Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΟΥ ΨΩΜΙΟΥ

Αν η "Αλληλοβοήθεια" θεωρείται ευρέως ως το επιστημονικό αριστούργημα του Κροπότκιν, η Κατάκτηση του Ψωμιού είναι ίσως η σαφέστερη έκθεση της αναρχικής θεωρίας του. Μέσα από τις σελίδες αυτού του βιβλίου ο συγγραφέας επιδιώκει να απαντήσει στο κρίσιμο κεντρικό ερώτημα πως πρέπει να οικοδομηθεί η κοινωνία, ώστε να ενθαρρύνει και όχι να καταπνίγει την εθελούσια συνεργασία. Γραμμένο για τον απλό εργάτη, το βιβλίο αυτό διαθέτει μια διαύγεια ύφους που δεν συναντάται συχνά σε έργα που αναφέρονται σε κοινωνικά θέματα. Όταν πρωτοκυκλοφόρησε, ο Εμίλ Ζολά το χαρακτήρισε αληθινό ποίημα, ενώ ο ίδιος ο Κροπότκιν το περιγράφει ως «μια μελέτη των αναγκών της ανθρωπότητας και των οικονομικών μέσων για την ικανοποίησή τους».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ Ή ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΠΟ ΤΟ SCRIBD

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Μια από τις σύγχρονες ενστάσεις που χρησιμοποιούνται ενάντια στον Κομμουνισμό και τον Σοσιαλισμό γενικότερα είναι ότι η ιδέα είναι τόσο παλιά και όμως δεν έχει ποτέ πραγματοποιηθεί. Σχέδια για τη δόμηση μιας ιδεώδους Πολιτείας στοίχειωναν το μυαλό των αρχαίων Ελλήνων και, στη συνέχεια, οι πρώτοι Χριστιανοί σχημάτισαν κομμουνιστικές ομάδες. Αιώνες μετά, μεγάλες κομμουνιστικές αδελφότητες δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του Μεταρρυθμιστικού Κινήματος (1), ενώ στη συνέχεια οι ίδιες ιδέες αναβίωσαν κατά τη διάρκεια της μεγάλης Αγγλικής και Γαλλικής Επανάστασης. Και τελικά, πολύ πρόσφατα, το 1848, μια επανάσταση εμπνευσμένη σε μεγάλο βαθμό από τα Σοσιαλιστικά ιδεώδη, έγινε στη Γαλλία «Και όμως, βλέπετε» μας λένε, «πόσο μακριά είστε ακόμη από την πραγματοποίηση των σχεδίων σας. Δε νομίζετε πως έχετε κάποιο θεμελιώδες σφάλμα στην κατανόηση της ανθρώπινης φύσης και των αναγκών της;»

Με μια πρώτη ματιά αυτή η ένσταση μοιάζει πολύ σοβαρή. Μελετώντας όμως την ανθρώπινη ιστορία με μεγαλύτερη προσοχή χάνει τη δύναμή της. Καταρχήν, βλέπουμε ότι εκατομμύρια άνθρωποι έχουν καταφέρει να διατηρήσουν για εκατοντάδες χρόνια αναμεταξύ τους, στις μικρές τους κοινότητες, ένα από τα βασικότερα στοιχεία του Σοσιαλισμού. Την κοινοκτημοσύνη του κύριου μέσου παραγωγής, της ίδιας της γης, καθώς και τον καταμερισμό της ανάλογα με την εργατική δυνατότητα κάθε οικογένειας. Ανακαλύπτουμε δε, πως αν η ιδέα της κοινοκτημοσύνης της γης έχει καταστραφεί στη Δυτική Ευρώπη τούτο δεν συνέβη εκ των έσω, αλλά από εξωτερικούς παράγοντες, από τις κυβερνήσεις που δημιούργησαν το μονοπώλιο της γης προς όφελος της αριστοκρατίας και της μεσαίας τάξης. Μαθαίνουμε επίσης, ότι οι μεσαιωνικές πόλεις κατάφεραν να διατηρήσουν μεταξύ τους για αρκετούς αιώνες μια σταθερή κοινωνικοποιημένη οργάνωση της παραγωγής και του εμπορίου. Ότι αυτοί οι αιώνες ήταν περίοδοι ταχύτατης πνευματικής, βιομηχανικής και καλλιτεχνικής προόδου και πως η παρακμή αυτών των συλλογικών θεσμών προήλθε κυρίως από την ανικανότητα των ανθρώπων να συνδυάσουν το χωριό με την πόλη, τον χωρικό με τον αστό (2), έτσι ώστε από κοινού να αντιμετωπίσουν την εξάπλωση των μιλιταριστικών κρατών που κατέστρεφε τις ελεύθερες πόλεις.

