Ο μαγικός κόσμος της τεχνικής (μέρος 8ο): Το ταμπού της ανεργίας

(για περισσότερες πληροφορίες σε αυτή τη σαπουνόπερα που τραβάει σε μάκρος, ρίξτε μια ματιά στο index)

Κάθε μεταφυσική πίστη που σέβεται τον εαυτό της έχει και μερικά ταμπού, μερικά πράγματα για τα οποία δεν πρέπει να μιλάμε μπροστά στα παιδιά. Στα οικονομικά, το μεγαλύτερο ταμπού ονομάζεται ανεργία. Στα κλασικά οικονομικά η ανεργία απλά δεν υπάρχει. Όλη η περιγραφή της οικονομίας χοντρικά μέχρι τον 20ο αιώνα θεωρεί την ανεργία ως απλά απούσα. Στα εφαρμοσμένα οικονομικά χρειάζεται να φτάσουμε στον κέυνς για να αναγνωρίσουμε στα μοντέλα τη διαφορά μεταξύ θεωρητικής παραγωγής (τι θα γινόταν αν όλοι δουλεύαμε) και πραγματικής παραγωγής (τι πραγματικά γίνεται).

Και όλοι καταλαβαίνουμε τη ρεαλιστικότητα ενός μοντέλου που ξεκινάει με μισή ντουζίνα τι θα γινόταν εάν. Όμως από τη στιγμή που άρχισε να σχηματίζεται η ιδέα της αγοράς εργασίας και να αντιμετωπίζεται ως εμπόρευμα, ήταν αναμενόμενο να δημιουργηθεί και η ιδέα του υπερβάλλοντος στοκ, δηλαδή της ανεργίας

Ποιος είναι ο λόγος όμως που η ανεργία είναι κάτι τρομακτικό, από τη στιγμή που παλιότερα, όταν το χειμώνα οι αγρότες δεν είχαν αγροτικές εργασίες δεν ονομάζονταν άνεργοι, απλά κάθονταν και περίμεναν την άνοιξη? Μα το γεγονός πως στην πρωτο-καπιταλιστική αγγλία του 18ου αιώνα, διαμορφώθηκε μια άλλη ιδέα για το κίνητρο της εργασίας. Αυτό της πείνας. Αν δεν δουλέψεις δεν θα έχεις να φας κι όταν πεινάσεις θα γίνεις πρόθυμος να δουλέψεις. Αυτή η εντελώς κυνική και ηθικολογική προσέγγιση υιοθετήθηκε με μεγάλη ζέση από τους διανοητές που διαμόρφωσαν αυτό που σήμερα ονομάζουμε καπιταλισμό και προσπαθούσαν να λύσουν αυτά που έβλεπαν ως προβλήματα της εποχής τους. Απόηχους της ίδιας ιδεολογίας ακούτε μέχρι σήμερα από διάφορους νομπελίστες οικονομολόγους.

Αυτή η αρχή της σύνδεσης της ανεργίας με την πείνα και την εξαθλίωση, είναι στην ουσία και η εκκίνηση ενός μεγάλου κοινωνικού προβλήματος που το ίδιο το σύστημα τροφοδοτεί και επιτείνει και μπλέκει με ένα σωρό ηθικές και άλλες αξιολογήσεις με αποτέλεσμα σήμερα να μην μπορούμε να τα ξεχωρίσουμε μεταξύ τους.

Γιαυτό και στα κλασικά οικονομικά ο σκόπελος παρακάμπτεται ωσάν να μην υπάρχει. Και είναι εντυπωσιακά εκκωφαντική αυτή η ανυπαρξία, διότι η ανεργία όπως είπαμε υπάρχει από την αρχή της διαμόρφωσης αυτού του συστήματος, δεν είναι δηλαδή κάτι που εμφανίστηκε αργότερα ως παθογένεια.

Καθώς οι αλλεπάλληλες αγροτικές επαναστάσεις, του 18ου-19ου αιώνα αύξησαν την αγροτική παραγωγή και μείωσαν την ανάγκη για εργασία στα κτήματα, απελευθέρωσαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού από την ανάγκη να εργάζεται. Και καθώς η πείνα και η χειραγώγηση των τιμών των αγροτικών προϊόντων, χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο εξαναγκασμού του πληθυσμού προκειμένου να δουλεύει κάθε μέρα (αντί να δουλεύει μόνο όταν αυτή ή η κοινότητά της είχε ανάγκη όπως γινόταν στις προκαπιταλιστικές κοινωνίες), αυτοί κατευθύνθηκαν σιγά σιγά στις βιοτεχνικές (διότι βιομηχανία δεν υπήρχε ιδιαίτερη την εποχή εκείνη) εργασίες των πόλεων. Ήταν μάλιστα μεγάλη η κόντρα μεταξύ γαιοκτημόνων και βιοτεχνών για το ποιος θα κρατήσει αυτό το υπερβάλον στοκ εργατικής δύναμης. Όλα μια χαρά θα έλεγε ένας φιλελεύθερος κοινωνικός επαναστάτης της εποχής.

