Το να αντιμετωπίζουμε προβλήματα και να τα λύνουμε με τη δράση, τη φαντασία και την αποφασιστικότητά μας είναι το μυστικό μιας ευτυχισμένης ζωής. Το μήνυμα που μας άφησε ο Γκέτε είναι σαφές και, κατά τη γνώμη μου, όλα τα νέα τεχνολογικά εργαλεία, συνοδευόμενα από τη συνεχή αναζήτηση ευκολιών και ανέσεων, δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να τον δικαιώνουν. Ακόμη και σήμερα, οι κοινωνιολογικές έρευνες για την ευτυχία των προσώπων αποκαλύπτουν τα ίδια ποσοστά υποκειμένων που ισχυρίζονται ότι δεν είναι ικανοποιημένα.
Η συνολική ποσότητα δυσθυμίας δεν φαίνεται να έχει μειωθεί με την έλευση της ψηφιακής εποχής. Το διαδίκτυο μας προσφέρει μια πρωτόγνωρη ποσότητα δυνατοτήτων, επιτρέποντας σε όποιον έχει μια μικροσκοπική ηλεκτρονική συσκευή στην τσέπη του να διαθέτει πρόσβαση σε απέραντη γνώση, σε κάθε τόπο και σε απευθείας σύνδεση. Αυτό το απίστευτο θαύμα της τεχνολογίας, όπως και πολλά άλλα, έχει μια σκοτεινή πλευρά.
Οταν ήμουν νέος, όπως και τόσοι άλλοι συγκαιρινοί μου, νόμιζα ότι αυτό που μας εμπόδιζε να υλοποιήσουμε κάθε επιθυμία μας ήταν η έλλειψη γνώσης. Σήμερα, αν θέσω ένα ερώτημα στο Google, πολύ πιθανά ο αριθμός των απαντήσεων που θα μου δοθούν θα υπερβαίνει τα δύο ή τρία εκατομμύρια· πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα μπορέσω ποτέ να τις διαβάσω όλες ή έστω να φανταστώ το περιεχόμενό τους. Αν προηγούμενα το πρόβλημα ήταν η έλλειψη γνώσης, σήμερα είναι η υπεραφθονία της. Για να το πούμε απλά: είναι αδύνατο να καταπιεί κανείς, να χωνέψει και να αφομοιώσει αυτή την πελώρια ποσότητα πληροφοριών. Και αυτό το πράγμα μας τρομάζει εξίσου.
Μια άλλη παράπλευρη ζημιά, που αξίζει τον κόπο να αναφέρουμε, είναι η απώλεια της ικανότητας να σκεφτόμαστε μακρόπνοα. Εχουμε όλο και λιγότερη υπομονή, μολονότι γνωρίζουμε ότι, για να πετύχουμε μεγάλους στόχους, πρέπει να ξέρουμε να περιμένουμε.
Καθώς προχωράμε, πρέπει να ξεπερνάμε τα εμπόδια που συναντάμε· εμπόδια που δεν είχαμε προβλέψει και που γι’ αυτό μας αιφνιδιάζουν, περιπλέκουν τα σχέδιά μας και παρεμβάλλονται ανάμεσα σε μας και την επιτυχία. Σήμερα θέλουμε τα πάντα και αμέσως, αναζητώντας μια άμεση ικανοποίηση. Οταν η σύνδεση με το διαδίκτυο είναι αργή, νιώθω αμέσως απογοήτευση και οργή. Δεν είμαι πλέον ικανός να περιμένω και κάθε στιγμή που περνάει μου φαίνεται σπαταλημένη.
Μια άλλη αξιοσημείωτη παράπλευρη ζημιά είναι η απώλεια της ικανότητας να αποθηκεύουμε πληροφορίες στον νου μας. Είμαστε όλο και λιγότερο ικανοί να αφομοιώνουμε τη γνώση και να τη διατηρούμε στη μνήμη μας και ο λόγος είναι κατεξοχήν πρακτικός. Σήμερα οι πληροφορίες είναι περισσότερο διαθέσιμες από όσο υπήρξαν οποτεδήποτε άλλοτε.
Για να βρούμε μια σημαντική πληροφορία, δεν χρειάζεται πλέον να μελετήσουμε εκατοντάδες ή χιλιάδες βιβλία στη βιβλιοθήκη. Δεν χρειάζεται ούτε καν να πάμε στη βιβλιοθήκη για να συμβουλευτούμε ένα βιβλίο. Μπορούμε να κάνουμε τις έρευνές μας καθισμένοι άνετα στον καναπέ του σπιτιού μας.
Τελικά δεν οφείλουμε πλέον να φορτώνουμε το φτωχό μας μυαλό με πληροφορίες, που σήμερα είναι όλο και περισσότερο διαθέσιμες ή μπορούμε να τις συμβουλευτούμε σε κάποιον server. Αυτές οι πληροφορίες όμως, καθώς βρίσκονται σε έναν τόπο διαφορετικό από το μυαλό μας, δεν φιλτράρονται από τη σκέψη μας. Δεν περνούν μια περίοδο «επώασης» ούτε αναπτύσσονται μέσα μας. Ετσι, εμείς δεν τις επεξεργαζόμαστε ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα. Εγώ συχνά, μετά από αυτή τη διαδικασία «επώασης», ξυπνώ με μια πλήρη και ολοκληρωμένη φράση στον νου μου, ακόμη και αν δεν ψάχνω συνειδητά την απάντηση σε κάποιο συγκεκριμένο ερώτημα. Ξαφνικά, η απάντηση μου έρχεται στον νου, σαν να φιλτραρίστηκε με ώσμωση από το ασυνείδητο στη συνείδησή μου.
