Η ζωή μας όλη, η 21η Ιουνίου πάνω κάτω

 

  Κυριακή βράδυ κόσμος περπατάει σκεπτικός στην 21η Ιουνίου, με την τυραννία του χρόνου να βαραίνει απο πάνω του καθώς επιτάσσει την επιστροφή στο σπίτι και την προετοιμασία, σωματική και πνευματική, για την εργασιακή εβδομάδα που ξεκινάει την επομένη το πρωί. Δεν είναι όμως μόνο αυτό που βαραίνει τούτες τις στιγμές, είναι κυρίως αυτό το πικρό αίσθημα της απώλειας που έρχεται και πλημμυρίζει όλο το είναι του καθενός και τον καθιστά αληθινά ευάλωτο και ανήμπορο να μπορέσει να βάλει τις σκέψεις του σε μια σειρά, να εξηγήσει τι ακριβώς συμβαίνει, και πολύ περισσότερο να μπορέσει να δώσει μια κάποια λύση.

  Απώλεια που δυστυχώς εμπεριέχει την πολλαπλότητα και ακριβώς γι αυτό γίνεται συντριπτική και ακατανίκητη, μια και περιλαμβάνει τον ίδιο τον χρόνο που τρέχει αδιάφορος και ακάθεκτος, περιλαμβάνει τα όνειρα που μας χτυπούν την πόρτα πιστά στο ραντεβού τους κάθε Κυριακή, όνειρα που διασχίζουν την ζωή μας οριζόντια και κάθετα, μεγάλα και μικρά, παλιά και νέα, και τέλος περιλαμβάνει το ίδιο το νόημα της ζωής μας. Από τη μια η πνιγηρότητα και η ανία της επαρχίας, όπου άνθρωποι και αντικείμενα τείνουν να γίνουν απολιθωμένες εικόνες ενός απαράλλακτου σκηνικού εδώ και δεκαετίες, και από την άλλη ένα σύστημα, πολιτικό-κοινωνικό-οικονομικό, που στην συγκρότηση του ανθρωπότυπου που επιτυγχάνει, αυτή η απολίθωση, η αποξένωση και οι ανούσιες λύσεις που προσφέρει, είναι το ζητούμενο. Μοιάζει αυτά τα δύο, ο επαρχιωτισμός και ο μεταμοντέρνος (νεο)φιλελευθερισμός να ταιριάζουν πολύ μεταξύ τους, να συμπορεύονται και να αλληλοϋποστηρίζονται. Ή μήπως Όχι ?

