Αδελφοσύνη και αλληλεγγύη

 Ηδη το 2013 όταν έγινε Πάπας, ο ιησουίτης Μπεργκόλιο, εμπνεόμενος από τον Φραγκίσκο της Ασίζης, δήλωνε ότι θα ήθελε «μια φτωχή εκκλησία, για τους φτωχούς». Και σε μιαν ομιλία του τον Ιανουάριο του 2015 στη Μανίλα ανέφερε μεταξύ άλλων: «Η μεγάλη βιβλική παράδοση επιτάσσει για όλους τους λαούς το χρέος να ακούσουν τη φωνή των φτωχών και να σπάσουν τις αλυσίδες της αδικίας και της καταπίεσης, που γεννούν τις κατάφωρες και σκανδαλώδεις κοινωνικές ανισότητες.Η μεταρρύθμιση των κοινωνικών δομών που διαιωνίζουν τη φτώχεια και τον αποκλεισμό των φτωχών απαιτεί πριν απ’ όλα μια μεταστροφή του νου και της καρδιάς». Με την εγκύκλιο «Fratelli tutti» («Ολοι αδέλφια») ο Πάπας Φραγκίσκος απηύθυνε σε όλους, χριστιανούς, αλλόθρησκους και άθεους, ένα μήνυμα οικουμενικής συναδέλφωσης και ένα κάλεσμα σε πάλη για την κοινωνική δικαιοσύνη. Στην εγκύκλιο αυτή αναφέρεται το ακόλουθο άρθρο του Ιταλού κοινωνιολόγου Γκουίντο Βιάλε, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Il Manifesto».

Αυτό που θα κρίνει την επιρροή του Πάπα Φραγκίσκου δεν είναι οι μάχες εξουσίας στο εσωτερικό του Βατικανού, αλλά η προσπάθειά του να προτείνει μια ριζική στροφή, προκειμένου να προστατευτεί η ανθρωπότητα από την κλιματική και περιβαλλοντική κρίση που απειλεί τις ζωές μας. Η παπική εγκύκλιος «Laudato si» είχε ανοίξει έναν ορίζοντα κατανόησης και νοήματος, που θεμελιώνεται στη διασύνδεση και στη συνέχεια ανάμεσα στην ανθρώπινη ύπαρξη και στους γεωλογικούς και βιολογικούς κύκλους που ρυθμίζουν τη ζωή στον πλανήτη μας: είμαστε όλοι φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό.

Η υποβάθμιση του περιβάλλοντος όμως πλήττει κυρίως τους φτωχούς της Γης, που είναι περισσότερο εκτεθειμένοι στις συνέπειές της. Κοινωνική δικαιοσύνη -μια νέα ισορροπία ανάμεσα σε όσους κατέχουν πάρα πολλά και σε όσους κατέχουν πολύ λίγα- και περιβαλλοντική δικαιοσύνη -διάσωση των οικοσυστημάτων- συνδέονται αδιαίρετα. Και εκείνοι που ενδιαφέρονται περισσότερο για τη διάσωση του «κοινού μας οίκου» είναι οι φτωχοί, οι εκμεταλλευόμενοι, οι καταπιεζόμενοι. Μέσα σε αυτόν τον ορίζοντα, στον οποίο η περιβαλλοντική και κλιματική κρίση παραμένει το πλαίσιο χωρίς το οποίο δεν είναι δυνατό να αντιληφθούμε τους λόγους και την επείγουσα ανάγκη μιας ριζικής αλλαγής του τρόπου ζωής μας, η παπική εγκύκλιος «Fratelli tutti» εστιάζει στην αναγκαιότητα να ανατρέψουμε τις κυρίαρχες κοινωνικές σχέσεις.

Η απάντηση στην κρίση είναι η αδελφοσύνη και η αλληλεγγύη. Αδελφοσύνη και αλληλεγγύη που δεν είναι μόνο συναισθήματα ή στάσεις ή συμπεριφορές, αλλά ένα αληθινό κοινωνικό σύστημα βασιζόμενο στον διαμοιρασμό των αγαθών της Γης· έναν διαμοιρασμό ο οποίος αντιτίθεται μετωπικά στο ισχύον κοινωνικό σύστημα -ο Φραγκίσκος κατονομάζει και καταδικάζει ρητά τον «νεοφιλελευθερισμό»-, το οποίο θεμελιώνεται πάνω σε εκείνη την αρχή οικουμενικού ανταγωνισμού που αποκαλούμε «ενιαία σκέψη».

«Οι τοπικές συγκρούσεις και η αδιαφορία για το κοινό καλό -γράφει ο Φραγκίσκος- αξιοποιούνται εργαλειακά από την παγκόσμια οικονομία, για να επιβληθεί ένα ενιαίο πολιτισμικό μοντέλο. Αυτή η κουλτούρα ενοποιεί τον κόσμο, αλλά διαιρεί τα πρόσωπα και τα έθνη … σε μια σύγκρουση συμφερόντων που αντιπαραθέτει όλους εναντίον όλων, στην οποία η νίκη καταλήγει να είναι συνώνυμη της καταστροφής». Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα ώστε «ο κίνδυνος να ζούμε προστατευόμενοι οι μεν από τους δε, βλέποντας τους άλλους σαν ανταγωνιστές ή σαν επικίνδυνους εχθρούς, μεταφέρεται στις σχέσεις μεταξύ των λαών».