Ο νους εργάζεται, ανακυκλώνει δεδομένα και πληροφορίες, ακόμη και αν εμείς δεν το συνειδητοποιούμε. Οταν όμως οι πληροφορίες που προορίζονται για τον εγκέφαλό μας παραμένουν στους servers, το πιο σημαντικό όργανό μας μένει χωρίς υλικό προς επεξεργασία. Ενας αυξανόμενος αριθμός ψυχολόγων φοβάται ότι μακροπρόθεσμα αυτό το φαινόμενο θα έχει αρνητική επίπτωση στην ανθρώπινη δημιουργικότητα.
Σε τελική ανάλυση, η δημιουργικότητα έγκειται στο να κάνουμε συνθέσεις, να αναδιατυπώνουμε και να αναδιατάσσουμε τις διάσπαρτες, διάχυτες και ανάκατες πληροφορίες που βρίσκονται ήδη κάπου στο νευρικό μας σύστημα.
Διάφορες έρευνες οδήγησαν στην ανακάλυψη ότι, μεταξύ των πιο απρόβλεπτων, απροσδόκητων και ισχυρών επιπτώσεών του, το διαδίκτυο ωθεί τους πιο επίμονους χρήστες του να περνούν τον περισσότερο χρόνο τους με πρόσωπα που συμμερίζονται τις ίδιες γνώμες. Το διαδίκτυο δημιουργεί το ισοδύναμο μιας κλειστής κοινότητας (ή gated community) για όποιον έχει στη διάθεσή του έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Μια gated community δεν είναι παρά ένας αποκλειστικός τόπος στον οποίο πληρώνει κάποιος μια περιουσία για να αγοράσει ένα διαμέρισμα σε μια συνοικία προστατευόμενη από φρουρές ασφαλείας.
Μόνον τα πρόσωπα που έχουν προσκληθεί ή έχουν την άδεια των κατοίκων μπορούν να μπουν. Το θέλγητρο αυτών των κοινοτήτων είναι ότι μας δίνουν τη δυνατότητα να ζούμε μαζί με πρόσωπα όμοια με μας. Ζώντας σε μια κοινότητα αυτού του τύπου, δεν διατρέχουμε τον κίνδυνο να καυγαδίζουμε με τον γείτονα, να συγκρουόμαστε μαζί του για πολιτικά, ιδεολογικά ή όποια άλλα θέματα.
Χάρη στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, σήμερα μπορούμε να πετύχουμε το ίδιο θαυμαστό αποτέλεσμα, χωρίς να χρειάζεται να αγοράσουμε ένα πολύ ακριβό διαμέρισμα σε μια gated community. Οταν πέφτουμε σε μια σελίδα στο διαδίκτυο που εκφράζει μια ιδέα αντίθετη από τη δική μας, που δεν μας αρέσει ή δεν τη συμμεριζόμαστε, αντί να σκεφτούμε τους λόγους που οδήγησαν στη διατύπωσή της -αναμφίβολα κάθε ιδέα είναι καρπός ενός συλλογισμού- ή και να σκεφτούμε θέσεις και επιχειρήματα για να υποστηρίξουμε τη δική μας άποψη και να αντικρούσουμε την άλλη, περιοριζόμαστε στο να πατήσουμε το πλήκτρο «cancel» και να περάσουμε στην επόμενη σελίδα.
Ουσιαστικά, στη διάρκεια των εφτάμισι ωρών που περνάμε καθημερινά στο διαδίκτυο, θα μπορούσαμε να μη συναντήσουμε κανέναν διαφορετικό από μας. Αν ο κόσμος online είναι εξ ορισμού ομόψυχος, όταν διακόπτουμε τη σύνδεση η κατάσταση γίνεται ριζικά διαφορετική, ποικιλόμορφη και ετερογενής. Τα πρόσωπα συγκρούονται, έχουν ιδέες διαφορετικές και μερικές φορές ασυμβίβαστες μεταξύ τους. Στην ουσία, ο κόσμος offline, από την ίδια του τη φύση, βασίζεται στη σύγκρουση. Ορισμένοι σκέφτονται όπως εμείς, άλλοι διαφωνούν ολικά με μας και εμείς, από τη μεριά μας, αποστρεφόμαστε και απορρίπτουμε τις ιδέες άλλων. Είμαστε προορισμένοι να ζούμε σε αυτόν τον κόσμο.
Το παραπάνω κείμενο του Πολωνού κοινωνιολόγου Ζίγκμουντ Μπάουμαν (1925-2017) είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο του «La vita tra reale e virtuale» (Egea 2014).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου