο Jackson δεν αναφερει καν το γεγονος οτι μαζι με το Ρεπουμπλικανικο ναυτικο, «εμφανιστηκαν» και βρετανικα σκαφη στο λιμανι[xxxii]. Και δεν αναφερεται καν στις παρατηρησεις του Orwell σχετικα με τους Φρουρους Εφοδου, σε συγκριση με τα στρατευματα στο μετωπο, οπου ειχε περασει τους προηγουμενους μηνες. Οι Φρουροι Εφοδου «ηταν εξαιρετικα στρατευματα, απο τα καλυτερα που ειχα δει στην Ισπανια....ημουν συνηθισμενος στις ρακενδυτες, σχεδον αοπλες πολιτοφυλακες στο μετωπο της Αραγκον, και δεν γνωριζα οτι η Δημοκρατια διεθετε στρατευματα σαν αυτα...οι Εθνοφυλακες και οι Carabineros, που δεν προοριζονταν για το μετωπο καθολου, ηταν καλυτερα εξοπλισμενοι και μακραν καλυτερα ντυμενοι απο εμας. Υποψιαζομαι οτι το ιδιο συμβαινει σε ολους τους πολεμους – παντα η ιδια αντιθεση μεταξυ της κομψης αστυνομιας στα μετωπισθεν και τους ρακενδυτους στρατιωτες στην πρωτη γραμμη».

            Η αντιθεση αυτη φανερωνει πολλα για την φυση του πολεμου, οπως αυτη ειχε γινει κατανοητη απο την κυβερνηση της Βαλενθια. Αργοτερα, ο Orwell θα διατυπωνε το συμπερασμα αυτο με μεγαλυτερη σαφηνεια: «Μια κυβερνηση που στελνει δεκαπενταετη αγορια στο μετωπο με σαρανταετη τουφεκια και κρατα τους μεγαλυτερους σε ηλικια ανδρες με τα πιο συγχρονα οπλα στα μετωπισθεν ειναι καταφανως πολυ πιο φοβισμενη απο την επανασταση παρα απο τους φασιστες. Εξου και η ταπεινη πολεμικη πολιτικη των τελευταιων εξι μηνων, καθως και ο συμβιβασμος με τον οποιο ο πολεμος θα τερματιστει σχεδον βεβαια»[xxxiii]. Η περιγραφη των γεγονοτων αυτων απο τον Jackson, με τις παραλειψεις και τις εικασιες της, υποδηλωνει οτι ισως να συμμεριζεται την αποψη οτι ο σημαντικοτερος κινδυνος για την Ισπανια θα ηταν η νικη της επαναστασης.

            Ο Jackson προφανως αγνοει την μαρτυρια του Orwell, σε καποιο βαθμο, σχολιαζοντας οτι «οι αναγνωστες θα πρεπει να εχουν κατα νου την εντιμη δηλωση του Orwell πως γνωριζε ελαχιστα για τις πολιτικες περιπλοκες του αγωνα». Αυτο ειναι ενα παραξενο σχολιο. Ειναι σιγουρο πως η αναλυση του Orwell των «πολιτικων περιπλοκων του αγωνα» αντεχει καλα παρα το περασμα τριαντα χρονων· και αν ειναι ελαττωματικη, αυτο πιθανως οφειλεται στην ταση του να αποδιδει υπερβολικα μεγαλυτερη σημασια στο POUM σε συγκριση με τους αναρχικους – χωρις αυτο να προκαλει καμια εκπληξη δεδομενου οτι στο μετωπο βρισκονταν με την πολιτοφυλακη του POUM. Η εκθεση του στις βλακωδεις ανοησιες που εμφανιζονταν τοτε στον Σταλινικο και φιλελευθερο τυπο φαινεται αρκετα ακριβης, ενω μεταγενεστερες ανακαλυψεις αποδιδουν ελαχιστους λογους αμφισβητησης των βασικων γεγονοτων που μετεδιδε ή των ερμηνειων που προτεινε στην ενταση της μαχης. Ο Orwell αναφερεται, πραγματι, στην δικη του «πολιτικη αγνοια». Σχολιαζοντας την τελικη ηττα της επαναστασης τον Μαϊο, δηλωνει: «Συνειδοτοποιησα – λογω της προσωπικης μου πολιτικης αγνοιας, αν και οχι τοσο διαυγως οσο θα οφειλα – οτι οταν η Κυβερνηση ενοιωσε πιο σιγουρη για τον εαυτο της θα υπηρχαν αντιποινα». Ωστοσο η μορφη αυτης της «πολιτικης αγνοιας» εχει απλα συμπυκνωθει σε πιο προσφατες ιστορικες μελετες.

             Λιγο μετα τις Ημερες του Μαη, η κυβερνηση Caballero κατερρευσε και ο Juan Negrin αναδειχθηκε προεδρος της Δημοκρατικης Ισπανιας. Ο Negrin περιγραφεται απο τους Broue και Temime ως εξης: «....προκειται για εναν ασυμβιβαστο υπερασπιστη της καπιταλιστικης ιδιοκτησιας και ατεγκτο πολεμιο των κολλεκτιβοποιησεων, τον οποιο οι υπουργοι της CNT βρισκουν εναντιο σε ολες τις προτασεις τους. Ειναι αυτος που αναδιοργανωσε τους carabineros και προηδρευσε επι της μεταφορας των αποθεματων του χρυσου της Δημοκρατιας στην ΕΣΣΔ. Απολαυσε την εμπιστοσυνη των μετριοπαθων....[και] ειχε αριστες σχεσεις με τους Κομμουνιστες.»

            Η πρωτη σημαντικη πραξη της κυβερνησης του Negrin ηταν η καταστολη του POUM και η συγκροτηση του κεντρικου ελεγχου της Καταλωνιας. Η κυβερνηση στραφηκε στην Αραγκον μετα, η οποια βρισκονταν σε μεγαλο βαθμο υπο τον ελεγχο των αναρχικων απο τις πρωτες ημερες της επαναστασης και η γεωργικη κολλεκτιβοποιηση ηταν ιδιαιτερα διευρυμενη ενω τα Κομμουνιστικα στοιχεια αποδυναμωμενα. Τα δημοτικα συμβουλια της Αραγκον συντονιζονταν απο το Συμβουλιο της Αραγκον, με επικεφαλης τον Joaquin Ascaso, εναν γνωστο μαχητη της CNT, εναν εκ των οποιων ο αδελφος ειχε σκοτωθει κατα την διαρκεια των Ημερων του Μαη. Κατω απο την κυβερνηση Caballero, οι αναρχικοι ειχαν συμφωνησει να εκπροσωπησουν αλλες αντιφασιστικες ομαδες, συμπεριλαμβανομενων των Κομμουνιστων, αλλα η πλειοψηφια παρεμενε αναρχικη. Τον Αυγουστο, η κυβερνηση Negrin ανακοινωσε την διαλυση του Συμβουλιου της Αραγκον και απεστειλε μια μεραρχια του Ισπανικου στρατου, υπο την διοικηση του Κομμουνιστη αξιωματικου Enrique Lister, προκειμενου να εφαρμοσει την διαλυση των τοπικων επιτροπων, να αποσυναρμολογησει τις κολλεκτιβες, και να εδραιωσει τον κεντρικο κυβερνητικο ελεγχο. Ο Ascaso συνεληφθει με την κατηγορια πως ηταν υπαιτιος για την κλοπη κοσμηματων – δηλαδη, των κοσμηματων που «κλαπηκαν» απο το Συμβουλιο για τις δικες του αναγκες το φθινοπωρο του 1936. Ο τοπικος αναρχικος τυπος κατεσταλλει ωστε να ευνοηθει μια Κομμουνιστικη περιοδικη εκδοση, και, γενικα, τα τοπικα αναρχικα κεντρα καταληφθηκαν με την βια και εκλεισαν. Το τελευταιο αναρχικο προπυργιο καταληφθηκε, με τανκς και πυροβολικο, στις 21 Σεπτεμβριου. Λογω της επιβεβλημενης απο την κυβερνηση λογοκρισιας, δεν υπαρχουν πολλα αμεσα αρχεια των γεγονοτων αυτων, ενω οι σημαντικοτερες μαρτυριες προσπερνανε αυτα τα γεγονοτα με ταχυτητα. Συμφωνα με τον Felix Morrow, «ο επισημος τυπος της CNT….συγκρινε την επιθεση στην Αραγκον με την υποταγη της Αστουρια στον Lopez Ochoa τον Οκτωβριο του 1934» - με την τελευταια να ειναι η μια απο τις πιο αιματηρες πραξεις καταστολης στην συγχρονη Ισπανικη ιστορια. Αν και αυτο ειναι μια υπερβολη, αποτελει γεγονος οτι τα λαϊκα οργανα της διαχειρισης αφανιστηκαν απο τις λεγεωνες του Lister, και η επανασταση ειχε πια τελειωσει, οσον αφορα την Αραγκον.

            Σχετικα με αυτα τα γεγονοτα ο Jackson διατυπωνει τα ακολουθα σχολια:

Στις 11 Αυγουστου η κυβερνηση ανακοινωσε την διαλυση της Consejo de Aragon, της αναρχοκρατουμενης διοικησης η οποια ειχε αναγνωριστει απο τον Largo Caballero τον Δεκεμβριο του 1936. Οι χωρικοι ηταν γνωστο πως μισουσαν την Consejo, οι αναρχικοι ειχαν εγκαταλειψει το μετωπο κατα την διαρκεια των μαχων στην Βαρκελωνη, ενω η υπαρξη της Consejo και μονο αποτελουσε μια μονιμη απειλη προς την εξουσια της κεντρικης κυβερνησης. Για ολους αυτους τους λογους ο Negrin δεν διστασε να στειλει στρατευματα, και να συλλαβει τους αναρχικους αξιωματουχους. Μολις η δικαιοδοσια τους καταργηθηκε, ωστοσο, απελευθερωθηκαν[xxxiv]. 

     

        

Τα σχολια αυτα εχουν εντονο ενδιαφερον. Ας αναλογιστουμε αρχικα την κατηγορια πως οι αναρχικοι ειχαν εγκαταλειψει το μετωπο κατα την διαρκεια των Ημερων του Μαη. Αληθευει οτι στοιχεια καποιων αναρχικων και POUM ταξιαρχιων ειχαν προετοιμαστει να προελασουν στην Βαρκελωνη, αλλα μετα την εδραιωση της «ευαλωτης ανακωχης» στις 5 του Μαη, δεν το εκαναν· δεν υπηρξαν αναρχικες δυναμεις που καταφεραν να προσεγγισουν την Βαρκελωνη ωστε να υπερασπιστουν το προλεταριατο της πολης και τους θεσμους του απο την επιθεση. Ωστοσο, μια μηχανοκινητη φαλαγγα, 5.000 περιπου Φρουρων Εφοδου, σταλθηκε απο την κυβερνηση απο το μετωπο για να διασπασει την «ευαλωτη ανακωχη». Κατα συνεπεια οι μοναδικες δυναμεις που «εγκατελειψαν το μετωπο» κατα την διαρκεια των μαχων της Βαρκελωνης ηταν εκεινες που σταλθηκαν απο την κυβερνηση προκειμενου να ολοκληρωθει το εργο της καταστροφης της επαναστασης με την βια. Ας θυμηθουμε τα πιο πανω σχολια του Orwell.

            Και τι μπορουμε να συμπερανουμε απο την δηλωση του Jackson πως «οι χωρικοι φημιζονταν για το μισος τους για την Consejo». Οπως και στις αλλες περιπτωσεις που εχω αναφερθει, ο Jackson δεν αποδιδει καμια ενδειξη στην οποια θα μπορουσε να βασιστει μια τετοια κριση. Η λεπτομερεστερη ερευνα των κολλεκτιβων προκυπτει απο αναρχικες πηγες, οι οποιες φανερωνουν οτι η Αραγκον ηταν μια απο τις περιοχες οπου η κολλεκτιβοποιηση ηταν πιο διαδεδομενη και επιτυχημενη[xxxv]. Τοσο η CNT οσο και η UGT Ομοσπονδια Εργατων Γης ηταν δυναμικες στην υποστηριξη τους προς τις κολλεκτιβοποιησεις, και δεν υπαρχει καμια αμφιβολια οτι και οι δυο αποτελουσαν μαζικες οργανωσεις. Ενας αριθμος μη-αναρχικων, παρατηρωντας τις κολλεκτιβοποιησεις στην Αραγκον απο πρωτο χερι, τις περιεγραψαν με πολυ ευνοϊκα σχολια ενω τονισαν τον εθελοντικο χαρακτηρα των κολλεκτιβοποιησεων [xxxvi]. Συμφωνα με τον Gaston Leval, εναν αναρχικο παρατηρητη που πραγματοποιησε μια λεπτομερη μελετη των αγροτικων κολλεκτιβοποιησεων, «στην Αραγκον το 75% των μικροιδιοκτητων εχουν εθελοντικα συνταχθει με την νεα ταξη πραγματων», ενω οι υπολοιποι δεν υποχρεωθηκαν να συμμετασχουν στις κολλεκτιβες. Αλλοι αναρχικοι παρατηρητες – ο Augustin Souchy συγκεκριμενα – απεδωσε λεπτομερεις περιγραφες της λειτουργιας των κολλεκτιβων της Αραγκον. Εκτος και αν καποιος ειναι προθυμος να αποδεκτει εναν φανταστικο βαθμο παραποιησης, ειναι αδυνατον να συμφιλιωθουν οι περιγραφες αυτες με τον ισχυρισμο οτι «οι χωρικοι φημιζονταν για το μισος τους για την Consejo» - εκτος, βεβαια, εαν καποιος περιορισει τον ορο «χωρικος» στην ιδιοτητα του «ιδιωτη ιδιοκτητη αγροτη», περιπτωση στην οποια θα μπορουσε καλλιστα να αληθευει, αλλα θα δικαιολογουσε την διαλυση του συμβουλιου μονο υπο την προϋποθεση οτι τα δικαιωματα του ιδιωτη ιδιοκτητη αγροτη πρεπει να υπερεχουν εκεινων του αγροτη που δεν διαθετει γη. Ελαχιστη ειναι η αμφιβολια πως οι κολλεκτιβες ηταν πραγματι οικονομικα επιτυχημενες[xxxvii], ποσο μαλλον εαν ηταν εξαναγκασμενες και μισητες απο τον αγροτικο πληθυσμο.

            Εχω ηδη αναφερθει στο γενικο συμπερασμα του Bolloten, βασει των ιδιαιτερα εκτεταμμενων αρχειακων στοιχειων, πως ενω ο ιδιωτης αγροτης μπορει να εκτιμουσε με δυσαρεσκεια την αναπτυξη της κολλεκτιβοποιημενης γεωργιας, «οι εργατες γης της Αναρχοσυνδικαλιστικης CNT και της Σοσιαλιστικης UGT, εβλεπαν σε αυτη, αντιθετα, την εναρξη μιας νεας εποχης». Το συμπερασμα αυτο φαινεται απολυτα λογικο, βασει των στοιχειων που ειναι διαθεσιμα. Αναφορικα με την Αραγκον, ειδικοτερα, παρατηρει οτι «οι βουλιαγμενοι στα χρεη αγροτες ηταν εντονα επηρεασμενοι απο τις ιδεες της CNT και της FAI [Federacion Anarquista Iberica], ενας παραγοντας που απεδωσε μια ισχυρα αυθορμητη παρορμηση στην κολλεκτιβιστικη γεωργικη παραγωγη», και αν και αναφερονται δυσκολιες απο αναρχικες πηγες, οι οποιες φαινονται γενικα απολυτα εντιμες σχετικα με τις αποτυχιες. Ο Bolloten αναφερει δυο Κομμουνιστικες πηγες, μεταξυ αλλων, που φανερωνουν οτι το 70% περιπου του πληθυσμου στις επαρχιακες περιοχες της Αραγκον ζουσαν σε κολλεκτιβες (σ. 71)· προσθετωντας πως «πολλες απο τις 450 κολλεκτιβες της περιοχης ηταν σε μεγαλο βαθμο εθελοντικες», αν και «η παρουσια των πολιτοφυλακων απο την γειτονικη περιφερεια της Καταλωνιας, η συντριπτικη πλειοψηφια των οποιων ηταν μελη της CNT και της FAI» ηταν «σε μεγαλο βαθμο» υπευθυνη για την εκτεταμμενη κολλεκτιβοποιηση. Δηλωνει επισης οτι σε πολλες περιοχες οι αγροτες ιδιοκτητες που δεν συμφωνουσαν με το κολλεκτιβιστικο συστημα το εκαναν αυτο για αλλους λογους: «....οχι μονο αποτρεπονταν απο το να προσλαμβανουν μισθωτους εργαζομενους και να διαθετουν ελευθερα τις σοδειες τους .... αλλα συχνα στερουνταν ολα τα προνομια που απολαμβαναν τα μελη τους» (σ. 72). Ο Bolloten περιγραφει την προσπαθεια των Κομμουνιστων τον Απριλιο του 1937 να προκαλεσουν διχασμο σε «περιοχες οπου η CNT και η UGT ειχαν εδραιωσει τις κολλεκτιβοποιημενες φαρμες βασει αμοιβαιων συμφωνιων» (σ. 195), οδηγωντας σε καποιες περιπτωσεις σε μαχες παραταξεων και δεκαδες δολοφονιες, συμφωνα με πηγες της CNT[xxxviii].  