  Μπορεί να ακούγεται σε πολλούς ως παραδοξολογία όμως ο νέος τεχνοοικονομικός κόσμος που αναδύθηκε τον 19ο αιώνα στην σκιά της φιλοσοφίας του διαφωτισμού έφερνε μαζί του την διάλυση της κοινοτικής ζωής και όλων των παραδοσιακών αξιών που αυτή κουβαλούσε ανά τους αιώνες. Και λέμε παράδοξο γιατί τον Διαφωτισμό τον καλύπτει ένα πέπλο μύθου, όμως εκεί ακριβώς ξεκινά η προβληματική πορεία που γεννά κάθε μυθοποίηση και την οποία ανέδειξε με μοναδικό τρόπο το opus magnum (1) της σχολής της Φραγκφούρτης πριν απο 75 χρόνια και που φυσικά παραμένει επίκαιρο μέχρι σήμερα. Η προβληματική πορεία είναι ορατή δια γυμνού οφθαλμού με τα καταστροφικά αποτελέσματα που επιφέρει σε κοινωνία και φύση αυτή η φιλοσοφία, όπως μεταφράζονται σήμερα με τον ακραίο ορθολογισμό (υπολογισμός), την αποθέωση της ατομικής ελευθερίας (ατομικισμός) και την άνευ όρων και ορίων πρόοδο (ανάπτυξη). Έτσι οδηγηθήκαμε σε μια άνευ προηγουμένου κρίση νοήματος που μαστίζει την κοινωνία μας, να βιώνουμε την εποχή του κενού και της σύγχυσης, την αποσάθρωση του κοινωνικού ιστού και φυσικά μια βαθιά οικολογική κρίση. Βασικά χαρακτηριστικά αυτής την παρακμιακής εικόνας είναι ο καταναλωτισμός και η πλεονεξία, η μαζική κουλτούρα και το μαράζωμα της πνευματικότητας, η ηδονοθηρία και ο φεστιβισμός, ο παροντισμός και η λήθη, η αντικοινωνικότητα και ο φθόνος, η απάθεια και η αδιαφορία, η ανευθυνότητα και ο κομφορισμός, ο ναρκισσισμός και ο ελάχιστος εαυτός (2) και τέλος η φυγοπονία και η άρνηση της θνητότητας. Εδώ όμως πρέπει να επισημάνουμε πως υπάρχει ένας δεσμός που είναι πολύ ουσιώδης και αφορά το πολιτισμικό με το πολιτικό, και το ερώτημα λοιπόν που αβίαστα έρχεται είναι τι κάνουν οι πολιτικές δυνάμεις στην εποχή μας για όλα αυτά που προαναφέραμε. Δυστυχώς όχι μόνο δεν προσφέρουν κάποια νέα πρόταση που θα μας βγάλει απο το αδιέξοδο ή έστω την ελπίδα γι αυτό, αλλά επιτείνουν τη ζοφερή κατάσταση που μας κυκλώνει, επιφέροντας τα ίδια αποτελέσματα και ξεκινώντας απλά με την θέση τους για την κληρονομιά του διαφωτισμού.

   Αν ήταν να αναφερθούμε σε όλες τις αυταπάτες που τρέφουν τόσο η δεξιά όσο και η αριστερά δεν μας έφτανε ολόκληρο βιβλίο, όμως εδώ θα περιοριστούμε στο θέμα που μας απασχολεί δλδ στο πως ο πραγματικός κληρονόμος της φιλοσοφίας του διαφωτισμού, ο καπιταλισμός, (3) έχει αποπροσανατολίσει τις πολιτικές δυνάμεις, με την άρνησή τους να δεχθούν αυτή την αλήθεια και με αποτέλεσμα όλα τα αρνητικά φαινόμενα που προαναφέρθηκαν. Ξεκινώντας απο την δεξιά αρκεί κανείς να παρατηρήσει με πόση επιμονή υποστηρίζει την ιδέα πως η συνύπαρξη λαικής-συντηρητικής δεξιάς και νεοφιλελεύθερης είναι φυσιολογική και απροβλημάτιστη για να εντοπίσει ακριβώς την αγωνία της και την αμφιβολία της γι αυτό, κάτι που ιστορικά αποδείχθηκε με την εμφάνιση του πουριτανισμού δλδ της επιβολής ηθικού κώδικα με το στανιό απο την συντήρηση, όταν είδαν το επερχόμενο αξιακό χάος που έφερνε ο καπιταλισμός μαζί του. Και πως αλλιώς θα μπορούσε να είναι όταν η ανάγκη για ρίζες, πατρίδα, κοινότητα και παράδοση, το ίδιο το έθνος-κράτος, έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το άτομο, χρήμα και εμπόρευμα σε διαρκή κίνηση, καθώς και με την κατάργηση κάθε ορίου και συνόρου που απαιτεί η οικονομία της αγοράς. Οι αρετές και το ήθος σε αντίθεση με το σύμπαν των συμφερόντων, οι μακροχρόνιες δεσμεύσεις και η υπευθυνότητα με την ρευστότητα του καταναλωτισμού, η δύναμη του χρήματος με τα όρια και τους κανόνες στην ικανοποίηση των επιθυμιών, η πραγματική πολιτική ελευθερία με την καταναλωτική ελευθερία. Έτσι φθάνουμε στο σημείο από το λιγότερο κράτος που δήθεν θα έφερνε η ουτοπία του φιλελευθερισμού ως ειρηνική συνύπαρξη συμφερόντων, να έχει φέρει το ακριβώς αντίθετο με το κράτος Λεβιάθαν και τον πόλεμο όλων εναντίων όλων.

  Περνώντας τώρα στην αριστερά (ή τουλάχιστον ένα μεγάλο κομμάτι της) και τον προοδευτικό χώρο γενικότερα, το πρόβλημα έχει την ίδια αφετηρία με αυτή της δεξιάς και το χειρότερο είναι πως έχει και την ίδια κατάληξη. Έτσι ξεκινώντας απο τα κινήματα αμφισβήτησης και αντιαυταρχισμού των δεκαετιών 60’ και 70’ που στράφηκαν κατά τα πουριτανισμού, της υποκρισίας και των κοινωνικών συμβάσεων της εποχής, αυτό που δεν μπόρεσαν να διακρίνουν ήταν πως όλα αυτά που αντιπάλευαν ήταν ακριβώς η αντίδραση των συντηρητικών δυνάμεων στο διαφαινόμενο χάος που έφερνε η οικονομία της αγοράς. Τις ιδεολογίες και τις αξίες λοιπόν των κινημάτων και του προτάγματος της αυτονομίας τις αφομοίωσε ο καπιταλισμός ταχύτατα, μια και η διευκόλυνση που του παρείχαν για την επίτευξη των σκοπών του ήταν ουσιώδης, κάτι που ο ίδιος ο Μαρξ είχε επισημάνει πριν απο καιρό (3) ότι δλδ ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα που ζει και τρέφεται απο την αλλαγή και την κινητικότητα. Αποτέλεσμα λοιπόν όλων αυτών είναι η αριστερά μέχρι και σήμερα να στηρίζεται σε πλάνες, όπως ότι οτιδήποτε είναι διαφορετικό ή και νεοτερικό είναι επαναστατικό, ότι οι αξίες που υποστηρίζει η δεξιά (αντί να καταδείξει πόσο στρεβλωμένες είναι απο αυτή) αποτελούν ντε φάκτο εμπόδιο στην χειραφέτηση και στηρίζουν τον καπιταλισμό, ότι οι κοινοτιστικές αξίες αποτελούν τροχοπέδη στην πρόοδο ή πως η απελευθέρωση των ορίων σε επιθυμίες δεν βρίσκει την απόλυτη εφαρμογή της στον καταναλωτισμό και τον παρακμιακό υλισμό. Έτσι φτάνουμε πλέον στον πολιτισμικό φιλελευθερισμό (σύστοιχο του οικονομικού) και στον μεταμοντέρνο σχετικισμό όπου καμία αξία πλέον δεν έχει οικουμενικό χαρακτήρα ούτε μπορεί να γίνει ανευ όρων αποδεκτή, οτιδήποτε δλδ θα μπορούσε να αποτελέσει εμπόδιο στον νεοφιλελευθερισμό. Αποτέλεσμα όλων και το νόημα ακόμη της ισότητας, δικαιοσύνης, ελευθερίας, αλληλεγγύης, δημοκρατίας, να εκπίπτει σε μια υπεράσπιση ταυτοτήτων, σε μία αξιακή θολούρα, και επομένως σε πόλεμο όλων εναντίων όλων, όπως και με τη δεξιά, όμως από έναν άλλο δρόμο.

  Ξαναγυρνώντας τώρα στην βόλτα μας στην 21η Ιουνίου με τα ερωτήματα να ζητούν πιεστικά απαντήσεις, ίσως θα έπρεπε να σκεφτούμε πως πολλές φορές οι λύσεις στα προβλήματα, όπως στην απώλεια του νοήματος ή και του οράματος για την κοινωνία, δεν είναι κάπου μακριά ή και ανύπαρκτες αλλά μπροστά στα μάτια μας. Ίσως τις λύσεις για τα όσα αναφέρθηκαν μέχρι τώρα να τις προσφέρει η ίδια η βόλτα (!) και πιο συγκεκριμένα μιλώντας, η βόλτα απο τα στέκια, απο τα καφενεία, απο τα πάρκα και τις πλατείες, απο ενα πολιτιστικό ή εργατικό σύλλογο, απο τις πιάτσες (4), απο μια γιορτή ή ένα πανηγύρι, από όλα αυτά τα μέρη που εξακολουθούν να αντιστέκονται στην πολιτιστική ομογενοποίηση, την παρακμή και την μαζική κουλτούρα της εποχής μας, και που εξακολουθούν να διατηρούν, έστω εως ένα βαθμό, την κοινωνική συνοχή και την πρωταρχική κοινωνικότητα και αλληλεγγύη. Από όλα αυτά τα μέρη που οι ανθρώπινες σχέσεις δημιουργούν και δημιουργούνται σε μια πρόσωπο με πρόσωπο επαφή, με ένα οριζόντιο και εξισωτικό κώδικα επικοινωνίας, με ένα αίσθημα υπευθυνότητας και γενναιοδωρίας. Απο ένα ζωντανό κομμάτι της κοινωνίας που δεν τα περιμένει όλα απο το θεραπευτικό κράτος, και που η δημιουργικότητα και ο αυθορμητισμός της αυθεντικότητάς του, περιορίζει τον εξορθολογισμό και την αυτοματοποίηση της ζωής που οδηγεί στην κοινωνική αποσάθρωση. Απο όλα αυτά τα μέρη που βρίσκεται ο πλούτος της common decency (΄Οργουελ) δλδ η ηθική ικανότητα των απλών και καθημερινών ανθρώπων όπου με μια διαισθητική αντίληψη γνωρίζουν το σωστό και το λάθος, το καλό και το κακό, και που τους επιτρέπει να συνυπάρξουν με όλους τους ανθρώπους, ακόμη και με αυτούς που δεν είναι όμοιοι τους και που όμως κατανοούν πολύ καλά τι είναι αυτό που τους συνδέει σ’αυτή τη ζωή. Όλα αυτά ίσως να είναι η απάντηση, και η στήριξη και ενίσχυσή τους ο τρόπος δράσης μας, δλδ ότι αποτελεί τον πολιτικό “επαρχιωτισμό” μας, αλλά εδώ με μια βαρύνουσα θετική σημασία που προκαλεί ανατριχίλα στους ψευτοδιανοούμενους κάθε χρώματος. Γιατί τέλος αν πράγματι επιθυμούμε την αληθινή αλλαγή στην ζωή μας, κοινωνική-πολιτική-οικονομική-πολιτισμική, ξέρουμε πως η κοινωνία μας θα πρέπει και να την φαντασθεί και να την θελήσει (5) και σ’αυτό θα παίξει μεγάλο ρόλο η ύπαρξη μιας ανεξάρτητης λαϊκής κοινωνικής ζωής που θα επανεφεύρει τις αξίες της κοινοτιστικής παράδοσης.

ΥΓ1 : Ο τίτλος είναι φυσικά παράφραση απ το στίχο του ποιήματος της Κατερίνας Γώγου “Η ζωή μας είναι σουγιάδες”

ΥΓ2 : Μια μικρή απόδειξη για την σημασία της ελεύθερης κοινωνικής ζωής, που ενυπάρχει περισσότερο στην επαρχία, είναι ο επιτυχημένος αγώνας ενάντια στα μεταλλεία στο Κιλκίς

(1) “Η Διαλεκτική του Διαφωτισμού”, Μ.Χορκχάϊμερ-Τ.Αντόρνο, Εκδ. Υψιλον

(2) “Η κουλτούρα του ναρκισσισμού”

      “Ο ελάχιστος εαυτός” ,                  Κρίστοφερ Λας , Εκδ. Νησίδες

(3) “Το αδιέξοδο Άνταμ Σμίθ” , Ζαν Κλωντ Μισεά , Εκδ. Εναλλακτικές Εκδόσεις

(4) “Η Πιάτσα",                         Ε.Παπαζαχαρίου,             Εκδ. Κάκτος

(5) “Η Φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας”,  Κ.Καστοριάδης,   Εκδ. Κέδρος

ΚΑΛΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΣΕ ΟΛΟΥΣ