Όμως στα πλαίσια που υπάρχουν οικονομικοί κύκλοι και στα πλαίσια που οι ανάγκες της παραγωγής δεν ήταν ποτέ σταθερές, η μεγαλύτερη ή μικρότερη ζήτηση για εργασία είναι δεδομένη, άρα και η ανεργία είναι κάτι δεδομένο. Κι όμως παραδόξως κανείς δεν ασχολείται μαζί της.

Βλέπετε στον υπαρκτό καπιταλισμό η ανεργία δημιουργούσε μια σχεδόν απεριόριστη προσφορά στο εμπόρευμα εργασία, μια βολική κατάσταση που δεν κάνει την οικονομική αντιμετώπιση του φαινομένου επιτακτική. Για τα κλασικά οικονομικά αν κάποιος ζητά εργασία είναι δεδομένο πως θα τη βρεί (αν βλέπετε μια σύνδεση με τους παπαδήμους αυτού του κόσμου καλά κάνετε και τη βλέπετε).

Η αντιμετώπιση της ανεργίας θα έλεγα πως έγινε αρχικά με όρους κοινωνικούς. Ήταν οι κοινωνικές επιπτώσεις της σύνδεσης της ανεργίας με την πείνα, την εξαθλίωση και την εξέγερση που οδήγησαν σε κοινωνικές/ανθρωπιστικές παρεμβάσεις (πτωχοκομεία, επιδόματα ανεργίας, δημιουργία κανόνων για την εργασία, κατώτατους μισθούς κλπ κλπ κλπ). Γι’αυτό και συχνά πυκνά οι συντηρητικοί γαιοκτήμονες ήταν κι αυτοί με τα πιο φιλάνθρωπα συναισθήματα απέναντι στους εξαθλιωμένους (καθώς προέρχονταν από ένα καθεστώς πατρωνίας και ο πάτρωνας είναι υπεύθυνος για τον πελάτη του, δεν μπορεί να τον αφήσει να πεθάνει. Κι όλα αυτά ως κοινωνικά μέτρα θεωρήθηκαν από τους φιλελεύθερους οικονομολόγους ως άθλιες παρεμβάσεις στη “φυσική” κατάσταση των πραγμάτων.

Και οι τύψεις της αριστεράς.

Επειδή δυστυχώς ένα κομμάτι της αριστεράς συνεχίζει συχνά να σκέφτεται με όρους 19ου αιώνα, είναι λογικό να έχει μερικά προβλήματα να ασχοληθεί με κάτι που στην αφήγησή της υπάρχει μόνο ως κακό που πρέπει να εξαλειφθεί. Κι αυτό γεννά πέρα από μεγάλα κενά και πολύ δύσκολες καταστάσεις. Διότι θα έχετε προσέξει πως όσο πιο παραδοσιακή είναι η αριστερά, τόσο λιγότερο ασχολείται με τους ανέργους. Είναι οι εργαζόμενοι που έχουν τη δύναμη, είναι οι εργαζόμενοι που θα κάνουν την επανάσταση, είναι οι εργαζόμενοι που έχουν συνδικάτα και με τους οποίους ασχολούμαστε. Οι άνεργοι είναι μια παθογένεια του καπιταλισμού που θα βρουν δουλειά μόλις η αριστερά καταφέρει να έρθει στα πράγματα.

Άρα και για την αριστερά ο εργαζόμενος πρέπει να αγωνιστεί για τον παράδεισο, τη στιγμή που ο άνεργος βρίσκεται σε ένα καθαρτήριο περιμένοντας τη σωτηρία η οποία θα έρθει φυσικά από τους εργαζόμενους. Φυσικά η αριστερά έχει και μια ουμανιστική παράδοση που δεν μπορεί να βλέπει τους ανθρώπους να εξαθλιώνονται, αλλά αυτή η ανθρωπιστική ευαισθησία που λείπει από τους φιλελεύθερους (για τους οποίους ο άνεργος είναι απλά ή κακά πληροφορημένος ή τεμπέλης), λειτουργεί μόνο ανθρωπιστικά σχεδόν σαν τσιρώτο. Το θέμα είναι να κάνουμε κάτι προσωρινό για να μην πεινάνε οι άνθρωποι μέχρι να έρθει ο σοσιαλισμός όπου όλοι θα έχουν δουλειά

Κι αυτό είναι εμφανές σε όλο τον αριστερό λόγο ακόμα και σήμερα. Οι απεργίες γίνονται υπέρ των δικαιωμάτων των εργαζομένων, οι μάχες δίνονται για την εργασία και οι άνεργοι απλά πρέπει να είναι αλληλέγγυοι σε όλα αυτά ανεξάρτητα με το εάν στην πραγματικότητα δεν τους αφορούν. Γιαυτό και βλέπουμε την αθλιότητα να διαδηλώνουν άνεργοι υπέρ του φέουδου των εργαζομένων του ολπ υπό το πρόσχημα του δημόσιου χαρακτήρα του λιμανιού. Και αυτή η αθλιότητα γίνεται ακόμα πιο αισχρή, όταν οι εργαζόμενοι “συμβιβαστούν” με την εργοδοσία (όπως στον ολπ) και οι άνεργοι απλά μείνουν με το μουνί στο χέρι.