            Η λεπτομερης αναλυση του Bolloten των γεγονοτων του καλοκαιριου του 1937 διαφωτιζει σημαντικα το ζητημα των νοοτροπιων των αγροτων σχετικα με τις κολλεκτιβοποιησεις:

Ηταν αναποφευκτο πως οι επιθεσεις στις κολλεκτιβες θα πρεπει να ειχαν μια δυσαρεστη επιδραση στην αγροτικη οικονομια καθως και το ηθικο, για λιγο καιρο, αληθευει, οτι σε καποιες περιοχες η κολλεκτιβοποιηση αποτελουσε αναθεμα για την πλειοψηφια των χωρικων, ωστοσο δεν αληθευει λιγοτερο οτι σε αλλες περιπτωσεις οι κολλεκτιβοποιημενες φαρμες οργανωθηκαν αυθορμητα απο τον μεγαλυτερο ογκο του αγροτικου πληθυσμου. Στην επαρχια του Toledo, για παραδειγμα, οπου υπηρχαν κολλεκτιβες ακομη και πριν απο τον πολεμο, το 83% των χωρικων, συμφωνα με μια πηγη φιλικη προς τους Κομμουνιστες, αποφασισε ευνοϊκα για την συλλογικη καλλιεργεια του εδαφους. Καθως η εκστρατεια εναντια στις φαρμες εφθανε στην κορυφωση της πριν την συγκομιδη του καλοκαιριου του 1937....ενα πεπλο δυσαρεσκειας και φοβου καλυψε τους εργατες γης. Η δουλεια στα χωραφια εγκαταλειφθηκε σε πολλες περιοχες ή συνεχιζονταν με απαθεια, και υπηρχε ο κινδυνος οτι ενα σημαντικο μερος της συγκομιδης, ζωτικης σημασιας για την πολεμικη προσπαθεια, θα εγκαταλειπονταν να σαπισει (σ.196).

Ηταν κατω απο αυτες τις συνθηκες, τονιζει, οτι οι Κομμουνιστες υποχρεωθηκαν να αλλαξουν την πολιτικη τους και – προσωρινα – να ανεχθουν τις κολλεκτιβες. Ενα διαταγμα που νομιμοποιουσε τις κολλεκτιβες ψηφιστηκε «κατα την διαρκεια του τρεχοντος γεωργικου ετους» (κυρτα δικα του) και τους προσφερε καποια βοηθεια. Αυτο «παρηγαγε μια αισθηση ανακουφισης στην επαρχια κατα την διαρκεια της ζωτικης περιοδου της συγκομιδης». Αμεσως μετα την συγκομιδη των σοδειων, η πολιτικη αλλαξε ξανα σε εκεινη της ωμης καταστολης. Ο Bolloten αναφερει Κομμουνιστικες πηγες πως «μια συντομη αν και σκληρη εκστρατεια στις αρχες Αυγουστου» προετοιμασε τον δρομο για την διαλυση του Συμβουλιου της Αραγκον. Συμφωνος με το διαταγμα διαλυσης «ο προσφατα διορισθεις Γενικος Κυβερνητης, Jose Ignacio Mantecon, ενα μελος του Αριστερου Ρεπουμπλικανικου Κομματος, αλλα και κρυφα συμπαθων τους Κομμουνιστες (ενωθηκε με το κομμα στην εξορια, μετα τον πολεμο),...διεταξε την διαλυση καθε μιας κολλεκτιβοποιημενης φαρμας». Τα μεσα για αυτο: η μεραρχια του Lister, η οποια αποκατεστησε την παλια ταξη με την βια και τον τρομο. Ο Bolloten αναφερει Κομμουνιστικες πηγες που συναινουν με την ακραια σκληροτητα των μεθοδων του Lister. Αναφερει συγκεκριμενα τον Κομμουνιστη γενικο γραμματεα του Ινστιτουτου Αγροτικης Μεταρρυθμισης, ο οποιος παραδεχεται οτι τα μετρα που παρθηκαν προκειμενου να διαλυθουν οι κολλεκτιβες ηταν «ενα πολυ σοβαρο σφαλμα, το οποιο προκαλεσε τρομερη αποδιοργανωση στην επαρχια», καθως «τα ατομα εκεινα που ηταν δυσαρεστημενα με τις κολλεκτιβοποιησεις.....τις κατελαβαν με την βια, μεταφεροντας μακρια τις σοδειες και διαιρωντας τις εγκαταστασεις στις φαρμες χωρις κανεναν σεβασμο προς τις κολλεκτιβες που ειχαν δημιουργηθει χωρις βια ή πιεση, και ηταν ευπορες, καθως και προτυπα οργανωσης.....Ως αποτελεσμα, η εργασια στα χωραφια ανασταλθηκε σχεδον ολοκληρωτικα, και ενα τεταρτο της γης δεν προετοιμαστηκε εγκαιρα για την σπορα (σ. 200).  Για μια ακομη φορα, ηταν απαραιτητο να εξωραϊστει η ωμη καταστολη των κολλεκτιβων, προκειμενου να αποτραπει η καταστροφη. Συνοψιζοντας τα γεγονοτα αυτα, ο Bolloten περιγραφει την κατασταση που προεκυψε ως εξης:

Ωστοσο αν και η κατασταση στην Αραγκον βελτιωθηκε σε καποιον βαθμο, τα μιση και οι αντιπαθειες που προκαλεσε η διαλυση των κολλεκτιβων και η καταστολη που ακολουθησε δεν αποβληθηκαν ποτε. Ουτε και η απογοητευση που προεκυψε υπονομευοντας το πνευμα των Αναρχοσυνδικαλιστικων δυναμεων στο μετωπο της Αραγκον απομακρυνθηκε εντελως ποτε, μια απογοητευση που αναμφιβολα συνεβαλλε στην καταρρευση του μετωπου αυτου λιγους μηνες μετα....μετα την καταστροφη των συλλογικων αγροκτηματων στην Αραγκον, το Κομμουνιστικο κομμα υποχρεωθηκε να τροποποιησει την πολιτικη του, και να υποστηριξει τις κολλεκτιβες και σε αλλες περιοχες επισης εναντια στους προηγουμενους ιδιοκτητες που επιδιωκαν να επιστρεψουν στην κατασχεθεισα γη....(σ. 200-201).

Επιστρεφοντας στα σχολια του Jackson, νομιζω οτι πρεπει να συμπερανουμε οτι παρερμηνευουν χονδροειδως την κατασταση. Η διαλυση του Συμβουλιου της Αραγκον και η μεγαλης κλιμακας καταστροφη των κολλεκτιβων με την στρατιωτικη ισχυ ηταν απλα ενα ακομη σταδιο του αφανισμου της λαϊκης επαναστασης και η αποκατασταση της παλιας ταξης. Επιτρεψτε μου να τονισω οτι δεν ασκω κριτικη στον Jackson για την αρνητικη του νοοτροπια προς την κοινωνικη επανασταση, αλλα αντιθετα για την αποτυχια της αντικειμενικοτητας που επικαλειται οταν αναλυει την επανασταση και την καταστολη της.

            Μεταξυ των ιστορικων του Ισπανικου Εμφυλιου Πολεμου, η κυριαρχη αποψη ειναι πως η Κομμουνιστικη πολιτικη ηταν ουσιαστικα σωστη – πως προκειμενου να συγκροτησουν την ντοπια και την διεθνη υποστηριξη προς την Δημοκρατια ηταν απαραιτητο να αναστειλλει και ακομη να αναστρεψει την κοινωνικη επανασταση. Ο Jackson, για παραδειγμα, αναφερει οτι ο Caballero «συνειδητοποιησε πως ηταν απολυτως αναγκαιο να ανοικοδομησει την εξουσια του Δημοκρατικου κρατους και να εργαστει με στενη συνεργασια με τους φιλελευθερους της μεσαιας ταξης». Οι αναρχικοι ηγετες που συμμετειχαν στην κυβερνηση μοιραστηκαν την αποψη αυτη, θετωντας την εμπιστοσυνη τους στην καλη πιστη φιλελευθερων οπως ο Companys και πιστευοντας – αφελως, καθως τα γεγονοτα θα φανερωναν συντομα – οτι οι Δυτικες δημοκρατιες θα τους βοηθουσαν.

            Μια πολιτικη διαμετρικα αντιθετη προς αυτη προταθηκε απο τον Camillo Berneri. Στην ανοικτη του επιστολη προς την αναρχικη υπουργο Federica Montseny, συνοψιζει τις αποψεις του με τον ακολουθο τροπο: «Το διλημμα, πολεμος ή επανασταση, δεν εχει νοημα πλεον. Το μοναδικο διλημμα ειναι το εξης: ειτε νικη επι του Φρανκο μεσω του επαναστατικου πολεμου, ειτε ηττα» (κυρτα δικα του). Υποστηριζε δε οτι πρεπει να αποδωθει πληρης ανεξαρτησια στο Μαροκο και οτι θα πρεπει να καταβληθει προσπαθεια αναμοχλευσης γενικευμενης εξεγερσης σε ολοκληρη την Βορεια Αφρικη. Κατα αυτον τον τροπο ενας επαναστατικος αγωνας πρεπει να αναληφθει εναντια στον Δυτικο καπιταλισμο στην Βορεια Αφρικη και, ταυτοχρονα, εναντια στο μπουρζουαδικο καθεστως της Ισπανιας, το οποιο σταδιακα αποσυναρμολογουσε τα επιτευγματα της επαναστασης του Ιουλιου. Το πρωταρχικο μετωπο πρεπει να ειναι πολιτικο. Ο Φρανκο βασιζονταν εντονα στις Μαροκινες δυναμεις, συμπεριλαμβανομενου και ενος σημαντικου αριθμου απο το Γαλλικο Μαροκο. Η Δημοκρατια μπορουσε να εκμεταλλευτει το γεγονος, αποδυναμωνοντας ηθικα τις Εθνικιστικες δυναμεις και ισως ακομη προσεταιριζοντας τις στο πλευρο του επαναστατικου αγωνα μεσω μιας πολιτικης αγκιτατσιας που θα στοχευε στην πραγματικη εναλλακτικη μιας Παν-Ισλαμικης – ειδικοτερα, Μαροκινης – επαναστασης. Γραφωντας τον Απριλιο του 1937, ο Berneri παροτρυνε τον στρατο της Δημοκρατιας να αναδιοργανωθει για την υπερασπιση της επαναστασης, ετσι ωστε να καταφερει να ανακτησει το πνευμα της λαϊκης συμμετοχης των πρωτων ημερων της επαναστασης. Παραθετει τα λογια του συμπατριωτη του Louis Bertoni, γραφωντας απο το μετωπο της Huesca:

Ο Ισπανικος πολεμος, στερημενος απο καθε νεα πιστη, καθε ιδεα κοινωνικης μεταμορφωσης, οποιασδηποτε επαναστατικης αιγλης, οποιουδηποτε παγκοσμιου νοηματος, ειναι πια απλα ενας εθνικος πολεμος ανεξαρτησιας που πρεπει να φθασει ως το τελος του προκειμενου να αποφευχθει ο αφανισμος που απαιτει η διεθνης πλουτοκρατια. Παραμενει το τρομακτικο ζητημα της ζωης ή θανατου, αλλα οχι πια εκεινο του πολεμου για την δημιουργια μιας νεας κοινωνιας και μιας νεας ανθρωποτητας.

Σε εναν τετοιο πολεμο, το ανθρωπινο στοιχειο που θα μπορουσε να φερει την νικη επι του φασισμου ειναι χαμενο.

            Αναδρομικα, οι ιδεες του Berneri φαινονται απολυτα λογικες. Αντιπροσωπειες των Μαροκινων εθνικιστων προσεγγισαν πραγματι την κυβερνηση της Βαλενθια ζητωντας οπλισμο και υλικα, αλλα ο Caballero αρνηθηκε οποιαδηποτε τετοια παροχη, προτεινοντας αντιθετα παραχωρησεις εδαφων της Βορειας Αφρικης στην Γαλλια και την Αγγλια, σε μια προσπαθεια να εξασφαλισει την υποστηριξη τους. Σχολιαζοντας τα γεγονοτα αυτα, οι Broue και Temime παρατηρουν οτι οι πολιτικες αυτες στερησαν απο την Δημοκρατια το «οργανο του επαναστατικου ντεφετισμου στον εχθρικο στρατο», και ακομη ενος τρομερου οπλου εναντια στην Ιταλικη παρεμβαση. Ο Jackson, απο την αλλη πλευρα, απορριπτει την προταση του Berneri με το σχολιο πως η ανεξαρτησια του Μαροκο (ως προς αυτο το ζητημα, ακομα και την βοηθεια προς τους Μαροκινους εθνικιστες) ηταν «μια χειρονομια που θα εχαιρε μεγαλης εκτιμησης στο Παρισι και το Λονδινο». Σαφως, ειναι σωστο πως η Γαλλια και η Αγγλια δεν θα εκτιμουσαν ιδιαιτερα αυτη την εξελιξη. Οπως τονιζει ο Berneri, «κανεις δεν μπορει ταυτοχρονα να εγγυηθει  τα Γαλλικα και Βρετανικα συμφεροντα και να πραγματοποιησει μια γενικευμενη εξεγερση».

Αλλα το σχολιο του Jackson δεν αγγιζει καν το κεντρικο ζητημα, δηλαδη, το αν η Ισπανικη επανασταση θα μπορουσε να διασωθει, τοσο απο τους φασιστες στο μετωπο αλλα και απο τον συνασπισμο μπουρζουαδων-Κομμουνιστων στο εσωτερικο της Δημοκρατιας, μεσω ενος επαναστατικου πολεμου του ειδους που εχει προτεινει η αριστερα – ή, για το ιδιο ζητημα – εαν η Δημοκρατια δεν καταφερνε να διασωθει μεσω ενος πολιτικου αγωνα που συμπεριλαμβανε τα εισβαλλοντα Μαροκινα στρατευματα του Φρανκο, ή την εστω ηθικη αποδυναμωση τους. Ειναι ευκολο να καταλαβουμε γιατι ο Caballero δεν παρακινηθηκε απο το τολμηρο αυτο σχημα, δεδομενης της εμπιστοσυνης του στην ενδεχομενη υποστηριξη των Δυτικων δημοκρατιων. Βασει οσων γνωριζουμε σημερα, ωστοσο, η συνοπτικη απορριψη του επαναστατικου πολεμου απο τον Jackson ειναι υπερβολικα αποτομη.

            Επιπλεον, οι παρατηρησεις του Berneri απο το μετωπο της Huesca προκυπτουν απο πολλα ακομη στοιχεια, μερικα απο αυτα εχουν ηδη αναφερθει. Ακομα και εκεινοι που αποδεχτηκαν την Κομμουνιστικη στρατηγικη της πειθαρχιας και του κεντρικου ελεγχου ως αναγκαιων παραδεχονται οτι οι καταστολες που αποτελεσαν αδιασπαστο μερος αυτης της στρατηγικης «ετειναν να διασπανε το μαχητικο πνευμα του λαου». Μπορει να εικασει κανεις, αν και μου φαινεται οτι πολλοι σχολιαστες εχουν σοβαρα υποτιμησει την σημασια του πολιτικου παραγοντα, την δυνητικη ισχυ ενος λαϊκου αγωνα υπερασπισης των επιτευγματων της επαναστασης. Ειναι ισως σχετικο πως η Αστουρια, η μοναδικη περιοχη της Ισπανιας οπου το συστημα επιτροπων της CNT-UGT δεν τερματιστηκε χαριν του κεντρικου ελεγχου, ειναι επισης η μοναδικη περιοχη οπου το ανταρτικο συνεχιστηκε για πολυ καιρο μετα την επικρατηση του Φρανκο. Οι Broue και Temime παρατηρουν οτι η αντισταση των παρτιζανων της Αστουρια «φανερωνει το βαθος του επαναστατικου παθους, το οποιο δεν ειχε θρυμματιστει απο την επαναγκαθιδρυση της κρατικης εξουσιας, η οποια εφαρμοστηκε εδω με μεγαλυτερη σωφροσυνη». Δεν υπαρχει αμφιβολια οτι η επανασταση ηταν εξισου διευρυμενη και βαθια ριζωμενη στις Ισπανικες μαζες. Φαινεται εντελως πιθανο λοιπον οτι ενας επαναστατικος αγωνας του ειδους που προτεινε ο Berneri θα ηταν επιτυχημενος, παρα την μεγαλυτερη στρατιωτικη ισχυ των φασιστικων στρατιων. Η ιδεα πως οι ανθρωποι μπορουν να ξεπερασουν τις μηχανες δεν φαινεται τοσο ρομαντικη ή αφελης οσο πριν μερικα χρονια.