Η ιστορία της ανθρωπότητας, λοιπόν, από αυτή την οπτική δεν προσφέρει κάποιο επιχείρημα ενάντια στον κομμουνισμό. Αντιθέτως, φαντάζει ως μια σειρά προσπαθειών για την πραγματοποίηση κάποιου είδους κομμουνιστικής οργάνωσης, προσπαθειών οι οποίες στέφθηκαν με μερική επιτυχία για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα. Και αυτό που μας επιτρέπεται να συμπεράνουμε, είναι ότι η ανθρωπότητα δεν έχει βρει ακόμα την κατάλληλη δομή για να συνδυάσει, σε κομμουνιστικές αρχές, τη γεωργία με την ξαφνική ανάπτυξη της βιομηχανίας και ένα γρήγορα αναπτυσσόμενο διεθνές εμπόριο. Το τελευταίο φαίνεται σαν ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό φαινόμενο, καθώς πλέον δεν είναι μόνο άτομα ή πόλεις που πλουτίζουν από το μακρινό εμπόριο και τις εξαγωγές αλλά έθνη ολόκληρα που πλουτίζουν εις βάρος των εθνών που μένουν πίσω στην βιομηχανική ανάπτυξη.

Οι συνθήκες αυτές, οι οποίες εμφανίστηκαν από τα τέλη του 18ου αιώνα, ωστόσο, αναπτύχθηκαν πλήρως μόνο κατά τον 19ο αιώνα μετά το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων (3). Και ο σύγχρονος κομμουνισμός έπρεπε να τις πάρει υπόψιν του.
Είναι πλέον γνωστό πως η Γαλλική Επανάσταση, πέρα από την πολιτική της βαρύτητα, ήταν μια προσπάθεια του Γαλλικού λαού, το 1793 και 1794, σε τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις λίγο-πολύ συγγενικές προς τον σοσιαλισμό. Αυτές ήταν, πρώτον, η εξίσωση των περιουσιών μέσω της επιβολής φόρου εισοδήματος και φόρου κληρονομιάς, και οι δύο πολύ προοδευτικοί, καθώς επίσης και με την άμεση κατάσχεση της γης για την αναδιανομή της αλλά και με την βαριά πολεμική φορολογία που επιβλήθηκε μόνο τους πλούσιους. Η δεύτερη προσπάθεια έγινε για την εισαγωγή ενός ευρέους εθνικού συστήματος λογικού καθορισμού τιμών για όλα τα εμπορεύσιμα αγαθά, για τον καθορισμό των οποίων θα λαμβανόταν υπόψιν το αληθινό κόστος παραγωγής και ένα λογικό εμπορικό κέρδος. Η Συνέλευση (4) εργάστηκε σκληρά πάνω σε αυτό το σχέδιο και βρισκόταν πολύ κοντά στην ολοκλήρωση του, όταν οι αντιδραστικοί (5) πήραν το πάνω χέρι. Και ο τρίτος στόχος ήταν μια μορφή Δημοτικού Κομμουνισμού σχετικά με την κατανάλωση κάποιων ειδών πρώτης ανάγκης, τα οποία αγόραζαν οι δήμοι και πουλούσαν σε τιμές κόστους.