Πέρα όμως από το πως προβάλλονται στο σήμερα οι ιστορικές αντιφάσεις της αριστεράς, ο λόγος που ασχολούμαι μαζί της είναι διότι στο τώρα αυτή η αντίφαση δημιουργεί μια αδυναμία της αριστεράς να εξετάσει τον κόσμο που ζούμε. Διότι η αντίφαση αυτή με την ανεργία στο 5-7% είναι απλά κάτι χαριτωμένο να ασχολούμαστε, αλλά με την ανεργία στο 30-35% είναι απλά καταστροφή.

Η ταξικότητα των ανέργων

Είναι όλοι οι άνεργοι ίσοι? Όχι φυσικά. Όπως δεν υπάρχει η καθαρότητα ανάμεσα στους κατόχους κεφαλαίου και τους εργαζόμενους, δεν υπάρχει και ανάμεσα στους ανέργους. Είναι άλλο να είσαι άνεργο στέλεχος που έπαιρνε 30-40χιλιάρικα το χρόνο και έκλεισε η επιχείρησή του πέρσι, κι είναι άλλο να είσαι άνεργος ταμίας σε σούπερμάρκετ που ζούσες επισφαλώς ακόμα και τις ένδοξες μέρες των ολυμπιακών αγώνων. Επιπλέον η οικογενειακή και οικονομική θέση των ανέργων δεν είναι κοινή. Αλλιώς τα βγάζει πέρα μία άνεργη που οι γονείς της, της άφησαν κι ένα σπίτι να νοικιάζει, αλλιώς μια άλλη που είχε κρατήσει κάποια χρήματα στην άκρη και τώρα δεν βιάζεται να βρει δουλειά, κι αλλιώς μία τρίτη που αναγκάζεται να επιστρέψει στο σπίτι το γονιών της για να φάει κι ολόκληρη την ήττα του είμαι 30χρονών και μένω ξανά με τους γονείς μου.

Όμως ανάμεσα σε αυτές τις κοινωνικές και οικονομικές διαφορές υπάρχουν κάποια κοινά στοιχεία στους ανέργους που δεν τα έχουν οι εργαζόμενοι. Οι περισσότεροι βιώνουν ένα κοινωνικό στίγμα, νιώθουν στην ουσία άχρηστοι ή ανίκανοι ή αδύναμοι να αντιμετωπίσουν την κατάσταση στην οποία βρίσκονται. Κι αυτή την αδυναμία μπορεί να τη νιώσει εξίσου και η άνεργη γιατρός και ο άνεργος υπάλληλος καταστήματος κινητής τηλεφωνίας.

Ένα άλλο κοινό που έχουν οι άνεργοι είναι πως οι απειλές των φιλελευθέρων πως θα μειωθούν οι μισθοί, θα καταπατηθούν τα δικαιώματα και οι τεμαχικές συμφωνίες, δεν τους πολυ-ακουμπούν. Ένα χαρακτηριστικό απολογητικό κομμάτι της αριστεράς, προσπαθεί να πείσει τους ανέργους να συμμετάσχουν στους αγώνες των εργαζομένων γιατί ΟΤΑΝ θα γίνουν κι αυτοί εργαζόμενοι, οι συλλογικές συμβάσεις, τα δικαιώματα και οι μισθοί ΘΑ τους αφορούν. Κάτι το οποίο ίσχυε για τις εποχές των παχιών αγελάδων, αλλά όχι πια. Οι περισσότεροι άνεργοι σήμερα δεν πρόκειται να βρουν δουλειά μέχρι να λήξει αυτή η κρίση. Και το πότε θα λήξει αυτή η κρίση είναι κάτι εντελώς αδύνατο να πούμε. Σίγουρα δεν είναι στο επόμενο εξάμηνο, όπως μας υπόσχεται τα τελευταία 4-5εξάμηνα ο νέος υπουργός οικονομικών κ.στουρνάρας (εκεί στο villabaho της εμπορικής τράπεζας, ακόμα τρίβουν τα πεπραγμένα της διοίκησής του).

Η ιδέα μου είναι πως οι άνεργοι έχουν περισσότερα κοινά μεταξύ τους σε σχέση με τους εργαζόμενους. Και είναι μάλιστα αυτοί που κατά τεκμήριο έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη . Σε αυτούς θα είναι αφιερωμένα τα επόμενα μέρη της τεχνικής. 

πηγή: Techie Chan