            Επιπλεον, η εμπιστοσυνη με την οποια περιεβαλλαν την μπουρζουαδικη κυβερνηση οι αναρχικοι ηγετες δεν ετυχε αναλογης εκτιμησης, οπως σαφεστατα καταδεικνυει η ιστορια της αντεπαναστασης. Αναδρομικα, φαινεται οτι ο Berneri ειχε δικιο οταν υποστηριζε οτι δεν επρεπε να συμμετασχουν στην μπουρζουαδικη κυβερνηση, αλλα οτι αντιθετα οφειλαν να επιδιωξουν την αντικατασταση της με τους θεσμους που ειχε δημιουργησει η επανασταση[xxxix]. Ο αναρχικος υπουργος Juan Garcia Oliver δηλωσε οτι «ειχαμε εμπιστοσυνη στον λογο και το προσωπο ενος Καταλανου δημοκρατη για αυτο διατηρησαμε και υποστηριξαμε τον Companys στην προεδρια της Generalitat», σε μια περιοδο οταν στην Καταλωνια, τουλαχιστον, οι εργατικες οργανωσεις θα μπορουσαν ευκολα να αντικαταστησουν τον κρατικο μηχανισμο και να απαλλαχθουν απο τα παλια πολιτικα κομματα, καθως αντικαθιστουσαν την παλια οικονομια με μια εντελως νεα δομη. Ο Companys αναγνωρισε πληρως οτι υπηρχαν περιορισμοι περα απο τους οποιους δεν μπορουσε να συνεργαστει με τους αναρχικους. Σε μια συνεντευξη με τον Η. Ε. Κaminski, αρνηθηκε να αναφερθει συγκεκριμενα στους περιορισμους αυτους, αλλα εξεφρασε απλα την ελπιδα οτι «οι αναρχικες μαζες δεν θα αντιταχθουν στην κοινη λογικη των ηγετων τους», οι οποιοι εχουν «αποδεχθει τις ευθυνες που τους επιβαρυνουν»· θεωρησε την αποστολη του ως «οδηγωντας τις ευθυνες αυτες στο σωστο μονοπατι», χωρις να αναφερει ποιο ειναι αυτο στην συνεντευξη, αν και φανερωθηκε κατα την διαρκεια των Ημερων του Μαη. Πιθανον, η νοοτροπια του Companys προς την προθυμια των αναρχικων ηγετων να συνεργαστουν να εκφραστηκε με ακριβεια στην αντιδραση του προς την προταση καποιου ανταποκριτη του New Statesman and Nation, ο οποιος προεβλεψε οτι η δολοφονια του αναρχικου δημαρχου της Puigcerda θα οδηγουσε σε εξεγερση: «Ο Companys γελασε περιφρονητικα και ειπε οτι οι αναρχικοι θα συνθηκολογησουν οπως εχουν κανει παντα στο παρελθον». Οπως εχει ηδη τονιστει με λεπτομερειες, ο κομματικος συνασπισμος φιλελευθερων-Κομμουνιστων δεν ειχε καμια προθεση να επιτρεψει στον πολεμο εναντια στον Φρανκο να προηγηθει της καταστολης της επαναστασης. Ενας εκπροσωπος του Comorera εθεσε το ζητημα σαφεστατα: «Το σλογκαν αυτο εχει αποδωθει στο P.S.U.C.: «Πριν την καταληψη της Σαραγοσα, ειναι αναγκαια η καταληψη της Βαρκελωνης». Αυτο αντανακλα την κατασταση με ακριβεια....». Ο ιδιος ο Comorera ειχε, εξ αρχης, πιεσει τον Companys να αντισταθει στην CNT. Ο πρωτος σκοπος του αντιφασιστικου συνασπισμου, υποστηριζε, αφορουσε την διαλυση των επαναστατικων οργανωσεων. Εχω ηδη παραθεσει αρκετες ενδειξεις που φανερωνουν οτι η καταστολη που πραγματοποιησε το Λαϊκο Μετωπο αποδυναμωσε σοβαρα την λαϊκη δεσμευση και συμμετοχη στον αντιφασιστικο πολεμο. Αυτο που ηταν φανερο στον George Orwell ηταν επισης σαφες στους εργατες της Βαρκελωνης και τους χωρικους στα κολλεκτιβοποιημενα χωρια της Αραγκον: ο φιλελευθερος-Κομμουνιστικος συνασπισμος δεν θα ανεχονταν μια επαναστατικη μεταμορφωση της Ισπανικης κοινωνιας· θα αφιερωνε τις δυναμεις του πληρως στον αγωνα εναντια στον Φρανκο μονο μετα την σταθεροποιηση της αποκαταστασης της παλιας ταξης, ακομα και δια της βιας, εαν ηταν αυτο απαραιτητο[xl].

            Ελαχιστη ειναι η αμφιβολια οτι οι εργατες γης στις κολλεκτιβες κατανοουσαν πολυ καλα το κοινωνικο περιεχομενο της ωθησης προς ρευστοποιηση και κεντρικο ελεγχο. Το μαθαινουμε αυτο οχι μονο απο αναρχικες πηγες αλλα και απο τον σοσιαλιστικο τυπο την ανοιξη του 1937. Την 1^η του Μαη, η εφημεριδα του Σοσιαλιστικου κομματος Adelante ειχε τα εξης να πει:

Στις απαρχες του Φασιστικου πραξικοπηματος οι εργατικες οργανωσεις και τα δημοκρατικα στοιχεια της χωρας συμφωνουσαν οτι η ετσι αποκαλουμενη Εθνικιστικη Επανασταση, η οποια απειλουσε το βυθισμα του λαου μας στην αβυσσο της πιο βαθιας μιζεριας, μπορουσε να ανασταλλει μονο με μια Κοινωνικη Επανασταση. Το Κομμουνιστικο Κομμα, ωστοσο, αντιταχθηκε σε αυτη την αποψη με ολη του την ισχυ. Ειχε προφανως λησμονησει εντελως τις παλιες του θεωριες περι «εργατικης και αγροτικης δημοκρατιας» και της «δικτατοριας του προλεταριατου». Απο την συνεχη επαναληψη του νεου του σλογκαν για την  κοινοβουλευτικη ρεπουμπλικανικη δημοκρατια καθισταται σαφες οτι εχει πια χασει καθε επαφη με την πραγματικοτητα. Οταν τα Καθολικα και συντηρητικα τμηματα της Ισπανικης μπουρζουαζιας ειδαν το παλιο τους συστημα να διαλυεται χωρις να μπορουν να βρουν αλλη διεξοδο, το Κομμουνιστικο Κομμα τους εμφυσησε νεα ελπιδα. Τους διαβεβαιωσε οτι η ρεπουμπλικανικη μπουρζουαδικη δημοκρατια για την οποια αγωνιζονταν δεν εθετε εμποδια στον δρομο της Καθολικης προπαγανδας και, πανω απ’ ολα, οτι εστεκε ετοιμη να υπερασπιστει τα ταξικα συμφεροντα της μπουρζουαζιας.

Οτι η συνειδητοποιηση αυτη ηταν ευρεως διαδεδομενη στις επαρχιακες περιοχες υποβαθμιστηκε δραματικα απο ενα ερωτηματολογιο που σταλθηκε απο την Adelante στις γραμματειες της UGT Ομοσπονδιας Εργατων Γης, οπως αυτο δημοσιευθηκε τον Ιουνιου του 1937. Τα αποτελεσματα συνοψιζονται ως εξης:

           

Οι απαντησεις προς αυτες τις ερωτησεις αποκαλυψαν μια εντυπωσιακη ομοφωνια. Παντου η ιδια ιστορια. Οι αγροτικες κολλεκτιβες αντιτιθενται σημερα με ιδιαιτερη ενταση στο Κομμουνιστικο Κομμα. Οι Κομμουνιστες οργανωνουν τους ευπορους γαιοκτημονες, οι οποιοι καραδοκουν για φθηνο εργατικο δυναμικο και ειναι, για τον ιδιο λογο, φανερα εχθρικοι προς τις συνεργατικες προσπαθειες των φτωχων χωρικων.

Προκειται για το στοιχειο εκεινο το οποιο πριν την επανασταση συμπαθουσε τους Φασιστες και τους Μοναρχικους, και, συμφωνα με τις μαρτυριες εκπροσωπων των εργατικων σωματειων, συνωστιζεται τωρα στις γραμμες του Κομμουνιστικου Κομματος. Ως προς την γενικη επιδραση της Κομμουνιστικης δραστηριοτητας στην χωρα, οι γραμματεις της UGT ειχαν μια μονο αποψη, την οποια ο εκπροσωπος της οργανωσης στην Βαλενθια εθεσε ως εξης: «Προκειται για ατυχια με την πληρεστερη εννοια της λεξης».

Δεν ειναι δυσκολο να φανταστουμε πως η αναγνωριση αυτης της «ατυχιας» επηρεασε την προθυμια των εργατων γης να συμμετασχουν στον αντιφασιστικο πολεμο, με ολες τις θυσιες που αυτος περιλαμβανε.

            Η νοοτροπια της κεντρικης κυβερνησης προς την επανασταση αποκαλυφθηκε κτηνωδως απο τις πραξεις της και φανερωται επισης και στην προπαγανδα της. Ενας πρωην υπουργος περιγραφει την κατασταση ως εξης:

Το γεγονος που αποκρυπτεται απο τον συνασπισμο του Ισπανικου Κομμουνιστικου Κομματος με τους αριστερους Ρεπουμπλικανους και τους δεξιους Σοσιαλιστες ειναι πως εχει πραγματοποιηθει μια επιτυχημενη κοινωνικη επανασταση στο μισο της Ισπανιας. Επιτυχημενη, με αλλα λογια, στην κολλεκτιβοποιηση των εργοστασιων και των αγροκτηματων που λειτουργουν υπο τον ελεγχο των εργατικων σωματειων, και λειτουργουν με ακεραια την αποτελεσματικοτητα τους. Κατα την διαρκεια των τριων μηνων που ημουν υπευθυνος για την προπαγανδα των Ηνωμενων Πολιτειων και της Αγγλιας υπο τον Alvarez del Vayo, τοτε Υπουργο Εξωτερικων για την κυβερνηση της Βαλενθια, διαταχτηκα να μην στειλω ουτε μια λεξη σχετικα με αυτη την επανασταση στο οικονομικο συστημα της νομιμοφρονης Ισπανιας. Ουτε και υπαρχουν ξενοι ανταποκριτες στην Βαλενθια που να τους επιτρεπεται να γραψουν ελευθερα για την επανασταση που εχει πραγματοποιηθει.

Εν συντομια, υφιστανται πολλοι λογοι για να πιστεψουμε οτι η βουληση για αντισταση εναντια στον Φρανκο μειωθηκε σημαντικα, ισως και αφανιστηκε, απο την πολιτικη του εξουσιαστικου συγκεντρωτισμου που ανελαβε ο φιλελευθερος-Κομμουνιστικος συνασπισμος, και εφαρμοστηκε με την βια, ενω συγκαλυφθηκε στην προπαγανδα που διαδοθηκε μεταξυ των Δυτικων διανοουμενων[xli] και κυριαρχει ακομη και σημερα στην ιστορικη συγγραφη. Στον βαθμο που προκειται για σωστη κριση, η εναλλακτικη που προταθηκε απο τον Berneri και τους αριστερους «εξτρεμιστες» αποκτα αξιοπιστια.

            Οπως σημειωθηκε νωριτερα, ο Caballero και οι αναρχικοι υπουργοι αποδεχτηκαν την πολιτικη της αντεπαναστασης λογω της εμπιστοσυνης τους στις Δυτικες δημοκρατιες, για τις οποιες ενοιωθαν βεβαιοι οτι αργα ή γρηγορα θα εσπευδαν να τους βοηθησουν. Το συναισθημα αυτο ηταν ισως κατανοητο το 1937. Ειναι παραξενο, παντως, οτι καποιος ιστορικος που γραφει στην δεκαετια του 1960 υποχρεωνεται να απορριψει την προταση κρουσης στα μετωπισθεν του Φρανκο με την διευρυνση του επαναστατικου πολεμου στο Μαροκο, βασει επιχειρηματων που υποστηριζουν οτι κατι τετοιο θα δυσαρεστουσε τον δυτικο Καπιταλισμο.

            Ο Berneri ειχε απολυτο δικιο οταν εξεφραζε την αποψη οτι οι Δυτικες δημοκρατιες δεν θα συμμετειχαν σε καποιον αντιφασιστικο αγωνα στην Ισπανια. Για την ακριβεια, η συνενοχη τους στο φασιστικο πραξικοπημα δεν ηταν μικρη. Γαλλοι τραπεζιτες, οι οποιοι ηταν γενικα υπερ του Φρανκο, μπλοκαρισαν την αποδεσμευση του Ισπανικου χρυσου προς την νομιμοφρονη κυβερνηση, εμποδιζοντας ετσι την αγορα οπλισμου και, συμπτωματικα, αυξανωντας την εξαρτηση της Δημοκρατιας απο την Σοβιετικη Ενωση. Η πολιτικη της «μη-παρεμβατικοτητας», ουσιαστικα μπλοκαρισε την Δυτικη βοηθεια προς την νομιμοφρονη κυβερνηση ενω οι Χιτλερ και Μουσολινι κερδιζαν πρακτικα τον πολεμο για τον Φρανκο, και ηταν τεχνικα εγκαινιασμενη απο την Γαλλικη κυβερνηση – αν και προφανως υπο την εντονη Βρετανικη πιεση[xlii].

            Στον βαθμο που αφορα την Μεγαλη Βρετανια, η ελπιδα πως θα βοηθουσε την Δημοκρατια ηταν παντα ανεδαφικη. Λιγες ημερες μετα το πραξικοπημα του Φρανκο, ο ανταποκριτης της Paris-Soir εγραφε: «Τουλαχιστον τεσσερις χωρες συμμετεχουν ενεργα στην μαχη – η Γαλλια, η οποια υποστηριζει την Κυβερνηση της Μαδριτης, και η Βρετανια, η Γερμανια και η Ιταλια, καθε μια εκ των οποιων παρεχει διακριτικη μεν, αλλα ουσιαστικη ενισχυση στην μια ομαδα των πραξικοπηματιων μετα την αλλη». Για την ακριβεια, η Βρετανικη υποστηριξη προς τον Φρανκο ελαβε μια σχετικα συμπαγη μορφη στα αρχικα σταδια του πραξικοπηματος. Το Ισπανικο ναυτικο παρεμεινε αφοσιωμενο στην Δημοκρατια [συγκεκριμενα οι αξιωματικοι που πηραν το μερος του Φρανκο δολοφονηθηκαν ενω στις περισσοτερες περιπτωσεις οι ναυτες παρεμειναν πιστοι στην Δημοκρατια], και πραγματοποιησε αρκετες επιχειρησεις αποτροπης του Φρανκο να μεταφορει στρατευματα απο το Μαροκο. Η Ιταλικη και Γερμανικη συμμετοχη στην αντιμετωπιση αυτων των προσπαθειων ειναι καλα καταγεγραμμενη· ο ρολος των Βρετανων εχει λαβει λιγοτερη προσοχη, αλλα μπορει να ανιχνευθει σε συγχρονες μελετες. Στις 11 Αυγουστου του 1936, οι New York Times δημοσιευσαν ενα πρωτοσελιδο σχετικα με τις Βρετανικες ναυτικες επιχειρησεις στα Στενα του Γιβραλταρ, σχολιαζοντας πως «οι ενεργειες αυτες βοηθουν τους Επαναστατες παρεμποδιζοντας τις επιθεσεις στην Algeciras, οπου αποβιβαζονται τα Μαροκινα στρατευματα». (Λιγες ημερες νωριτερα, πολεμικα πλοια της νομιμοφρονης κυβερνησης ειχαν βομβαρδισει την Algeciras, καταστρεφωντας το Βρετανικο προξενειο). Μια ακολουθη περιγραφη απο το Γιβραλταρ περιγραφει την κατασταση οπως φανερωθηκε απο εκει:

           

Εξοργισμενοι απο την απειλη των μαχων των Ισπανικων φραξιονισμων προς την ναυσιπλοϊα και την ουδετεροτητα του Γιβραλταρ, η Μεγαλη Βρετανια εκλεισε κυριολεκτικα το Λιμανι του Γιβραλταρ χθες το βραδι σταθμευοντας το τεραστιο θωρηκτο Queen Elizabeth στο κεντρο του, ενω εριχνε διαρκως τους προβολεις του στα γειτονικα υδατα.

Πολλα Βρετανικα πολεμικα περιπολουσαν στα Στενα σημερα, αποφασισμενα να αποτρεψουν παρεμβασεις στον Βρετανικο ελεγχο επι της εισοδου προς την Μεσογειο, ενα ζωτικης σημασιας τοπο για την Βρετανικη «γραμμη ζωης με την Ανατολη».

Η ενεργεια αυτη χθες επανελαβε τις προειδοποιησεις προς την Ισπανικη Κυβερνηση και το χθεσινο διαταγμα πως δεν θα επιτραπουν αλλες μαχες στο Λιμανι του Γιβραλταρ. Οι Βρετανοι στο Γιβραλταρ ηταν πια εντονα νευρικοι μετα τον βομβαρδισμο της Algeciras απο το νομιμοφρων θωρηκτο Jaime I.

Αν και η Βρετανικη ουδετεροτητα διατηρειται ακομη, η περιπολια των Στενων και το κλεισιμο του λιμανιου θα ενισχυσει τους Επαναστατες λογω του οτι δεν μπορει να επιτραπει στα Νομιμοφρονα πολεμικα σκαφη να καταλαβουν την Algeciras, η οποια βρισκεται τωρα στα χερια των Επαναστατων, απομονωνοντας ετσι εντελως τους Επαναστατες απο το Μαροκο. Οι Επαναστατες μπορουν τωρα να αποδεσμευσουν καποια στρατευματα, τα οποια εσπευσαν πισω στην Algeciras, ωστε να αναλαβουν καθηκοντα βορειοτερα στην προελαση προς την Μαδριτη.

Αναφερθηκε δε πως αποψε στο Γιβραλταρ οι Επαναστατες ειχαν στειλει ενα μεταγωγικο κατα μηκος του Γιβραλταρ και ειχαν αποβιβασει περισσοτερα στρατευματα απο το Μαροκο για χρηση απο τις φαλαγγες που προελαυνουν βορεια απο τα αρχηγεια της Σεβιλλης.