Ήταν κατά τη διάρκεια αυτού του εντυπωσιακού κινήματος. το οποίο δεν έχει ακόμα μελετηθεί σωστά, που γεννήθηκε ο σύγχρονος Σοσιαλισμός. ο Φουριερισμός με τον Λανζέ (6) στη Λυών, και ο εξουσιαστικός Κομμουνισμός του Μπουοναρότι (7), του Μπαμπέφ (8) και των συντρόφων τους, Και ήταν αμέσως μετά τη Μεγάλη Επανάσταση (9) που οι τρεις μεγάλοι θεωρητικοί ιδρυτές του σύγχρονου Σοσιαλισμού Φουριέ (10), Σαιν Σιμόν (11) και Ρόμπερτ Όουεν (12), καθώς και ο Γκόντουιν (13) ( Μη Κρατικός Σοσιαλισμός) βρέθηκαν στο προσκήνιο, την ίδια στιγμή που οι μυστικές κομμουνιστικές ομάδες γεννημένες από οπαδούς των Μπουοναρότι και Μπαμπέφ έβαζαν την σφραγίδα τους στον Ένοπλο Κομμουνισμό (14) για τα επόμενα πενήντα χρόνια.
 

Για να ακριβολογούμε, λοιπόν, πρέπει να πούμε ότι ο σύγχρονος Σοσιαλισμός δεν έχει ακόμη ούτε εκατό χρόνια ζωής και ότι τα πρώτα πενήντα χρόνια, μόνο δυο κράτη που κυριαρχούσαν στη βιομηχανική επανάσταση (η Αγγλία και η Γαλλία) συνέβαλαν στη διαμόρφωση του. Και οι δύο αιμορραγώντας εκείνη τη περίοδο από τις τρομερές πληγές που τους άφησαν δεκαπέντε χρόνια Ναπολεόντειων πολέμων, και αμφότεροι κυκλωμένοι από τη μεγάλη Ευρωπαϊκή αντίδραση η οποία ήρθε από την Ανατολή (15).
Βασικά, μόνο μετά την Επανάσταση του Ιούλη του 1830 (16) στην Γαλλία και το Μεταρρυθμιστικό κίνημα του 1830-32 στην Αγγλία (17), αποτινάχτηκε αυτή η τρομερή αντίδραση έγινε εφικτή μια συζήτηση για τον Σοσιαλισμό μέσα στα επόμενα δεκαέξι ή δεκαοχτώ χρόνια (18). Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων οι φιλοδοξίες των Φουριέ, Σαιν Σιμόν και Ρόμπερτ Όουεν, επεξεργάστηκαν από τους υποστηρικτές τους, πήραν μια συγκεκριμένη μορφή, και μορφή και οι διαφορετικές σχολές του Σοσιαλισμού που υπάρχουν σήμερα προσδιορίστηκαν.
 

Στη Βρετανία, ο Ρόμπερτ Όουεν και οι οπαδοί του εργάστηκαν πάνω στα σχέδια τους για τους κομμουνιστικούς οικισμούς, η φύση των οποίων επρόκειτο να είναι αγροτική και βιομηχανική ταυτόχρονα. Τεράστιες συνεργατικές ενώσεις ξεκίνησαν, να δημιουργήσουν με τα μερίσματά τους περισσότερες κομμουνιστικές αποικίες. Και το Μεγάλο Ενοποιημένο Εργατικό Σωματείο (19) δημιουργήθηκε – ο πρόδρομος των Εργατικών Κομμάτων των ημερών μας και της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Εργατών (20).
Στη Γαλλία, ο Φουριεριστής Κονσιντεράν (21) έκδωσε το αξιοσημείωτο μανιφέστο του το οποίο περιέχει, έξοχα διατυπωμένες, όλες τις θεωρητικές εκτιμήσεις για την ανάπτυξη του Καπιταλισμού που πλέον αναφέρονται ως "Επιστημονικός Σοσιαλισμός". Ο Προυντόν (22) ανέπτυξε την ιδέα του περί Αναρχισμού και συμβιωτισμού (23) χωρίς την παρέμβαση του Κράτους Ο Λουί Μπλαν (24) έκδωσε το βιβλίο Οργάνωση της Εργασίας, οποίο αργότερα έγινε το πρόγραμμα του Λασάλ (25) στην Γερμανία. Ο Βιντάλ (26) στη Γαλλία και ο Λόρενζ Στέιν (27) στη Γερμανία ανέπτυξαν περισσότερο, σε δύο αξιοσημείωτα έργα, δημοσιευμένα το 1846 και 1847 αντίστοιχα, τις θεωρίες του Κονσιντεράν. Και, τέλος, ο Βιντάλ και κυρίως ο Πικέρ (28) ο τελευταίος σε μια πολύ επιμελημένη εργασία, καθώς και σε μια σειρά εκθέσεων – ανέπτυξαν με λεπτομέρειες το σύστημα του Κολεκτιβισμού, το οποίο ο Πικέρ ήθελε να ψηφίσει σαν νόμο η Εθνοσυνέλευση του 1848.
Ωστόσο, υπάρχει ένα κοινό γνώρισμα σε όλες τις Σοσιαλιστικές τάσεις αυτής της περιόδου το οποίο πρέπει να σημειωθεί Οι τρεις σπουδαίοι θεμελιωτές του Σοσιαλισμού που έγραψαν στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν τόσο μαγεμένοι από τους πλατεις ορίζοντες που ανοίγονταν μπροστά τους, που έβλεπαν τον σοσιαλισμό σαν μια καινούργια αποκάλυψη και τους εαυτούς τους σαν τους ιδρυτές μιας καινούργιας θρησκείας. Ο Σοσιαλισμός έπρεπε οπωσδήποτε να γίνει θρησκεία και οι ίδιοι θα έπρεπε να ελέγχουν την πρόοδο του, ως κεφαλές μιας νέας εκκλησίας. Άλλωστε, γράφοντας κατά στην περίοδο της αντίδρασης που ακολούθησε τη Γαλλική Επανάσταση, και βλέποντας περισσότερες αποτυχίες παρά επιτυχίες, δεν εμπιστεύονταν τις μάζες και δεν απευθύνονταν σε αυτές ώστε να τις πείσουν για τις αλλαγές τις οποίες οι ίδιοι θεωρούσαν αναγκαίες. Αντίθετα, εναπόθεσαν τις ελπίδες τους σε κάποιον σπουδαίο κυβερνήτη (29).