Αντίθετα, «η αλληλεγγύη είναι μια λέξη που εκφράζει πολύ περισσότερα από όσα εκφράζουν μερικές σποραδικές πράξεις γενναιοδωρίας. Σημαίνει να σκεφτόμαστε και να δρούμε με όρους κοινότητας, προτεραιότητας της ζωής όλων σε σχέση με την ιδιοποίηση των αγαθών από μέρους ορισμένων. Σημαίνει και να παλεύουμε εναντίον των δομικών αιτιών της φτώχειας, εναντίον της ανισότητας, της έλλειψης εργασίας, γης και κατοικίας, της άρνησης των κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων. Σημαίνει να αναμετριόμαστε με τις καταστροφικές επιπτώσεις της αυτοκρατορίας του χρήματος. Η αλληλεγγύη, νοούμενη με το βαθύτερο νόημά της είναι ένας τρόπος να γράφουμε την Ιστορία και αυτό είναι που κάνουν τα λαϊκά κινήματα».

Αυτές οι τελευταίες δηλώσεις έγιναν από τον Πάπα Φραγκίσκο στην ομιλία του στην πρώτη παγκόσμια συνάντηση των λαϊκών κινημάτων, που έγινε στη Ρώμη στις 28 Οκτωβρίου 2014. Η εγκύκλιος «Fratelli tutti» είναι κατά ένα μεγάλο μέρος της μια σύνοψη παραθεμάτων από προηγούμενες παρεμβάσεις του Φραγκίσκου (ή άλλων ιεραρχών της Εκκλησίας).

Η αντιπαράθεση ανάμεσα στα δύο αντιτιθέμενα κοινωνικά μοντέλα θέτει υπό αμφισβήτηση τον κοινωνικό ρόλο της ιδιοκτησίας: «Στους πρώτους αιώνες της χριστιανικής πίστης -θυμίζει ο Φραγκίσκος- διάφοροι σοφοί ανέπτυξαν ένα οικουμενικό νόημα στον στοχασμό τους για τον κοινό προορισμό των δημιουργημένων αγαθών. Αυτός οδηγούσε στη σκέψη ότι, αν κάποιος δεν έχει τα αναγκαία για να ζει με αξιοπρέπεια, αυτό συμβαίνει επειδή ένας άλλος τα ιδιοποιείται. Το συνοψίζει ο Αγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγοντας ότι “το να μη δίνουμε στους φτωχούς μέρος των δικών μας αγαθών ισοδυναμεί με το να κλέβουμε τους φτωχούς, να τους αφαιρούμε την ίδια τους τη ζωή· και όσα κατέχουμε δεν είναι δικά μας, αλλά δικά τους”. Οπως και αυτά τα λόγια του Αγίου Γρηγορίου του Μεγάλου: “Οταν δίνουμε κάτι στους πένητες, δεν προσφέρουμε από την περιουσία μας, αλλά τους αποδίδουμε αυτό που τους ανήκει”».

Είναι αναμφίβολο ότι σε αυτά τα παραθέματα αντηχεί το απόφθεγμα του Προυντόν: «Η ιδιοκτησία είναι κλοπή». Ενώ όμως οι περισσότερες εφημερίδες προσπάθησαν να καλύψουν με ένα πέπλο σιωπής τον ριζοσπαστισμό αυτών των δηλώσεων, τον αντιλήφθηκαν αντίθετα τέλεια πολλοί αντιδραστικοί και κακόβουλοι σχολιαστές, όπως για παράδειγμα ο Μαρτσέλο Βενετσιάνι, ο οποίος, σε άρθρο του στην εφημερίδα «La Verità», κατηγορεί την παπική εγκύκλιο για «κομμουνισμό» (τι πρωτοτυπία! Είναι όμως έγκλημα ο κομμουνισμός;) και ο Ετορε Γκότι Τεντέσκι (τραπεζίτης του Βατικανού), ο οποίος αποδίδει μάλιστα στον «αληθινό» Αγιο Φραγκίσκο της Ασίζης την επινόηση της αξιοκρατίας!

Ο Πάπας Φραγκίσκος όμως γνώριζε πολύ καλά τι αντιδράσεις θα προκαλούσε. Και για να υπογραμμίσει ξανά ότι «η αρχή της κοινής χρήσης των αγαθών που δημιουργήθηκαν για όλους είναι η “πρώτη αρχή κάθε ηθικο-κοινωνικής διάταξης”» επιστρατεύει ακόμα και τον Πάπα Βοϊτίλα. Ετσι ώστε «το δικαίωμα στην ιδιοκτησία να μπορεί να θεωρηθεί μόνο ως ένα δευτερεύον φυσικό δικαίωμα, που απορρέει από την αρχή του οικουμενικού προορισμού των δημιουργημένων αγαθών… Οποιος κατέχει ένα μέρος τους το κατέχει μόνο για να το διαχειρίζεται προς όφελος όλων».

Με άλλα λόγια, η γη είναι «κοινό αγαθό» στο οποίο όλοι πρέπει να μπορούν να έχουν πρόσβαση. Συγκεκριμένα αυτό που περισσότερο από κάθε τι άλλο προκαλεί αγανάκτηση στον Μαρτσέλο Βενετσιάνι είναι όσα αναφέρονται στους πρόσφυγες και στους μετανάστες: «Μπορούμε να πούμε ότι κάθε χώρα είναι και του ξένου, καθώς τα αγαθά μιας περιοχής δεν πρέπει να τα αρνούμαστε σε ένα πρόσωπο που έχει ανάγκη και που προέρχεται από έναν άλλο τόπο». Ο Φραγκίσκος, διαφορετικά από όλους τους άλλους ισχυρούς που διοικούν τη Γη, έχει κατανοήσει και προσπαθεί να εξηγήσει ότι δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την παρούσα κρίση χωρίς μια ριζική ανατροπή των αρχών που κατευθύνουν το υπάρχον σύστημα.

Πηγή : Efsyn.gr