Αυτη ηταν η δευτερη φορα την φετινη χρονια που η Βρετανια προειδοποιησε καποια δυναμη οταν θεωρησε πως απειλειται το μετρο της κυριαρχιας της στην Μεσογειο, και παραμενει να δουμε εαν η Κυβερνηση της Μαδριτης θα αψηφησει τους Βρετανους με τον τροπο που το εκαναν οι Ιταλοι. Εαν επιχειρησει να το κανει, οι Βρετανοι πυροβολητες στο φρουριο του Γιβραλταρ εχουν διαταχθει να ριξουν προειδοποιητικες βολες. Το τι θα συμβει εαν αυτες οι βολες αγνοηθουν ειναι προφανες.

Ολοι οι Βρετανοι εδω αναφερονταν στην Κυβερνηση της Μαδριτης ως οι «Κομμουνιστες» και δεν υπαρχει καμια αμφιβολια για το που κλινουν οι Βρετανικες συμπαθειες, ενθαρρυμενες απο την δηλωση του Στρατηγου Φρανκο, ηγετη των Επανασταστων, πως δεν συνεργαζεται ιδιαιτερα με την Ιταλια.

Η Βρετανικη Κυβερνηση εχει διαταξει τους Σπανιολους εδω να παυσουν τις συνομωσιες ειδαλλως θα αποβληθουν και εχει ζητησει απο τους Βρετανους που εδρευουν εδω «αφοσιωμενα να αποφυγουν τις πραξεις ή τους δημοσιους λογους με τροπο τετοιο που να μην επιδεικνυει συγκεκαλυμμενη μεροληψια ή προτιμηση».

Η προειδοποιηση, δημοσιευμενη απο την επισημη Gibraltar Gazette, υπογραφηκε απο τον Βρετανο Επαρχο Αποικιων εδω.

    Η προειδοποιηση δημοσιευθηκε μετα απο αναφορες πιθανων Κομμουνιστικων ταραχων που εφθασαν σε επισημα αυτια και μετα απο εντονες διαμαρτυριες πως στο Γιβραλταρ ειχαν καταφθασει Ισπανοι Επαναστατες. Ειπωθηκε οτι οι Επαναστατες δημιουργουσαν αρχηγειο εδω και προχωρουσαν στην Linea προκειμενου να συγκρουστουν.

Συμπεριλαμβανω αυτο το αποσπασμα πληρως επειδη μεταφερει με ιδιαιτερη ακριβεια τον χαρακτηρα της Βρετανικης «ουδετεροτητας» στα πρωϊμα σταδια του πολεμου και εκτοτε. Τον Μαη του 1938, ο Βρετανος πρεσβευτης στην Ισπανια, Sir Henry Chilton, «εξεφρασε την πεποιθηση πως η νικη του Φρανκο ηταν απαραιτητη για την ειρηνη στην Ισπανια· οτι δεν υπηρχε η ελαχιστοτερη των πιθανοτητων πως η Ιταλια και/ή η Γερμανια θα καταλαμβαναν στρατιωτικα την Ισπανια· και οτι ακομη εαν ηταν πιθανο πως η Ισπανικη Κυβερνηση καταφερνε να επικρατησει (το οποιο δεν πιστευε) ηταν πεπεισμενος οτι μια νικη για τον Φρανκο θα ηταν καλυτερη για την Μεγαλη Βρετανια». Ο Churchill, ο οποιος ειχε αρχικα αντιταχθει βιαια στην Δημοκρατια, τροποποιησε κατα καποιον τροπο την θεση του μετα την ωμη καταστολη της επαναστασης το καλοκαιρι του 1937. Αυτο που τον ειχε ικανοποιησει ιδιαιτερα ηταν η δυναμικη καταστολη των αναρχικων και η στρατικοποιηση της Δημοκρατιας (απαραιτητη οταν «ολοκληρη η δομη του πολιτισμου και της κοινωνικης ζωης καταστρεφεται», οπως συνεβαινε απο την επανασταση, η οποια εχει ευτυχως κατασταλλει). Παρ’ ολα αυτα, η καλη του διαθεση προς την Δημοκρατια παρεμεινε διφορουμενη. Σε μια συνεντευξη του στις 14 Αυγουστου του 1938, εκφραστηκε με τα ακολουθα λογια: «Ο Φρανκο εχει ολο το δικιο με το μερος του επειδη αγαπα την χωρα του. Επισης ο Φρανκο υπερασπιζεται την Ευρωπη εναντια στον Κομμουνιστικο κινδυνο – εαν θελετε να το θεσετε με αυτους τους ορους. Αλλα εγω, ειμαι Αγγλος, και προτιμω τον θριαμβο του λαθος σκοπου. Προτιμω οπως κερδισει η αλλη πλευρα, επειδη ο Φρανκο θα μπορουσε να ταραξει ή και να απειλησει τα Βρετανικα συμφεροντα, ενω οι αλλοι οχι».

            Οι Γερμανοι γνωριζαν με ακριβεια τα Βρετανικα συναισθηματα, φυσικα, και ηταν κατα συνεπεια ιδιαιτερα ανησυχοι για το γεγονος οτι η εποπτικη επιτροπη που ειχε συσταθει για την συνταξη της συμφωνιας μη-παρεμβασης εδρευε στο Λονδινο αντι του Παρισιου. Ο υπευθυνος αξιωματουχος του Γερμανικου Υπουργειου Εξωτερικων για το εν λογω ζητημα εξεφρασε την αποψη του στις 29 Αυγουστου του 1936, ως εξης: «Φυσικα, πρεπει να βασιστουμε στις διαμαρτυριες ολων των ειδων που φθανουν στο Λονδινο αναφορικα με την αποτυχια τηρησης της συμφωνιας μη-παρεμβασης, αλλα δεν μπορουμε να αποφυγουμε παρομοια παραπονα σε καθε περιπτωση. Ενδεχεται, δε, να μας βρουν απολυτα συμφωνους εαν το κεντρο βαρυτητας, το οποιο ως τωρα βρισκονταν στο Παρισι λογω της Γαλλικης πρωτοβουλιας, μεταφερθει στο Λονδινο». Δεν ηταν απογοητευμενοι. Τον Νοεμβριο, ο Υπουργος Εξωτερικων Anthony Eden δηλωνε στην Βουλη των Αντιπροσωπων: «Ως τωρα οσον αφορα τις παραβιασεις της συμφωνιας [μη-παρεμβασης], θελω να δηλωσω κατηγορηματικα οτι νομιζω πως υπαρχουν αλλες κυβερνησεις περισσοτερο υπαιτιες απο εκεινες της Γερμανιας και της Ιταλιας». Δεν υπηρχε βεβαια πραγματικη βαση για την δηλωση αυτη, αλλα αντανακλουσε πιστα τις Βρετανικες νοοτροπιες. Εχει ενδιαφερον δε, πως συμφωνα με τις Γερμανικες πηγες, η Αγλλια προμηθευε εκεινη την περιοδο με πυρομαχικα τον Φρανκο μεσω του Γιβραλταρ, και, ταυτοχρονα, παρειχε πληροφοριες προς την Γερμανια σχετικα με τις παραδοσεις Ρωσικων οπλων στην Δημοκρατια.

            Η Βρετανικη αριστερα στην πλειοψηφια της υποστηριζε τον φιλελευθερο-Κομμουνιστικο συνασπισμο, θεωρωντας τον Caballero ενα «νηπιο αριστεριστη» και τους αναρχικους γενικα απεριγραπτους.

             Η Βρετανικη πολιτικη της ηπιας υποστηριξης προς τον Φρανκο θα ηταν επιτυχης στην διατηρηση των Βρετανικων συμφεροντων στην Ισπανια, οπως θα ανακαλυπταν συντομα οι Γερμανοι. Ενα σημειωμα του Γερμανικου Υπουργειου Εξωτερικων του Οκτωβρη του 1937 προς την πρεσβεια στην Εθνικιστικη Ισπανια, συμπεριλαμβανε την ακολουθη παρατηρηση: «Οτι η Αγγλια δεν μπορει να διατηρηθει μακρια απο την Ισπανικη αγορα οπως στο παρελθον αποτελει ενα γεγονος με το οποιο οφειλουμε να συμφιλιωθουμε. Οι παλιες σχεσεις της Αγγλιας με τα Ισπανικα ορυχεια και την επιθυμια του Generallisimo, βασει των κοινων πολιτικων και οικονομικων βλεψεων, να καταληξουν σε καποια συμφωνια με την Αγγλια θετουν ορισμενα ορια στις πιθανοτητες μας να κατοχυρωσουμε για τους εαυτους μας τις Ισπανικες πρωτες υλες εις το διηνεκες».

             Μονο να εικασει θα μπορουσε κανεις τις συνεπειες καποιας Βρετανικης υποστηριξης προς την Δημοκρατια. Μια συζητηση για αυτο το ζητημα θα μας εκτροχιαζε στην συνολικη αποτιμηση της Βρετανικης διπλωματιας κατα την διαρκεια του τελους της δεκαετιας του ’30. Αξιζει ενδεχομενως να αναφερθει, τωρα πια που η «αναλογια του Μοναχου» περιφερεται χωρις καμια περισκεψη των ιστορικων δεδομενων απο τον Υπουργο Rusk και εναν αριθμο των ακαδημαϊκων υποστηρικτων του, πως ο «περιορισμος του Κομμουνισμου» δεν ηταν μια πολιτικη που εφευρεθηκε απο τον George Kennan το 1947. Πιο συγκεκριμενα, αποτελεσε το κυριαρχο θεμα στην διπλωματια της δεκαετιας του 1930. Το 1934, ο Lloyd George δηλωνε οτι «σε πολυ μικρο χρονικο διαστημα, ισως σε εναν χρονο, ισως και σε δυο, τα συντηρητικα στοιχεια αυτης της χωρας θα βλεπουν στην Γερμανια ενα αναχωμα εναντια στον Κομμουνισμο στην Ευρωπη....Ας μην βιαστουμε να καταδικασουμε την Γερμανια. Αντιθετα θα πρεπει να την καλοσωριζουμε ως φιλη». Τον Σεπτεμβριο του 1938, οριστικοποιηθηκε η συνθηκη του Μοναχου· συντομα μετα, τοσο η Γαλλια οσο και η Βρετανια καλοσωριζαν την Γερμανια ως «φιλη μας». Οπως σημειωθηκε νωριτερα, ακομη και ο ρολος του Churchill την εποχη εκεινη προκαλει ερωτηματικα. Σαφως, η συνθηκη του Μοναχου αποτελεσε την θανατικη καταδικη της Ισπανικης Δημοκρατιας, με τον ιδιο ακριβως τροπο που η αναγκαιοτητα που οδηγησε την Ισπανικη Επανασταση να βασιστει στην Σοβιετικη Ενωση σημασιοδοτησε το τελος της το 1937.

            Οι Ηνωμενες Πολιτειες, οπως και η Γαλλια, επεδειξαν λιγοτερες πρωτοβουλιες στα γεγονοτα αυτα απ’ οσες η Μεγαλη Βρετανια, η οποια ειχε μακραν σημαντικοτερα οικονομικα συμφεροντα στην Ισπανια και αποτελουσε μια πολυ περισσοτερο ανεξαρτητη δυναμη στις Ευρωπαϊκες υποθεσεις. Παρ’ ολα αυτα, ουτε και το Αμερικανικο ιστορικο δεν εμπνεει ιδιαιτερη περηφανεια. Τεχνικα οι Ηνωμενες Πολιτειες συμφωνουσαν με μια θεση αυστηρης ουδετεροτητας. Ωστοσο, μια προσεκτικη αναλυση εγειρει καποιες αμφιβολιες. Συμφωνα με πληροφοριες που αποκτηθηκαν απο τον Jackson, «ο Αμερικανος συνταγματαρχης που διοικουσε την Τηλεφωνικη Εταιρεια ειχε θεσει ιδιωτικες γραμμες στην διαθεση των Μαδριλενων συνομοτων για τις συζητησεις τους με τους Στρατηγους Mola και Φρανκο», μολις λιγο καιρο πριν την εξεγερση της 17^ης Ιουλιου. Τον Αυγουστο, η Αμερικανικη κυβερνηση παροτρυνε την Εταιρεια Αεροναυπηγικης Martin να μην τιμησει μια συμφωνια που ειχε επιτευχθει πριν απο την εξεγερση για την προμηθεια αεροσκαφων προς την Δημοκρατια, ενω πιεζε ταυτοχρονα την Μεξικανικη κυβερνηση να μην στειλει στην Ισπανια πολεμικο υλικο που ειχε αγοραστει απο τις Ηνωμενες Πολιτειες. Ενας Αμερικανος εξαγωγεας οπλων, ο Robert Cuse, επεμεινε στο νομιμο δικαιωμα του να στειλει αεροσκαφη και μηχανες αεροσκαφων στην Δημοκρατια τον Δεκεμβριο του 1936, και το Υπουργειο Εξωτερικων υποχρεωθηκε να του αποδωσει την σχετικη αδεια. Ο Cuse αποκηρυχθηκε απο τον Roosevelt για αντιαμερικανισμο, αν και αναγκαστηκε να παραδεχθει οτι το αιτημα ηταν απολυτα νομιμο. Ο Roosevelt συνεκρινε την νοοτροπια των αλλων επιχειρηματιων με εκεινη του Cuse ως εξης:

           

Λοιπον, οι εταιρειες αυτες συναινεσαν με την πολιτικη της Κυβερνησης. Υπαρχουν 90% των επιχειρησεων που ειναι εντιμες, εννοω ηθικα εντιμες. Υπαρχει ενα 90% που δακτυλοδειχνουμε παντα με περηφανεια. Μεχρι που ενας ανδρας κανει κατι που ειναι μεν απολυτα νομιμο αλλα εντελως αντιπατριωτικο. Εκπροσωπει το 10% των επιχειρησεων που δεν ανταποκρινονται στα καλυτερα κριτηρια. Συγχωρεστε το κηρυγμα, αλλα ειμαι εντονα θλιμενος απο αυτο.

Μεταξυ των επιχειρησεων που παρεμειναν «ηθικα εντιμες» και κατα συνεπεια δεν προκαλεσαν την οργη του Roosevelt ηταν η Texas Company (σημερινη Texaco), η οποια παραβιασε τα συμβολαια της με την Ισπανικη Δημοκρατια στελνοντας αντιθετα το πετρελαιο στον Φρανκο. (Πεντε τανκερ που βρισκονταν σε ανοικτες θαλασσες τον Ιουλιο του 1936 εκτραπηκαν απο την πορεια τους ωστε να εφοδιασουν τον Φρανκο, λαμβανοντας πετρελαιο αξιας εξι εκατομμυριων δολαριων επι πιστωσει κατα την διαρκεια του Ισπανικου Εμφυλιου). Προφανως, ουτε ο τυπος ουτε και η Αμερικανικη κυβερνηση ηταν σε θεση να ανακαλυψουν το γεγονος αυτο, αν και αναφερθηκε σε αρκετα αριστερες εκδοσεις της εποχης[xliii]. Υπαρχουν στοιχεια πως η Αμερικανικη κυβερνηση συμμεριζονταν τους φοβους του Churchill και αλλων σχετικα με τις επικινδυνες δυναμεις που βρισκονταν στην πλευρα των Ρεπουμπλικανων. Ο Υπουργος Εξωτερικων Cordell Hull, για παραδειγμα, ενημερωσε τον Roosevelt στις 23 Ιουλιου του 1936, πως «ενας απο τους σοβαροτερους κινδυνους σε αυτη την κατασταση εγκειται στο γεγονος οτι η Ισπανικη Κυβερνηση εχει διανειμει μεγαλες ποσοτητες οπλων και πυρομαχικων στα χερια ανευθυνων μελων αριστερων πολιτικων οργανωσεων»[xliv].

            Οπως ο Churchill ηταν πολλοι οι υπευθυνοι Αμερικανοι που αρχισαν να αναθεωρουν την νοοτροπια τους προς την Δημοκρατια μετα την καταστολη της κοινωνικης επαναστασης. Ωστοσο, οι σχεσεις με τον Φρανκο συνεχισαν να ειναι εγκαρδιες. Το 1957, ο προεδρος Eisenhower, συνεχαρει τον Φρανκο για την «ευτυχη επετειο» το πραξικοπηματος του[xlv], και ο Υπουργος Rusk, προσθεσε τα δικα του εγκωμια το 1961. Μετα απο κριτικες, τον Rusk υπερασπιστηκε ο Αμερικανος πρεσβευτης στην Μαδριτη, ο οποιος παρατηρησε οτι η Ισπανια ειναι «ενα εθνος το οποιο κατανοει την αδυσωπητη φυση της κομμουνιστικης απειλης», οπως η Ταϊλανδη, η Νοτια Κορεα, η Ταϊβαν, και αλλες επιλεγμενες χωρες του Ελευθερου Κοσμου.

            Υπο το φως δεδομενων οπως αυτα, μου φαινεται οτι o Jackson δεν μεταχειριζεται το ιστορικο αρχειο με σοβαροτητα οταν απορριπτει τις προτασεις της Ισπανικης αριστερας ως παραλογες. Ειναι πολυ πιθανο πως η στρατηγικη του Berneri θα ειχε αποτυχει, οπως και εκεινη του φιλελευθερου-Κομμουνιστικου συνασπισμου που ανελαβε την Δημοκρατια. Ηταν μακραν απο παραλογη ωστοσο. Νομιζω πως η αποτυχια των ιστορικων να την λαβουν σοβαρα υποψη τους προκυπτει, για μια ακομη φορα, απο την ελιτιστικη προκαταληψη που κυριαρχει στην συγγραφη της ιστοριας – και, στην περιπτωση αυτη, απο καποιον συναισθηματισμο σχετικα με τις Δυτικες δημοκρατιες.