Αυτός θα κατανοούσε τη νέα αποκάλυψη θα πειθόταν για το επιθυμητό της από τα επιτυχημένα πειράματα των φαλανστηρίων (30), ή ενώσεών τους και θα πραγματοποιούσε ειρηνικά με την εξουσία του την επανάσταση που θα έφερνε ευημερία και ευτυχία στην ανθρωπότητα. Μια στρατιωτική ιδιοφυΐα, ο Ναπολέων (31), μόλις είχε κυριαρχήσει στην Ευρώπη... Γιατί λοιπόν να μην εμφανιστεί μια κοινωνική ιδιοφυία η οποία θα καθοδηγούσε την Ευρώπη και θα έδινε ζωή στο νέο Ευαγγέλιο;... Αυτή η πίστη ήταν βαθιά ριζωμένη και στάθηκε για πολύ καιρό εμπόδιο στον Σοσιαλισμό. Τα ίχνη της διακρίνονται ακόμη και σήμερα ανάμεσά μας.

Ήταν μόνο κατά την περίοδο 1840-48, όταν η έλευση της επανάστασης ήταν αισθητή παντού και οι προλετάριοι άρχιζαν σιγά να τοποθετούν το λάβαρο Σοσιαλισμού στα οδοφράγματα, που η πίστη στον ίδιο τον λαό άρχισε να επανέρχεται στις καρδιές των σοσιαλιστών θεωρητικών. Πίστη, από τη μια στην Ρεπουμπλικανική Δημοκρατία (32), και από την άλλη στην ελεύθερη σύμπραξη και οργάνωση των δυνάμεων των ίδιων των εργατών.
 

Αλλά μετά ήρθε η Επανάσταση τον Φλεβάρη του 1848 η Δημοκρατία της μεσαίας τάξης και μαζί με αυτή οι χαμένες ελπίδες. Τέσσερις μόνο μήνες μετά την ανακήρυξη της Δημοκρατίας ξέσπασε, τον Ιούνη, εξέγερση του προλεταριάτου του Παρισιού, η οποία πνίγηκε στο αίμα. Ακολούθησε γενική σφαγή των εργαζομένων, μαζική μετανάστευση στη Νέα Γουϊνέα, και τελικά το πραξικόπημα του Ναπολέοντα (29). Οι Σοσιαλιστές καταδιώχθηκαν με λύσσα και οι εκκαθαρίσεις ήταν τόσο τρομερές και βαθιές που για τα επόμενα 12 με 15 χρόνια τα ίχνη του Σοσιαλισμού εξαφανίστηκαν. Η φιλολογία του εξαλείφθηκε ολοκληρωτικά. Ακόμη και τα ονόματα που ήταν τόσο συνηθισμένα πριν το 1848 ξεχάστηκαν εντελώς. Ιδέες οι οποίες κυκλοφορούσαν τότε – παρακαταθήκη ιδεών των πριν το 1848 Σοσιαλιστών – σβήστηκαν από τις μνήμες για να τις αναλάβει τελικά η σημερινή γενιά, και να προχωρήσει σε νέες ανακαλύψεις.