            Η μελετη των κολλεκτιβοποιησεων που δημοσιευτηκε απο την CNT το 1937, καταληγει με μια περιγραφη του χωριου της Membrilla. «Στις αθλιες καλυβες της ζουν οι φτωχοι κατοικοι μιας φτωχης επαρχιας· οκτω χιλιαδες ανθρωποι, αλλα οι δρομοι δεν ειναι ασφαλτοστρωμενοι, η πολη δεν διαθετει εφημεριδα, κινηματογραφο, ουτε καν ενα καφενειο ή μια βιβλιοθηκη. Απο την αλλη πλευρα, εχει πολλες εκκλησιες που εχουν καει». Αμεσως μετα το πραξικοπημα του Φρανκο, η γη απαλλοτριωθηκε και η ζωη στο χωριο κολλεκτιβοποιηθηκε. «Η τροφη, τα ρουχα, και τα εργαλεια διανεμηθηκαν ισοτιμα σε ολον τον πληθυσμο. Το χρημα καταργηθηκε, η εργασια κολλεκτιβοποιηθηκε, ολα τα αγαθα περασαν στην κοινοτητα, και η καταναλωση κοινωνικοποιηθηκε». Η δουλεια συνεχιστηκε οπως πριν. Ενα εκλεγμενο συμβουλιο διορισε επιτροπες για την οργανωση της ζωης στην κομμουνα και των σχεσεων της με τον εξω κοσμο. Τα απαραιτητα για την διαβιωση διανεμηθηκαν ελευθερα, στον βαθμο που μπορουσαν να διατεθουν. Ενας μεγαλος αριθμος προσφυγων στεγαστηκε. Μιαμικρη βιβλιοθηκη δημιουργηθηκε, καθως και μια μικρη σχολη σχεδιου.

            Το ντοκουμεντο κλεινει με τα ακολουθα λογια:

Το συνολο του πληθυσμου ζουσε σαν μια μεγαλη οικογενεια·οι αξιωματουχοι, οι εκπροσωποι, ο γραμματεας του συνδικατου, τα μελη του δημοτικου συμβουλιου, ολοι εκλεγμενοι, δρουσαν ως επικεφαλης της οικογενειας. Αλλα ελεγχονταν, επειδη τα ειδικα προνομια ή η διαφθορα δεν ηταν ανεκτα. Η Membrilla ειναι ισως το φτωχοτερο χωριο της Ισπανιας, αλλα ειναι και το πιο δικαιο.

Μια περιγραφη σαν αυτη, με το μελημα της για τις ανθρωπινες σχεσεις και το ιδεωδες μιας δικαιης κοινωνιας, πρεπει να φαινεται πολυ παραξενο στην συνειδηση του εκλεπτυσμενου διανοουμενου, και αντιμετωπιζεται κατα συνεπεια με περιφρονηση, ή θεωρειται αφελες ή πρωτογονο ή αλλιως παραλογο. Μονο οταν προκαταληψεις σαν αυτες εγκαταλειφθουν θα ειναι εφικτο για τους ιστορικους να αναλαβουν μια σοβαρη μελετη του λαϊκου κινηματος που μεταμορφωσε την Ρεπουμπλικανικη Ισπανια σε μια απο τις πιο αξιολογες κοινωνικες επαναστασεις που εχει καταγραψει η ιστορια.

            Ο Franz Borkenau, σχολιαζοντας τον εκφυλισμο του ηθικου που προκαλεσαν οι εξουσιαστικες πρακτικες της κεντρικης κυβερνησης, παρατηρει (σ. 295) οτι οι «εφημεριδες γραφονται απο Ευρωπαιους συντακτες, και το λαϊκο κινημα ειναι αναρθρο ως προς τις βαθυτερες παρορμησεις του....[οι οποιες φανερωνονται μονο]....με πραξεις». Η αντικειμενικοτητα της επιστημοσυνης θα παραμεινει μια αυταπατη εφοσον οι αναρθρες αυτες παρορμησεις παραμενουν περα απο την κατανοηση της. Οσον αφορα την Ισπανικη επανασταση δε, η ιστορια της δεν εχει γραφει ακομα.

            Εχω εστιασει σε ενα θεμα – την ερμηνεια της κοινωνικης επαναστασης στην Ισπανια – σε μια ιστορικη μελετη, μια δουλεια που αποτελει σπουδαιο παραδειγμα της φιλελευθερης επιστημοσυνης. Μου φαινεται οτι υφιστανται πολυ περισσοτερα απο αρκετα στοιχεια για να φανει η βαθια προκαταληψη εναντια στην κοινωνικη επανασταση και την δεσμευση στις αξιες που η κοινωνικη ταξη της φιλελευθερης μπουρζουαδικης δημοκρατιας εχει οδηγησει τον συγγραφεα της ωστε να παρερμηνευσει κρισιμα γεγονοτα και να παραβλεψει σημαντικα ιστορικα ρευματα. Προθεση μου δεν ηταν η αναδειξη ερωτηματων σχετικα με την δεσμευση στις αξιες αυτες – αυτο ειναι ενα εντελως αλλο ζητημα. Αντιθετα, ηταν η αναδειξη του τροπου με τον οποιο η δεσμευση αυτη εχει οδηγησει σε μια εντυπωσιακη αποτυχια της αντικειμενικοτητας, παρεχοντας ενα ιδιαιτερα διακριτικο και ενδιαφερον παραδειγμα «αντεπαναστατικης καθυποταξης».

Στην εναρξη αυτης της συζητησης για την Ισπανικη επανασταση, αναφερθηκα στην κλασικη αριστερη κριτικη του κοινωνικου ρολου των διανοουμενων, Μαρξιστων ή αλλων, στην συγχρονη κοινωνια, και τις επιφυλαξεις της Λουξεμπουργκ αναφορικα με τον Μπολσεβικισμο. Οι Δυτικοι κοινωνιολογοι εχουν επανειλημμενα δωσει εμφαση σε αυτη την αναλυση των εξελιξεων στην Σοβιετικη Ενωση, με μεγαλη δικαιοσυνη. Οι ιδιοι κοινωνιολογοι διατυπωνουν «την παγκοσμια επανασταση της εποχης» με τους ακολουθους ορους: «Η βασικη μεταμορφωση ειναι η παρακμη των επιχειρησεων (και των παλιοτερων κοινωνικων σχηματισμων) και η ανοδος των διανοουμενων και των ημι-διανοουμενων στην εκτελεστικη εξουσια. Η «ακρο-αριστερη» κριτικη προεβλεψε σε αυτες τις εξελιξεις μια νεα επιθεση στην ανθρωπινη ελευθερια και ενα αποτελεσματικοτερο συστημα εκμεταλλευσης. Ο Δυτικος κοινωνιολογος βλεπει στην ανοδο των διανοουμενων στην εκτελεστικη εξουσια την ελπιδα μιας ανθρωπινοτερης και πιο ομαλης λειτουργιας της κοινωνιας, στην οποια τα προβληματα θα λυνονται με «επιμερους τεχνολογιες». Ποιος εχει διαπεραστικοτερο βλεμμα; Αυτο ειναι τουλαχιστον σαφες: υφιστανται επικινδυνες τασεις στην ιδεολογια της ιντελλιγκεντσιας του κρατους προνοιας που ισχυριζονται πως διαθετουν την τεχνικη και την κατανοηση της διαχειρισης της «μεταβιομηχανικης κοινωνιας» στην οποια ζουμε και την οργανωση μιας διεθνους κοινωνιας κυριαρχουμενης απο την Αμερικανικη υπερδυναμη. Πολλοι απο αυτους τους κινδυνους φανερωνονται, σε ενα καθαρα ιδεολογικο επιπεδο, στην μελετη της αντεπαναστατικης καθυποταξης της επιστημοσυνης. Οι κινδυνοι υφιστανται τοσο στον βαθμο που η γνωστικη αξιωση ειναι αυθεντικη και στον βαθμο που ειναι απατηλη. Στον βαθμο που η τεχνικη της διαχειρισης και του ελεγχου υφισταται, μπορει να χρησιμοποιηθει για την συγκροτηση της εξουσιας εκεινων που την ασκουν και την μειωση του αυθορμητου και ελευθερου πειραματισμου με νεες κοινωνικες μορφες, καθως μπορει να περιορισει τις δυνατοτητες ανοικοδομησης της κοινωνιας συμφωνα με τα συμφεροντα εκεινων που ειναι τωρα, σε μικροτερο ή μεγαλυτερο βαθμο, περιθωριοποιημενοι. Εκει που οι τεχνικες αποτυγχανουν, θα ενισχυθουν απο ολες τις μεθοδους εξαναγκασμου που παρεχει η συγχρονη τεχνολογια, προκειμενου να διατηρηθει η ταξη και η σταθεροτητα.

  

 

---

[i] επιστολη στους Herzen και Ogareff, 1866, παρατιθεται στο Jeunesse du socialisme libertaire, του Daniel Guerin

[ii] Λουξεμπουργκ, Η Ρωσικη Επανασταση

[iii] Λουξεμπουργκ στο Jeunesse du socialisme libertaire

[iv] Λουξεμπουργκ στο Λενινισμος ή Μαρξισμος

[v] The Spanish Rebublic and the Civil War: 1931- 1939

[vi] με την σειρα, ο προεδρος της Δημοκρατιας, ο πρωθυπουργος απο τον Μαϊο ως το πραξικοπημα του Φρανκο, και το μελος της συντηρητικης πτερυγας του Λαϊκου Μετωπου, που επιλεχθηκαν απο τον Azana προκειμενου να σχηματισουν μια μεταβατικη συμβιβαστικη κυβερνηση μετα το πραξικοπημα

[vii]La C.N.T. en la revolutiuon Espanola και Los anarquistas en la crisis politica Espanola του Jose Peirats

[viii] με εξαιρεση το εργο του Hugh Thomas, οι «Αναρχικες Γεωργικες Κολλεκτιβες στον Ισπανικο Εμφυλιο Πολεμο», το  «La Revolution et la guerre d’ Espagne», των Pierre Broue και Emile Temime και το «L’ Anarchisme» του Daniel Guerin

[ix] Collectivisations: l’ oeuvre constructive de la Revolucion espagnole, C.N.T., 1956

[x] μια διαφωτιστικη προσωπικη περιγραφη της περιοδου βρισκεται και στο The Spanish Cockpit του Franz Borkenau

[xi] στοιχεια απο το L’ Anarchisme» του Daniel Guerin

[xii] μια χρησιμη περιγραφη της περιοδου δινεται απο τον Felix Morrow στο Revolution and Counter-Revolution in Spain

[xiii] απο την επιστολη του Camillo Berneri “Lettre ouverte a la camarade Federica Montseny”. O  Berneri ηταν διακεκριμενος αναρχικος διανοουμενος στην Ισπανια. Αντιταχθηκε στην συμμετοχη αναρχικων στην κυβερνηση υποστηριζοντας μια εναλλακτικη, περισσοτερο τυπικη αναρχικη στρατηγικη*. Η αποψη του σχετικα με την συμμετοχη στην κυβερνηση διατυπωθηκε σαφεστατα απο καποιον Καταλανο εργαζομενο τον οποιο αναφερει στην συναφεια της Δημοκρατιας του 1931: «Προκειται παντα για το ιδιο παλιο σκυλι με νεο κολλαρο». Τα γεγονοτα που ακολουθησαν απεδειξαν την ακριβεια της αναλυσης αυτης..*Ο Berneri ηταν ο βασικος εκπροσωπος του Ιταλικου αναρχισμου. Εγκατελειψε την Ιταλια μετα την ανοδο του ηταν ο βασικος εκπροσωπος του Ιταλικου αναρχισμου. Εγκατελειψε την Ιταλια μετα την ανοδο του Μουσολινι στην εξουσια και εφθασε στην Βαρκελωνη στις 19 Ιουλιου του 1936. Συμφωνα με τον αναρχικο ιστορικο Rudolf Rocker [The Tragedy of Spain] δημιουργησε τις πρωτες Ιταλικες μοναδες για τον αντιφασιστικο πολεμο. Δολοφονηθηκε μαζι με τον παλιο συντροφο του Barbieri, κατα την διαρκεια των Ημερων του Μαη του 1937. [Συνεληφθη απο την ελεγχομενη απο τους Κομμουνιστες αστυνομια και εκτελεστηκε την επομενη βραδια]. Ο Hugh Thomas στο The Spanish Civil War, εικαζει οτι «οι δολοφονοι ενδεχεται να ηταν Ιταλοι Κομμουνιστες» αντι της αστυνομιας. Το ονομα του Berneri δεν αναφερεται καν στην ιστορια του Jackson.)

[xiv] στο The Grand Camouflage: The Communist Conspiracy in the Spanish Civil War του Burnett Bolloten. Το βιβλιο αυτο συνταχθηκε απο καποιον ανταποκριτη του UP κατα την διαρκεια του Εμφυλιου, και περιλαμβανει σημαντικα ντοκουμεντα αναφορικα με τα ζητηματα που μας απασχολουν εδω. Η νοοτροπια των πλουσιων κτηνοτροφων της περιοχης, οι περισσοτεροι πρωην υποστηρικτες των δεξιων οργανωσεων που ειχαν πια εξαφανιστει, περιγραφεται απο τον γενικο γραμματεα της Ομοσπονδιας Χωρικων, Julio Mateu: «Τετοια ειναι η συμπαθεια που μας εχει [το Κομμουνιστικο Κομμα] στην εξοχη της Βαλενθια ωστε εκατονταδες και χιλιαδες αγροτων να ενωθουν με το κομμα μας εαν τους το επιτρεπαμε. Οι αγροτες αυτοι....αγαπουν το κομμα μας σαν κατι το ιερο....λενε ‘το Κομμουνιστικο Κομμα ειναι το κομμα μας’. Συντροφοι, ποσο συγκινημενοι ειναι αυτοι οι αγροτες οταν προφερουν αυτες τις λεξεις». Στο αρχηγειο των κομμουνιστων στην Βαλενθια ειχε στον τοιχο δυο αφισες: «Σεβασμος στην ιδιοκτησια του μικρου αγροτη» και «Σεβασμος στην ιδιοκτησια του μικρου βιοτεχνη». Στην πραγματικοτητα, και οι πλουσιοι αγροτες επιδιωξαν την προστασια τους απο τους Κομμουνιστες, τους οποιους ο Borkenau περιγραφει ως αποτελουντες την ακρα δεξια πτερυγα των Ρεπουμπλικανικων δυναμεων. Ως τις αρχες του 1937, συμφωνα με τον Borkenau, το κομμουνιστικο κομμα ηταν «σε μεγαλο βαθμο....το κομμα των στρατιωτικων και διοικητικων στελεχων,  κατα δευτερο λογο το κομμα της μικροαστικης ταξης και σιγουρα των ευπορων αγροτικων ομαδων, και κατα τριτο, το κομμα των εργαζομενων, και μονο κατα τον τεταρτο το κομμα των βιομηχανικων εργατων». Το κομμα ελκυε επισης πολλους αξιωματικους του στρατου και της αστυνομιας. Ο αρχηγος της αστυνομιας της Μαδριτης και ο αρχηγος των μυστικων υπηρεσιων, για παραδειγμα, ηταν μελη του κομματος. Γενικα, το κομμα, το οποιο ηταν ασημαντο πριν την επανασταση, «εδωσε στις αστικες και επαρχιακες μεσαιες ταξεις μια ισχυρη προσβαση ζωης και δυναμικης» καθως τις υπερασπιζονταν απο τις επαναστατικες δυναμεις. Μια ακομη περιγραφη απο τον Gerald Brenan στο The Spanish Labyrinth:

Ανικανο να ελξει τους χειρωνακτες, οι οποιοι παρεμεναν σταθερα ενταγμενοι στα σωματεια τους, οι Κομμουνιστες αναδειχθηκαν σε καταφυγιο για ολους οσους ειχαν υποφερει απο τις υπερβολες της Επαναστασης ή που φοβοντουσαν το που θα τους οδηγησει. Ευκαταστατοι καθολικοι πορτοκαλοπαραγωγοι απο την Βαλενθια, χωρικοι στην Καταλωνια, μικροκαταστηματαρχες και επιχειρηματιες, αξιωματικοι του Στρατου και Κυβερνητικοι αξιωματουχοι συσπειρωθηκαν στις ταξεις τους....Ετσι, στην Καταλωνια, η κατασταση ειχε εξελιχθει με τον εξης παραδοξο τροπο: απο την μια πλευρα εστεκε το τεραστιο και συμπαγες προλεταριατο της Βαρκελωνης με την μακροχρονη επαναστατικη του παραδοση, και απο την αλλη οι γραφειοκρατες μικροαστοι εργαζομενοι της πολης, οργανωμενοι και εξοπλισμενοι απο το Κομμουνιστικο κομμα εναντιον τους.

Στην πραγματικοτητα η κατασταση που περιγραφει ο Brenan δεν ειναι τοσο παραξενη οσο υπονοει. Προκειται, μαλλον, για μια φυσικη συνεπεια του ελιτισμου των Μπολσεβικων πως η «Κοκκινη γραφειοκρατεια» επρεπε να δρασει ως αντεπαναστατικη δυναμη εκτος κατω απο συνθηκες οπου οι τωρινοι ή οι μελλοντικοι εκπροσωποι της επιχειρουσαν να καταλαβουν την εξουσια για τους ιδιους, εν ονοματι των μαζων που υποτιθεται πως εκπροσωπουν.    

[xv] Η νομιμοποιηση των επαναστατικων ενεργειων που ειχαν ηδη πραγματοποιηθει και ολοκληρωθει ανακαλει την συμπεριφορα του «επαναστατικου βανγκαρδισμου» στην Σοβιετικη Ενωση του 1918. Στην Ιστορια του Μπολσεβικισμου ο Arthur Rosenberg, περιγραφει πως οι απαλλοτριωσεις, «πραγματοποιηθηκαν ως συνεπεια της αυθορμητης ενεργειας εκ μερους των εργατων και εναντια στην βουληση των Μπολσεβικων», και νομιμοποιηθηκαν διστακτικα απο τον Λενιν μερικους μηνες αργοτερα και στην συνεχεια τεθηκαν υπο κομματικο ελεγχο. Για την σχεση των Μπολσεβικων με τους αναρχικους στην προεπαναστατικη Ρωσια, ερμηνευμενη απο μια αναρχοτροπη οπτικη δες στο L’ Anarchisme» του Guerin.           

[xvi] Για περισσοτερες λεπτομερειες δες το Lessons of the Spanish Revolution του Vernon Richards.

[xvii] Για μια συγκινητικη περιγραφη δες το Homage to Catalonia, 1938, του George Orwell. Το σπουδαιο αυτο βιβλιο ετυχε ελαχιστης προσοχης οταν πρωτοεκδοθηκε, αναμφιβολα γιατι η εικονα που ζωγραφισε ο Orwell ερχονταν σε οξεια αντιθεση προς το καθιερωμενο φιλελευθερο δογμα. Το ενδιαφερον που του δοθηκε ως ντοκουμεντο του Ψυχρου Πολεμου οταν επανεκδοθηκε το 1952, θα, υποπτευομαι, απεδιδε ελαχιστη ικανοποιηση στον συγγραφεα του.

[xviii] R. Rocker, The Tragedy of Spain, σελ. 28. 

[xix] Το γεγονος αυτο ενοχλουσε πολυ τον Χιτλερ λογω του οτι τα συμφεροντα αυτα προστατευονταν, σε μεγαλο βαθμο, απο τον Φρανκο

[xx] R. Rocker, The Tragedy of Spain, σελ. 35

[xxi] σελ. 324

[xxii] Λογω της ουσιαστικης ακριβειας της αφηγησης του Borkenau νομιζω πως ο Hobsbawm ειναι εντελως λανθασμενος στην πεποιθηση του πως η Κομμουνιστικη πολιτικη «ηταν αναμφιβολα η μονη που θα μπορουσε να κερδισει τον Εμφυλιο Πολεμο». Για την ακριβεια, η Κομμουνιστικη πολιτικη ηταν καταδικασμενη στην αποτυχια, επειδη ειχε διαμορφωθει βασει της υποθεσης οτι οι Δυτικες δημοκρατιες θα συμμαχουσαν με την αντι-φασιστικη προσπαθεια μονο εαν η Ισπανια μπορουσε να διατηρηθει ως, ουσιαστικα, Δυτικη αποικια. Μολις οι Κομμουνιστες ηγετες διαπιστωσαν την ματαιοτητα αυτης της ελπιδας, εγκατελειψαν τον αγωνα, ο οποιος δεν ηταν πλεον, για τους ιδιους, μια προσπαθεια νικης στον Ισπανικο εμφυλιο, παρα μονο εξυπηρετηση των συμφεροντων της Ρωσικης εξωτερικης πολιτικης. Διαφωνω επισης με την αναλυση του Hobsbawm σχετικα με την αναρχικη επανασταση, οπως αναφερθηκε νωριτερα, για λογους σαφεις σε ολη αυτη την συζητηση.

[xxiii] Αλληλογραφια μεταξυ του Companys και του Prieto, το 1939. Ενω ο Companys, ως Καταλανος με αποσχιστικες τασεις, θα προτιμουσε φυσικα να υπερασπιστει τα Καταλανικα επιτευγματα, σιγουρα δεν ηταν συμπαθης των κολλεκτιβοποιησεων, παρα την συνεργατικη του νοοτροπια κατα την περιοδο οταν οι αναρχικοι, με την πραγματικη εξουσια στα χερια τους, του επετρεπαν να διατηρει την τυπικη αρχη του. Δεν γνωριζω καμια προσπαθεια προσβολης αυτης της εκτιμησης. Ο Morrow αναφερει τον Καταλανο πρωθυπουργο και τον επιχειρηματια Juan Tarradelas, ως υπερασπιστες της διαχειρισης του κολλεκτιβοποιημενων πολεμικων βιομηχανιων εναντια σε καποια επιθεση των Κομμουνιστων (PSUG), την οποια χαρακτηρισε ως «τα πιο αυθαιρετα ψευδη». Υπαρχουν πολλες ακομη αναφορες που σχολιαζουν την λειτουργια των κολλεκτιβοποιημενων βιομηχανιων απο μη αναρχικους παροντες παρατηρητες, που τεινουν να υποστηριζουν των Companys. Για παραδειγμα, ο Ελβετος σοσιαλιστης Andres Oltmares αναφερεται απο τον Rocker (σ. 24), πως ισχυριστηκε οτι μετα την επανασταση τα συνδικατα των Καταλανων εργατων «σε επτα μηνες καταφεραν οσα και η Γαλλια σε δεκατεσσερεις μηνες μετα το ξεσπασμα του Παγκοσμιου Πολεμου». Και συνεχιζοντας, λεει:

Στα μεσα του εμφυλιου πολεμου οι Αναρχικοι εχουν αποδειξει πως ειναι πολιτικοι οργανωτες της πρωτης γραμμης. Αναμοχλευσαν σε ολους την απαιτουμενη αισθηση υπευθυνοτητας, και γνωριζαν πως, με ευφραδεις εκκλησεις, να διατηρησουν ζωντανο το πνευμα θυσιας για την γενικη ευημερια του λαου. Ως Σοσιαλδημοκρατης μιλαω εδω με εσωτερικη χαρα και ειλικρινη θαυμασμο για την εμπειρια μου στην Καταλωνια. Η αντικαπιταλιστικη μεταμορφωση που συνεβει εδω δεν υποχρεωθηκε να καταφυγει στην δικτατορια. Τα μελη των συνδικατων ειναι αφεντικα των εαυτων τους, και συνεχιζουν την παραγωγη και την διανομη των προϊοντων της εργασιας υπο την δικη τους διαχειριση με τις συμβουλες των τεχνικων ειδικων τους οποιους εμπιστευονταν. Ο ενθουσιασμος των εργατων ηταν τοσο μεγαλος ωστε περιφρονουσαν οποιοδηποτε προσωπικο πλεονεκτημα και μονο τους μελημα ειναι η ευημερια ολων.

Ακομη και ο Borkenau συμπεραινει, μαλλον απροθυμα, οτι η βιομηχανια λειτουργουσε αρκετα καλα, στον βαθμο που μπορουσε ο ιδιος να κρινει. Το ζητημα αξιζει περισσοτερης μελετης.   

[xxiv] Ο Richards προτεινει οτι η αρνηση της κεντρικης κυβερνησης να υποστηριξει το μετωπο της Αραγκον μπορει να ειχε ως κινητρο εν μερει την γενικη πολιτικη της αντεπαναστασης. «Το μετωπο αυτο, σε μεγαλο βαθμο επανδρωμενο απο μελη της CNT-FAI, θεωρουνταν σπουδαιας στρατηγικης σημασιας απο τους αναρχικους, εχοντας ως τελικο σκοπο του την ενωση των Καταλωνιας με την χωρα των Βασκων και την Αστουρια, δηλαδη, την ενωση μιας βιομηχανικης περιοχης [της Καταλωνιας] με την σημαντικη πηγη πρωτων υλων». Ξανα, θα ειχε ενδιαφερον η αναληψη μιας λεπτομερους διερευνησης αυτο του θεματος.

                Οτι οι Κομμουνιστες περιορισαν τον εφοδιασμο με οπλα στο μετωπο της Αραγκον εχει τεκμηριωθει περα απο καθε αμφοβολια, και θα μπορουσε με δυσκολια να αμφισβητηθει οτι το κινητρο ηταν πολιτικο. Δες, για παραδειγμα, το Communism and the Spanish Civil War του D. T. Gattell, στο οποιο ο συγγραφεας γενικα κανει ο,τι μπορει για να δικαιολογησει την συμπεριφορα της κεντρικης κυβερνησης, συμπεραινει οτι σε αυτη την περιπτωση δεν υπαρχει αμφιβολια οτι η αρνηση της ενισχυσης ειχε πολιτικα κινητρα. Ο Brenan συμφωνει, ισχυριζομενος οτι οι Κοομουνιστες «κρατησαν το μετωπο της Αραγκο αοπλο για να εκδικηθουν τους Αναρχικους». Οι Κομμουνιστες κατεφυγαν σε καποιες απο τις πιο ασχημες συκοφαντιες προκειμενου να εξηγησουν την ελλειψη ανεφοδιασμων στο μετωπο της Αραγκον· για παραδειγμα, η Daily Worker απεδωσε τις ελλειψεις οπλων στο γεγονος οτι «ο Τροτσκιστης στρατηγος Kopp μετεφερε τεραστιες προμηθειες οπλων και πυρομαχικων κατα μηκος της ουδετερης ζωνης προς τους φασιστες (Morrow, σ. 145). Συμφωνα με τον Morrow, ο George Kopp αποτελει μια ιδιαιτερα κακη επιλογη ως στοχος τετοιων κατηγοριων. Το ιστορικο του ειναι γνωστο, για παραδειγμα, απο τις αφηγησεις του Orwell, ο οποιος υπηρετησε υπο τις εντολες του. Ο Orwell ηταν επισης σε θεση να αρνηθει, χαρη στις προσωπικες του παρατηρησεις, πολλες απο τις αλλες συκοφαντιες που εμφανιζονταν στον φιλελευθερο τυπο σχετικα με το μετωπο της Αραγκον, για παραδειγμα, την δηλωση του Ralph Bates στην New Republic πως τα στρατευματα του POUM «επαιζαν ποδοσφαιρο με τους φασιστες στην ουδετερη ζωνη». Την περιοδο εκεινη, παρατηρει ο Orwell, «τα στρατευματα του ΡΟUM υπεφεραν μεγαλες απωλειες και ενας αριθμος φιλων μου σκοτωθηκε και τραυματιστηκε». 

[xxv] Ο Bolloten σχολιαζει σχετικα με την κολλεκτιβοποιηση του εμποριου γαλατος στην Βαρκελωνη: «Οι Αναρχοσυνδικαλιστες καταργησαν ως ανθυγιεινα περισσοτερα απο σαραντα εργοστασια παστεριοποιησης, παστεριοποιησαν ολο το γαλα στα εναπομειναντα εννεα, και προχωρησαν στην απομακρυνση ολων των μεσαζοντων με την εδραιωση των δικων τους γαλακτοκομειων. Πολλοι απο τους εμπορους συμμετειχαν στην συλλογικοτητα, αν και καποιοι αρνηθηκαν: «Ζητουσαν μισθους πολυ μεγαλυτερους απο εκεινους που καταβαλλονταν στους εργαζομενους ....ισχυριζομενοι οτι δεν μπορουσαν να τα βγαλουν περα με τους μισθους που τους ειχαν αποδωθει [Tierra y Liberta, 21 Αυγουστου 1937 – η εφημεριδα της FAI, των αναρχικων ακτιβιστων].» Η πληροφορηση του προκυπτει κυριως απο αναρχικες πηγες, τις οποιες χρησιμοποιει πολυ πιο εκτεταμμενα απο οποιονδηποτε αλλο ιστορικο εκτος του Peirats. Δεν παρουσιαζει καποια αποτιμηση των πηγων αυτων, οι οποιες – οπως και πολλες αλλες – πρεπει να χρησιμοποιουνται κριτικα.   

[xxvi] Συμφωνα με τον Borkenau, «ειναι αμφιβολο εαν ο Comorera ειναι προσωπικα υπευθυνος για αυτη την ελλειψη· θα μπορουσε να εχει προκυψει ετσι και αλλιως, συντονισμενη με την καταναλωση της σοδειας». Η εικασια αυτη μπορει να ειναι ή να μην ειναι σωστη. Οπως και ο Borkenau, μπορουμε μονο να εικασουμε σχετικα με το αν οι αγροτικες και εργατικες επιτροπες θα ηταν σε θεση να συνεχισουν την προμηθεια της Βαρκελωνης, με ή χωρις την κεντρικη διαχειριση, εαν δεν ειχε μεσολαβησει η πολιτικη του «αφηρημενου φιλελευθερισμου», η οποια ηταν απολυτα συντονισμενη με τις γενικα Κομμουνιστικα κατευθυνομενες προσπαθειες καταστροφης των επαναστατικων οργανωσεων και των δομων που ειχαν αναπτυχθει κατα την διαρκεια της επαναστατικης περιοδου.   

[xxvii] Η περιγραφη της Βαρκελωνης απο τον Orwell (σ. 4 -5), οταν την πρωτοεπισκεφτηκε, αξιζει μεγαλυτερης αναφορας:

Ηταν η πρωτη φορα που ειχα βρεθει σε μια πολη οπου η εργατικη ταξη καθονταν στην σελα. Πρακτικα ολα τα κτιρια οποιουδηποτε μεγεθους ειχαν καταληφθει απο τους εργατες και ειχαν καλυφθει με κοκκινες σημαιες ή με την κοκκινη και μαυρη σημαια των Αναρχικων· σε καθε τοιχο ειχε χαρακτει το σφυρι και το δρεπανι και τα αρχικα των επαναστατικων ομαδων· σχεδον ολες οι εκκλησιες ειχαν αδειασει και οι εικονες τους καει. Οι εκκλησιες εδω και εκει καταστρεφονταν συστηματικα απο συμμοριες εργαζομενων. Καθε καταστημα και καφενειο εφερε μια επιγραφη που ανεφερε οτι ηταν κολλεκτιβοποιημενο· μεχρι και οι λουστροι ειχαν κολλεκτιβοποιηθει και τα κουτια τους ειχαν βαφτει κοκκινο-μαυρο. Σερβιτοροι και περαστικοι σε κοιτουσαν καταματα και σου φερονταν ως ισο. Οι δουλοπρεπεις και οι τυπικες μορφες ομιλιας ειχαν προσωρινα εξαφανιστει. Κανεις δεν ελεγε «Senor» ή «Don» ή και «Usted»· οι παντες αποκαλουσαν ο ενας τον αλλο «Συντροφε» και «Εσυ», και ελεγαν «Salud!» αντι του «Buenos dias». Τα φιλοδωρηματα εχαν απαγορευτει δια νομου απο την εποχη του Primo de Rivera· η πρωτη μου εμπειρια ηταν σχεδον η διαλεξη απο εναν ξενοδοχο γιατι προσπαθησα να φιλοδωρησω εναν βασταζο. Δεν υπηρχαν ιδιωτικα αυτοκινητα, ειχαν ολα επιταχθει, και ολα τα τραμ και τα ταξι και πολλα απο τα αλλα μεταφορικα μεσα ειχαν βαφτει κοκκινα και μαυρα. Οι επαναστατικες αφισες βρισκονταν παντου, κραυγαζοντας απο τους τοιχους σε καθαρια κοκκινα και μπλε που εκαναν τις ελαχιστες διαφημισεις που ειχαν απομεινει να μοιαζουν με λακους λασπης. Κατα μηκος της Ramblas, της φαρδιας κεντρικης αρτηριας της πολης οπου πληθη ανθρωπων συνωστιζονταν πηγαινοντας και ερχομενοι, τα ηχεια αντηχουσαν δυνατα επαναστατικα τραγουδια ολη την ημερα και ως αργα το βραδι. Και ηταν η οψη του πληθους το πιο παραξενο πραγμα απ’ ολα. Στην εξωτερικη εμφανιση επροκειτο για μια πολη στην οποια οι ευπορες ταξεις ειχαν πρακτικα παψει να υπαρχουν. Εκτος απο εναν μικρο αριθμο γυναικων και ξενων δεν υπηρχαν καθολου «καλοντυμενοι» ανθρωποι. Πρακτικα οι παντες φορουσαν τραχια ρουχα της εργατικης ταξης, ή μπλε φορμες ή καποια παραλλαγη της στολης των πολιτοφυλακων. Ολα αυτα ηταν πραγματι παραξενα και συγκινητικα. Ηταν πολλα βεβαια εκεινα που δεν μπορουσα να καταλαβω, και αλλα τοσα που δεν μου αρεσαν, αλλα αναγνωρισα αμεσως μια κατασταση πραγματων για την οποια αξιζε να αγωνιστω. Πιστευα ακομα οτι τα πραγματα ηταν οπως φαινονταν, οτι αυτο ηταν πραγματι ενα εργατικο Κρατος και οτι ολοκληρη η μπουρζουαζια ειτε ειχε φυγει, ειτε σκοτωθει, ή εθελοντικα παρει το μερος των εργατων· δεν συνειδητοποιησα οτι μεγαλοι αριθμοι ευπορων μπουρζουαδων απλα κρυβονταν και μεταμφιεζονταν σε προλεταριους προς το παρον...

....περιμενοντας εκεινη την ευτυχη ημερα οταν η Κομμουνιστικη εξουσια θα αποκαθιστουσε την παλια κατασταση της κοινωνιας καταστρεφοντας την λαϊκη συμμετοχη στον πολεμο.

                Τον Δεκεμβριο του 1936, ωστοσο, η κατασταση παρεμενε οπως περιγραφηκε στα ακολουθα σχολια 9σ. 6):

Παρ’ ολα αυτα στον βαθμο που μπορει να κρινει κανεις οι ανθρωποι ηταν ευχαριστημενοι και αισιοδοξοι. Δεν υπηρχε ανεργια, ενω το κοστος ζωης παρεμενε εξαιρετικα χαμηλο· εβλεπες ελαχιστους φανερα εξαθλιωμενους ανθρωπους,, και καθολου ζητιανους εκτος απο τους τσιγγανους. Περα απ’ ολα ομως, υπηρχε η πιστη στην επανασταση και στο μελλον, ενα συναισθημα πως ειχαμε αξαφνα βρεθει σε μια εποχη ισοτητας και ελευθεριας. Τα ανθρωπινα οντα προσπαθουσαν να υπαρχουν ως ανθρωπινα οντα και οχι ως γραναζια της καπιταλιστικης μηχανης. Στα κουρεια υπηρχαν Αναρχικες ανακοινωσεις (οι κουρεις ηταν κυριως Αναρχικοι) εξηγωντας απλα οτι οι κουρεις δεν ηταν πια σκλαβοι. Στους δρομους υπηρχαν εγχρωμες αφισες καλωντας τις πορνες να παψουν να ειναι πορνες. Και για οποιονδηποτε απο τον σκληροτραχηλο, περιφρονητικο πολιτισμο των Αγγλοφωνων φυλων υπηρχε κατι εντονα αξιολυπητο στην κυριολεξια με την οποια οι ιδεαλιστες αυτοι Σπανιολοι εκλαμβαναν τις τετριμμενες φρασεις της επαναστασης. Την εποχη εκεινη επαναστατικες μπαλαντες του αφελεστερου ειδους, ολες σχετικα με την προλεταριακη αδελφοσυνη και την σατανικοτητα του Μουσολινι, διατιθονταν στους δρομους εναντι λιγων δεκαρων το καθενα. Εχω δει πολλες φορες τον αναλφαβητο πολιτοφυλακα να αγοραζει καποια απο αυτες τις μπαλαντες, να κοπιαζει συλλαβιζοντας τους στιχους, και μετα, μολις την μαθαινε, να την τραγουδα στον αναλογο ρυθμο.

Θυμηθειτε τις ημερομηνιες. Ο Orwell εφθασε στην Βαρκελωνη στα τελη του Δεκεμβρη του 1936. Το διαταγμα του Comorera με το οποιο καταργουσε τις επιτροπες ανεφοδιασμου των εργατων και των επιτροπων αρτου εκδοθηκε στις 7 Ιανουαριου. Ο Borkenau επεστρεψε στην Βαρκελωνη στα μεσα του Γεναρη, ο Orwell τον Απριλη.   

[xxviii] Σχετικα με τον αξιωματικο αυτον ο Jackson αναφερει μονο οτι επροκειτο για εναν «αξιοπιστο επαγγελματια αξιωματικο». Μετα την πτωση της Μαλαγα ο αντισυνταγμαρχης Villalba δικαστηκε για προδοσια, γιατι ειχε εγκαταλειψει το αρχηγειο του και τα στρατευματα του. Οι Brue και Temime παρατηρουν οτι ειναι δυσκολο να καθοριστει η δικαιοσυνη που ενυπηρχε στην κατηγορια.    

[xxix] Jesus Hernandez & Juan Comorera, Spain Organizes for Victory: The Policy of the Communist Party of Spain Explained (London: Communist Party of Great Britain, n.d) παραπομπη του Richards σ.99-100. Δεν υπηρχε καμια κατηγορια σχετικα με περιορισμους στις τηλεφωνικες υπηρεσιες, παρα μονο οτι οι επαναστατημενοι εργατες μπορουσαν να διατηρουν «εναν επισταμενο ελεγχο των συζητησεων που πραγματοποιουνταν μεταξυ των πολιτικων». Συμφωνα με τις παρατηρησεις του Richards, «Ειναι, σαφως, εντελως διαφορετικη υποθεση οταν το ‘αδιακριτο αυτι’ ανηκει στην O.G.P.U.».

[xxx] Jackson, σ. 370. O Thomas αφηνει να εννοηθει οτι ο Sese σκοτωθηκε σε ατυχημα (The Spanish Civil War, σ. 428).

[xxxi] Ο αναρχικος δημαρχος της συνοριακης πολης Puigcerda ειχε δολοφονηθει το Απριλιο, μετα την ανακαταληψη των συνοριακων φυλακιων απο τους carabineros του Negrin. Την ιδια ημερα ενα επιφανες μελος του UGT, ο Roldan Cortada, δολοφονηθηκε στην Βαρκελωνη, πιθανως απο μαχητες της CNT. Η υποθεση αυτη αμφισβητειται απο τον Peirats (Los anarquistas), ο οποιος υποστηριζει, με καποιες ενδειξεις, οτι η δολοφονια μπορει να ηταν Σταλινικη προβοκατσια. Σε αντιποινα, δολοφονηθηκε ενα μελος της CNT. Ο Orwell, οι επιτοπιες μαρτυριες του οποιου για τις Ημερες του Μαη ειναι αξεχαστες, τονιζει οτι «θα μπορουσε καποιος να υπολογισει την νοοτροπια του ξενου καπιταλιστικου τυπου ως προς την αντιδικια των Κομμουνιστων και των Αναρχικων απο το γεγονος οτι ο φονος του Roldan ελαβε ευρεια δημοσιοτητα, ενω ο φονος των αντιποινων αποσιωπηθηκε επιμελως» (σ. 119). Παρομοια, θα μπορουσε κανεις να υπολογισει την νοοτροπια του Jackson προς τον αγωνα αυτον απο την αναφορα του στην δολοφονια του Sese, ως κρισιμης σημασιας, ενω ο φονος του Berneri δεν αναφερεται καν. Ο Orwell παρατηρει αλλου οτι «στον Αγγλικο τυπο, συγκεκριμενα, θα χρειαστει μακροχρονια αναζητηση προτου ανακαλυφθει οποιαδηποτε ευνοϊκη αναφορα για οποιαδηποτε περιοδο του πολεμου, για τους Ισπανους Αναρχικους. Εχουν συστηματικα δυσφημιστει, και, απ’ οσο μπορω να γνωριζω βασει της προσωπικης μου εμπειριας, ειναι σχεδον αδυνατον να βρεθει οποιοσδηποτε που θα τυπωνε ο,τιδηποτε προς υπερασπιση τους» (σ.159). Λιγα εχουν αλλαξει εκτοτε.     

[xxxii] Συμφωνα με τον Orwell (σ. 153-154), «ενα βρετανικο καταδρομικο και δυο βρετανικα αντιτορπιλικα ειχαν προσεγγισει το λιμανι, και χωρις καμια αμφιβολια υπηρχαν και αλλα πολεμικα εκει κοντα. Οι Αγγλικες εφημεριδες μετεδωσαν οτι τα πλοια αυτα πλησιαζαν την Βαρκελωνη προκειμενου «να διαφυλαξουν Βρετανικα συμφεροντα», αλλα για την ακριβεια δεν εκαναν καμια τετοια κινηση· δηλαδη, δεν αποβιβασαν κανεναν στρατιωτη ουτε και παρελαβαν κανεναν προσφυγα. Δεν μπορει να υπαρχει καμια βεβαιοτητα για αυτο, αλλα ηταν τουλαχιστον εγγενως πιθανο οτι η Βρετανικη κυβερνηση  που δεν ειχε κουνησει ουτε ενα δακτυλακι για να σωσει την Ισπανικη κυβερνηση απο τον Φρανκο, θα παρεμβαινε τοσο γρηγορα για να την σωσει απο την ιδια την εργατικη της ταξη». Η υποθεση αυτη θα μπορουσε να εχει επηρεαστει απο την αριστερη ηγεσια προκειμενου να εμποδιστουν οι εργατες της Βαρκελωνης απο το να καταλαβουν απλα ολοκληρη την πολη, οπως προφανως θα μπορουσαν να εχουν κανει ευκολα τις πρωτες ημερες των Ημερων του Μαη.

                Επιπλεον, ο Hugh Thomas σχολιαζει (The Spanish Civil War, σ. 428) πως δεν υφισταται «κανενας λογος» για την «φοβια» του Orwell σχετικα με αυτο το ζητημα. Υπο το φως των Βρετανικων αρχειων αναφορικα με την Ισπανια, μου φαινεται οτι ο Thomas ειναι απλα ανεδαφικος συγκρινομενος με τον Orwell, στο ζητημα αυτο.   

[xxxiii] Controversy, Αυγουστος 1937, Μorrow, σ. 173. Η προβλεψη ηταν λανθασμενη, αν και οχι παραλογη. Εαν οι Δυτικες δυναμεις και η Σοβιετικη Ενωση το επιθυμουσαν, ο συμβιβασμος θα ειχε καταστει εφικτος, φαινεται, και η Ισπανια θα ειχε αποφυγει τις τρομερες συνεπειες της νικης του Φρανκο. Δες και στον Brenan, σ. 331. Αποδιδει την αποτυχια των Βρετανων να υποστηριξουν μια ανακωχη και πιθανη συμφιλιωση στο γεγονος οτι ο Chamberlain «δεν ειδε τιποτε το ανησυχητικο στην προοπτικη μιας Γερμανο-Ιταλικης νικης». Θα ειχε ενδιαφερον να διερευνηθει περισσοτερο η νοοτροπια του Winston Churchill. Τον Απριλιο του 1937 δηλωσε πως μια νικη του Φρανκο δεν θα εβλαπτε τα Βρετανικα συμφεροντα. Αντιθετα, ο κινδυνος βρισκονταν σε «μια επιτυχια των τροτσκιστων και των αναρχικων» (Broue & Temime, σ. 172). Αρκετο ενδιαφερον, στον συσχετισμο αυτο, εχει η προσφατη ανακαλυψη μιας ανεκδοτης εκθεσης του Churchill γραμμενη τον Μαρτιο του 1939 – εξι μηνες μετα το Μοναχο – στην οποια ελεγε πως η Αγγλια «θα υποδεχονταν και θα βοηθουσε εναν γνησιο Hitler ειρηνης και ανεκτικοτητας» (New York Times, 12  Δεκεμβριου, 1965).   

[xxxiv] Σε μια υποσημειωση ο Jackson αναφερεται στην «επιεικεια» της κυβερνησης προς τους συλληφθεντες. Ενω δεν εχει τιποτε να πει για τις κατηγοριες που απαγγελθηκαν στον Ascaso και αλλους, ή για τον τροπο με τον οποιο αποκατασταθηκε η παλια ταξη στην Αραγκον.

                Για μια καλυτερη εκτιμηση αυτων των γεγονοτων, θα πρεπει κανεις να αναλογιστει, συγκρινοντας, το μελημα για τις πολιτικες ελευθεριες που επεδειξε ο Negrin στο δευτερο, αντιφασιστικο μετωπο. Σε μια συνεντευξη του μετα τον πολεμο, εξηγουσε στον John Whitaker (We Cannot Escape History, σ. 116-18) γιατι η κυβερνηση του φανηκε τοσο αναποτελεσματικη στην αντιμετωπιση της πεμπτης φαλαγγας, ακομα και στην περιπτωση γνωστων φασιστων πρακτορων. Ο Negrin εξηγησε οτι «δεν μπορουμε να συλλαβουμε καποιον μονο βασει υποψιων· δεν μπορουσαμε να αγνοησουμε τους κανονες των αποδεικτικων στοιχειων. Δεν μπορεις να ρισκαρεις την συλληψη καποιου αθωου επειδη εισαι σιγουρος στο μυαλο σου πως ειναι ενοχος. Διωκεις εναν πολεμο, συμφωνοι· αλλα πρεπει να ζησεις και με την συνειδηση σου.» Προφανως οι λεπτομερειες αυτες δεν αφορουσαν τα δικαιωματα των αναρχικων και σοσιαλιστων εργατων, παρα μονο εκεινα των φασιστων πρακτορων. 

[xxxv] Δες στον Bolloten, σ. 55, για μια εκτεταμμενη λιστα πηγων.

[xxxvi] Οι Broue και Temime αναφερουν τους σοσιαλιστες Alardo Prats, Fenner Brockway και Carlo Rosseli, ενω Borkenau, απο την αλλη, υποψιαζονταν οτι ο ρολος του τρομου ηταν σημαντικος στις κολλεκτιβοποιησεις. Αναφερει ελαχιστα για να τεκμηριωσει την υποψια αυτη, αν και καποια στοιχεια διατιθενται απο αναρχικες πηγες.

                Μερικα γενικα σχολια για τις κολλεκτιβοποιησεις απο τον Rosseli και τον Brockway αναφερονται απο τον Rudolph Rocker στην εκθεση του «Αναρχισμος και Αναρχοσυνδικαλισμος», σ. 266:

Rosseli: Σε τρεις μηνες η Καταλωνια ηταν σε θεση να δημιουργησει μια νεα κοινωνικη ταξη στα ερειπια ενος αρχαιου συστηματος. Αυτο οφειλεται κυριως στους Αναρχικους, οι οποιοι αποκαλυψαν μια πραγματικα σπουδαια αισθηση αναλογιας, ρεαλιστικης κατανοησης και οργανωτικης ικανοτητας....Ολες οι επαναστατικες δυναμεις της Καταλωνιας εχουν ενωθει σε ενα προγραμμα Συνδικαλιστικου-Σοσιαλιστικου χαρακτηρα...ο Αναρχο-Συνδικαλισμος, αν και τοσο απεχθης ως τωρα, εχει αποδειξει πως προκειται για μια σπουδαια δημιουργικη δυναμη. Δεν ειμαι Αναρχικος αλλα θεωρω οτι ειναι καθηκον μου να εκφρασω εδω την αποψη μου για τους Αναρχικους της Καταλωνιας, οι οποιοι συχνα πυκνα παρουσιαζονται ως ενα εγκληματικο αν οχι εγκληματικο στοιχειο.

Brockway                : Εντυπωσιαστηκα απο την δυναμη της CNT. Δεν ηταν απαραιτητο να μου πουν οτι ηταν η μεγαλυτερη και ζωτικοτερη οργανωση της εργατικης ταξης στην Ισπανια. Αυτο ηταν προφανες σε ολες τις πλευρες. Οι μεγαλες βιομηχανιες βρισκονταν σαφως στα χερια της CNT – οι σιδηροδρομοι, οι οδικες μεταφορες, η ναυσιπλοϊα, η πολιτικη μηχανικη, τα υφαντουργεια, η ηλεκτρικη ενεργεια, τα κτιρια, η γεωργια...Εντυπωσιαστικα εξοχως απο την κατασκευαστικα επαναστατικη δουλεια που γινεται απο την CNT. Τα επιτευγματα του εργατικου ελεγχου στην βιομηχανια εμπνεουν...Υπαρχουν βεβαια αρκετοι Αγγλοι και Αμερικανοι που θεωρουν τους Αναρχικους της Ισπανιας ως αφορητους, απειθαρχους, ανεξελεγκτους.Αυτο απεχει ετη φωτος απο την αληθεια Οι Αναρχικοι της Ισπανιας, μεσω της CNT, διεκπεραιωνουν ενα απο τα μεγαλυτερα κατασκευαστικα εργα που πραγματοποιηθηκαν ποτε απο την εργατικη ταξη. Στο μετωπο πολεμανε τον Φασισμο. Πισω απο το μετωπο κατασκευαζουν στην κυριολεξια την νεα κοινωνια των εργατων. Κατανοουν οτι ο πολεμος εναντια στον Φασισμο και η ολοκληρωση της κοινωνικης επαναστασης ειναι αδιαχωριστα. Αυτοι που τους εχουν δει και εχουν καταλαβει τι κανουν πρεπει να τους τιμουν και να τους ειναι ευγνωμονες...Αυτο ειναι σιγουρα το σπουδαιοτερο πραγμα που εχει γινει ποτε απο τους εργαζομενους σε οποιοδηποτε μερος του κοσμου.

[xxxvii] Δες στο «Αναρχικες Γεωργικες Κολλεκτιβες στον Ισπανικο Εμφυλιο Πολεμο» του Hugh Thomas. Αναφερει μεγεθη που αποδεικνυουν οτι η γεωργικη παραγωγη αυξηθηκε στην Αραγκον και την Καστιλη, οπου οι κολλεκτιβοποιησεις ηταν εκτεταμμενες, και οτι μειωθηκε στην Καταλωνια και τον Λεβαντε, οπου οι αγροτες ιδιοκτητες αποτελουσαν το κυριαρχο στοιχειο.

                Η προσπαθεια του Thomas, αποτελει, στον βαθμο που γνωριζω, η μοναδικη απο επαγγελματια ιστορικο με προσβαση στα δεδομενα της γεωργικης κολλεκτιβοποιησης στην Ισπανια με συστηματικο τροπο. Συμπεραινει δε οτι οι κολλεκτιβες κατα πασα πιθανοτητα αποτελουσαν «μια αξιοσημειωτη κοινωνικη επιτυχια» και οτι πρεπει να ειχαν σημαντικη λαϊκη υποστηριξη, αν και ειναι περισσοτερο δυσπιστος ως προς την οικονομικη τους βιωσιμοτητα. Η προταση του πως «η Κομμουνιστικη πιεση προς τις κολλεκτιβες ενδεχεται να τους ειχε αποδωσει την απαραιτητη ωθηση ωστε να επιβιωσουν» φαινεται μαλλον αστηρικτη, οπως και ο ισχυρισμος του οτι «η ιδια η συνεχιση του πολεμου.....ισως να ευθυνονταν για καποιες απο τις επιτυχιες των κολλεκτιβων». Αντιθετα, η επιτυχια τους καθως και η αυθορμητη δημιουργια τους κατα την διαρκεια ζωης της Δημοκρατικης Ισπανιας φανερωνουν οτι ανταποκρινονταν με τα βαθια βιωμενα λαϊκα αισθηματα, και τοσο ο πολεμος οσο και η Κομμουνιστικη πιεση φαινεται πως υπηρξαν ιδιαιτερα αποπροσανατολιστικοι παραγοντες – και τελικα, αναμφιβολα, καταστροφικοι παραγοντες.

                Αλλα διφορουμενα συμπερασματα ως προς «τον βαθμο αναδιανομης του πλουτου, οι αναρχικες κολλεκτιβες αποτελεσαν ελαχιστη βελτιωση συγκρινομενες με την καπιταλιστικη διαχειριση» μιας και «δεν εφαρμοστηκε κανενας αποτελεσματικος τροπος περιορισμου της καταναλωσης στις πλουσιοτερες κολλεκτιβες ωστε να βοηθηθουν οι φτωχοτερες», και οτι δεν υπηρχε καμια πιθανοτητα αναπτυξης σχεδιασμου σε μεγαλες κλιμακες. Αντιθετα, ο Bolloten, (σ. 176-179) τονιζει οτι «προκειμενου να διορθωθουν τα ελαττωματα των κολλεκτιβοποιησεων, καθως και για να εξαλειφθουν οι ανισοτητες στα επιπεδα διαβιωσης των εργατων στις ακμαζουσες και τις φτωχικες επιχειρησεις, οι Αναρχοσυνδικαλιστες, αν και ριζικα αντιθετοι προς τις εθνικοποιησεις, προτειναν τον συγκεντρωτισμο – ή, την κοινωνικοποιηση, οπως την αποκαλουσαν – υπο τον ελεγχο των συνδικατων, ολοκληρων τομεων της οικονομιας». Αναφερει εναν αριθμο παραδειγματων μερικης κοινωνικοποιησης που ειχαν σημειωσει καποια επιτυχια, περιγραφοντας ως βασικοτερη δυσκολια που εμποδισε την ακομη μεγαλυτερη προοδο την επιμονη του Κομμουνιστικου κομματος και της ηγεσιας του UGT – αν και προφανως οχι ολα τα μελη του – στην κυβερνητικη ιδιοκτησια και ελεγχο. Συμφωνα με τον Richards (σ. 82): «Τον Ιουνιο του 1937....ενα Εθνικο Συνεδριο των Περιφερειακων Ομοσπονδιων Αγροτων συγκληθηκε στην Βαλενθια ωστε να συζητηθει ο σχηματισμος μιας Εθνικης Ομοσπονδιας Αγροτων για τον συντονισμο και την επεκταση του κολλεκτιβιστικου κινηματος καθως και για την διασφαλιση της ισοτιμης διανομης της παραγωγης της γης, οχι μονο μεταξυ των κολλεκτιβων αλλα και ολης της χωρας. Ξανα στην Καστιλη τον Οκτωβριο του 1937, πραγματοποιηθηκε συναντηση των 100.000 μελων της Περιφερειακης Ομοσπονδιας Αγροτων και των 13.000 μελων των κλαδων διανομης τροφιμων. Αντανακλουσε ενα λογικο βημα στην διασφαλιση του βελτιωμενου συντονισμου, και εγινε αποδεκτος για ολοκληρη την Ισπανια στο Εθνικο Κονγκρεσο των Κολλεκτιβων που πραγματοποιηθηκε στην Βαλενθια τον Νοεμβριο του 1937». Ενω και αλλα σχεδια εκπονουνταν για τον περιφερειακο και τον εθνικο συντονισμο – δες, για παραδειγμα, στο After the Revolution, του D. A. Santillan, για καποιες ιδεες.

                Ο Thomas θεωρει οτι οι κολλεκτιβες δεν θα ειχαν επιβιωσει για περισσοτερα απο «μερικα χρονια ενοσω η πρωτογονη μιζερια ξεπερνιοταν». Δεν βρισκω το παραμικρο στα στοιχεια που παραθετει που να υποστηριζουν το συμπερασμα του. Η Παλαιστινιακη-Ισραηλινη εμπειρια εχει αποδειξει οτι οι κολλεκτιβες μπορουν να διατηρησουν εξισου την κοινωνικη και οικονομικη ευημερια για μεγαλα χρονικα διαστηματα. Ενω η επιτυχια των Ισπανικων κολλεκτιβων, κατω απο συνθηκες πολεμου, φαινεται απιθανη. Σαφως κανεις δεν μπορει να ειναι βεβαιος για το αν οι επιτυχιες αυτες θα ειχαν εξασφαλιστει και διευρυνθει εαν δεν αντιμετωπιζαν την συνδυασμενη επιθεση των φασιστων, των Κομμουνιστων και των φιλελευθερων, αλλα δεν μπορω να εντοπισω καμια αντικειμενικη βαση για την σχεδον καθολικη δυσπιστια. Για μια ακομη φορα, μου φαινεται πως προκειται για παραλογη προκαταληψη. 

  

[xxxviii] Το ακολουθο αποσπασμα ειναι μια συντομη περιγραφη απο τον αναρχικο συγγραφεα Gaston Leval, Ne Franco, Ne Stalin, le colletivita anarchiche spagnole nella lotta contro Franco e la reazione staliniana (σ. 303):

Στα μισα του μηνα του Ιουνιου, ξεκινησε η επιθεση στην Αραγκον σε μεγαλη κλιμακα και με μεθοδους αγνωστες ως τωρα. Η περιοδος της συγκομιδης πλησιαζε. Με τα οπλα ανα χειρας, οι οικονομικοι φρουροι τελωντας υπο Κομμουνιστικες διαταγες σταματουσαν φορτηγα γεματα με προμηθειες στις λεωφορους και τα μετεφεραν στα γραφεια τους. Λιγο αργοτερα, οι ιδιοι φρουροι ξεχυθηκαν στις κολλεκτιβες κατασχωντας μεγαλες ποσοτητες σιτηρων υπο τις εντολες του γενικου επιτελειου που εδρευε στο Barbastro…Αργοτερα ξεσπασαν οι ανοικτες επιθεσεις, υπο τις διαταγες του Lister με στρατευματα που ειχαν αποσυρθει απο το μετωπο στο Belchite περισσοτερα απο 50 χιλιομετρα μακρια, τον μηνα του Αυγουστου....Το τελικο αποτελεσμα ηταν πως το 30 % των κολλεκτιβων καταστραφηκαν ολοσχερως. Στην Alcolea, το δημοτικο συμβουλιο που διοικουσε την κολλεκτιβα συνεληφθει· οι ανθρωποι που ζουσαν στον Οικο Ευγηριας πεταχτηκαν στον δρομο. Στο Mas de la Mata,το  Monzon, το Barbastro, σε ολες τις πλευρες, πραγματοποιουνταν συλληψεις. Το πλιατσικο συνεβαινε παντου. Τα καταστηματα των κολλεκτιβων και τα αποθεματα σιτηρων που διατηρουσαν καταστραφηκαν·οι εξοπλισμοι τους το ιδιο. Ο κυβερνητης της Αραγκον, ο οποιος διοριστηκε απο την κεντρικη κυβερνηση μετα την διαλυση του Συμβουλιου της Αραγκον – η οποια φαινεται πως αποτελεσε το σινιαλο για την ενοπλη επιθεση εναντιον των κολλεκτιβων – διαμαρτυρηθηκε. Η απαντηση που ελαβε ηταν να παει στον διαβολο.

                Στις 22 Οκτωβριου, στο Εθνικο Συνεδριο των Χωρικων, η αντιπροσωπεια της Περιφερειακης Επιτροπης της Αραγκον παρουσιασε μια εκθεση της οποιας τα ακολουθα αποτελουν συνοψη:

«Περισσοτεροι απο 600 οργανωτες κολλεκτιβων εχουν συλληφθει. Η κυβερνηση εχει διορισει διαχειριστικες επιτροπες που εχουν καταλαβει τις αποθηκες και διανεμουν τα περιεχομενα τους στην τυχη. Η γη, τα υποζυγια και τα εργαλεια δοθηκαν σε επιλεγμενες οικογενειες ή σε φασιστες οι ζωες των οποιων ειχαν χαριστει απο την επανασταση. Η συγκομιδη μοιραστηκε με τον ιδιο τροπο. Ενας μεγαλος αριθμος κολλεκτιβοποιημενων χοιροστασιων, ιπποφορβειων, και γαλακτομειων καταστραφηκαν. Σε καποιες κομμουνες, οπως στην Bordon και την Calaceite, κατασχεθηκαν μεχρι και οι σποροι και οι χωρικοι δεν μπορουσαν πια να δουλεψουν την γη».

Η εκτιμηση πως το 30% των κολλεκτιβων καταστραφηκαν ειναι συνεπης με τα μεγεθη που αναφερει ο Peirats (Los anarquistas en la crisis politica Espanola, σ.300). Τονιζει δε πως διακοσιοι μονο εκπροσωποι συμμετειχαν στο συνεδριο των κολλεκτιβων της Αραγκον τον Σεπτεμβριο του 1937 («το οποιο πραγματοποιηθηκε κατω απο τις σκιες των ξιφολογχων της Ενδεκατης Μεραρχιας» του Lister), σε συγκριση με τους πεντακοσιους εκπροσωπους του συνεδριου του περασμενου Φλεβαρη. Ο Peirats τονιζει πως μια στρατιωτικη μεραρχια Καταλανων αποσχιστικων και μια αλλη μεραρχια της PSUC κατελαβε επισης μερη της Αραγκον κατα την διαρκεια αυτης της επιχειρησης, ενω τρεις αναρχικες μεραρχιες παρεμειναν στο μετωπο, υπο τις διαταγες της ηγεσιας της CNT-FAI. Συγκρινε την εξηγηση του Jackson για την καταληψη της Αραγκον: «Οι χωρικοι φημιζονταν για το μισος τους προς την Consejo, οι αναρχικοι ειχαν εγκαταλειψει το μετωπο κατα την διαρκεια των μαχων στην Βαρκελωνη, ενω η ιδια η υπαρξη της Consejo αποτελουσε μονιμη απειλη προς την εξουσια της κεντρικης κυβερνησης» (τα κυρτα στοιχεια δικα μου).    

     

[xxxix] Ως προς αυτο ο Trotsky πηρε μια παρομοια θεση. Δες το Lessons of Spain, 1937, του ιδιου.

[xl] Το γεγονος αυτο δεν διεφυγε των ξενων ανταποκριτων. Ο Morrow παραθετει τον James Minifie της New York Herald Tribune, στις 28 Απριλιου του 1937: «Μια αξιοπιστη αστυνομικη δυναμη δημιουργειται κρυφα αλλα σταθερα. Η κυβερνηση της Βαλενθια ανακαλυψε το ιδανικο οργανο για τον σκοπο αυτο στους Carabineros. Αυτοι ηταν πρωην τελωνειακοι και συνοριοφυλακες, και τους συνοδευε παντα η καλη φημη της αφοσιωσης. Εχει αναφερθει απο αξιοπιστες πηγες οτι 40.000 εχουν στρατολογηθει για την δυναμη αυτη, και οτι 20.000 εχουν ηδη εξοπλιστει και εκπαιδευτει....Οι αναρχικοι εχουν ηδη παρατηρησει και διαμαρτυρηθει για την αυξηση της δυναμης αυτης σε μια περιοδο οπου ολοι γνωριζουμε οτι ειναι ελαχιστη η κινηση κατα μηκος των συνορων, επιγειων ή θαλασσιων. Εχουν συνειδητοποιησει οτι θα χρησιμοποιηθει εναντιον τους». Αναλογιστειτε τι θα μπορουσαν οι στρατιωτες αυτοι, καθως και η μεραρχια του Lister ή οι asaltos που περιγραφει ο Orwell να καταφερουν στο μετωπο της Αραγκον, για παραδειγμα. Αναλογιστειτε επισης την επιδραση στους πολιτοφυλακες, στερημενων απο οπλισμο απο την κεντρικη κυβερνηση καθως ηταν, της γνωσης οτι τα καλα αυτα εξοπλισμενα και εξαιρετικα εκπαιδευμενα στρατευματα, ρευστοποιουσαν τα επιτευγματα της επαναστασης.   

[xli] Οσον αφορα την Ανατολη, ο Rocker (The Tragedy of Spain σ. 25) ισχυριζεται οτι ο «Ρωσικος τυπος, για λογους που ειναι ευκολα κατανοητοι, δεν ξεστομισε ουτε μια μικρη λεξη σχετικα με τις προσπαθειες κοινωνικης ανοικοδομησης των Ισπανων εργαζομενων και χωρικων». Δεν μπορω να ελεγξω την ακριβεια του ισχυρισμου αυτου, αλλα θα μου προκαλουσε ελαχιστη εντυπωση εαν αληθευει. 

[xlii] Δες στο Spain and the Great Powers: 1936-1941 του Dante A. Puzzo. Το βιβλιο αυτο περιγραφει με λεπτομερειες και διορατικη αναλυση το διεθνες υποβαθρο του Εμφυλιου Πολεμου.

[xliii] Για περισσοτερες πηγες δες στο The Wound in the Heart: America and the Spanish Civil War του Allen Guttmann (σ. 137-38). Ενω η παλιοτερη ημι-επισημη αναφορα που γνωριζω ειναι του Herbert Feis, The Spanish Story,  οπου αναφερονται στοιχεια σε καταλογο. Ο Jackson αναφερεται σε αυτο το ζητημα, χωρις να σχολιαζει την παραβιαση της συμφωνιας της Texaco με την Ισπανικη Δημοκρατια. Δηλωνει οτι η Αμερικανικη κυβερνηση δεν μπορουσε να κανει τιποτα για αυτο, μιας και το «πετρελαιο δεν θεωρουνταν πολεμικο υλικο συμφωνα με την Πραξη Ουδετεροτητας». Δεν αναφερει, ωστοσο, οτι ο Robert Cuse, η εταιρεια Martin και η Μεξικανικη κυβερνηση βρεθηκαν κατω απο εντονη πιεση προκειμενου να παρακρατησουν προμηθειες της Δημοκρατιας, αν και, αυτο, ηταν απολυτα νομιμο. Οπως σημειωθηκε, η Texas Company, δεν χαρακτηριστηκε ποτε ως «ανηθικη» ή «αντιπατριωτικη», τα επιθετα αυτα του Roosevelt χρησιμοποιηθηκαν μονο για οσους προσπαθησαν να βοηθησουν την Δημοκρατια. Ο κυνικος μπορει να ρωτησει για ποιον λογο αποκλειστηκε το πετρελαιο απο την Πραξη Ουδετεροτητας του Ιανουαριου του 1937, παρατηρωντας πως ενω η Γερμανια και η Ιταλια μπορουσαν να προμηθευουν με οπλα τον Φρανκο, δεν μπορουσαν να ανταποκριθουν στις αιτησεις του για πετρελαιο.

                Η Texas Company συνεχισε να ενεργει βασει των συμπαθειων του αφεντικου της Thorkild Rieber για τους Ναζι μεχρι τον Αυγουστο του 1940, οταν η δημοσιοτητα που ελαβε το γεγονος αρχισε να απειλει τις πωλησεις της.  

[xliv] «Μια κυβερνηση στην Μαδριτη στην οποια συμμετεχουν Σοσιαλιστες, Κομμουνιστες, και αναρχικοι αποτελει απειλη στα Αμερικανικα επιχειρηματικα συμφεροντα τοσο στην Ισπανια οσο και στην Λατινικη Αμερικη». Ο Hull, παρεπιπτοντως, εκανε λαθος σχετικα με τις ενεργειες της Ισπανικης κυβερνησης. Τα οπλα δεν ειχαν δωθει στα ανευθυνα αριστερα στοιχεια απο την κυβερνηση αλλα ειχαν απαλλοτριωθει απο τους ιδιους, αποτρεπωντας ετσι την αμεση επικρατηση του Φρανκο.  

[xlv] Σαφως, ο Αμερικανικος φιλελευθερισμος ηταν παντα φιλοβασιλικος, και αντιταχθηκε τοσο στον Φρανκο οσο και στην επανασταση. Η νοοτροπια προς την επανασταση περιγραφεται με ακριβεια με αυτη την συγκριση που σημειωθηκε απο τον Guttmann, σ. 165: «300 ανθρωποι συναντηθηκαν στην Union Square για να ακουσουν τον Liston Oak να εκθετει τον ρολο των Σταλινικων στην Ισπανια· 22.000 συγκεντρωθηκαν στο Madison Square Garden για να βοηθησουν τους Earl Browder και Norman Thomas να γιορτασουν την διατηρηση της μπουρζουαδικης δημοκρατιας», τον Ιουλιο του 1937.

πηγή: Ελευθεριακός Κόσμος