Ωστόσο, όταν μια νέα αναγέννηση ήρθε, περίπου το 1866, όταν ο Κομμουνισμός και ο Κολεκτιβισμός για άλλη μια φορά ήρθαν στο προσκήνιο, η αντίληψη σχετικά με τα μέσα για την πραγματοποίησή τους είχε υποστεί μια βαθιά αλλαγή. Η παλιά πίστη στην Πολιτική Δημοκρατία είχε χαθεί και οι πρώτη αρχή πάνω στην οποία οι εργαζόμενοι του Παρισιού και οι Βρετανοί συνδικαλιστές και Οουενιστές συμφώνησαν όταν συναντήθηκαν στο Λονδίνο το 1866, ήταν ότι "η απελευθέρωση των εργατών θα πρέπει να επιτευχθεί από τους ίδιους τους εργάτες". Ακόμη, συμφώνησαν σε άλλο ένα σημείο. Τα ίδια τα συνδικάτα θα έπρεπε να πάρουν τον έλεγχο των μέσων παραγωγής και να οργανώσουν μόνα τους την παραγωγή. Έτσι, η Γαλλική ιδέα του Φουριεριστικού και Συμβιωτικού Συνεταιρισμού συγχωνεύτηκε με την ιδέα του Robert Owen για την ύπαρξη ενός «Μεγάλου Ενοποιημένου Εργατικού Σωματείου» η οποία επεκτάθηκε τώρα, και έγινε μια Διεθνής Συνομοσπονδία Εργατών
 

Για άλλη μια φορά, αυτή η νέα αναβίωση του Σοσιαλισμού διήρκησε μόνο μερικά χρόνια. Σύντομα ήρθε ο πόλεμος του 1870-1871 (33), η εξέγερση της Παρισινής Κομμούνας (34) και ξανά η ελεύθερη ανάπτυξη του Σοσιαλισμού κατέστη αδύνατη στη Γαλλία. Αλλά ενώ η Γερμανία δεχόταν τώρα από τα χέρια των Γερμανών δασκάλων της, Μαρξ & Ένγκελς, τον Σοσιαλισμό των Γάλλων «σαρανταοχτάρηδων» τον Σοσιαλισμό του Κονσιντεράν και του Λουί Μπλαν και τον Κολεκτιβισμό του Πικέρ,η Γαλλία έκανε ένα βήμα περαιτέρω.

Τον Μάρτη του 1871, το Παρίσι ανακήρυξε πως από δω και στο εξής δεν θα περίμενε τα αργοπορημένα τμήματα της Γαλλίας, αλλά ότι προτίθεται να ξεκινήσει μέσα στη δικιά του Κομμούνα τη δική του κοινωνική ανάπτυξη.
Το κίνημα ήταν πολύ βραχύβιο για να αποδώσει κάποιο θετικό αποτέλεσμα. Παρέμεινε απλά κοινοτιστικό, διεκδίκησε μερικώς τα δικαιώματα της κομμούνας για πλήρη αυτονομία. Αλλά οι εργατικές τάξεις της παλιάς Διεθνούς διέκριναν αμέσως την ιστορική του σημασία. Κατανόησαν πως η ελεύθερη κομμούνα θα ήταν εφεξής το μέσο της πραγματοποίησης του σύγχρονου Σοσιαλισμού. Οι ελεύθερες αγρό-βιομηχανικές κομμούνες, για τις οποίες τόσα ειπώθηκαν το 1848, δεν έπρεπε να είναι μικρά φαλανστήρια ή μικρές κοινότητες των 2000 ανθρώπων. Πρέπει να είναι πολύ μεγάλες συσσωρεύσεις}, όπως το Παρίσι, ή ακόμη καλύτερα μικρές επαρχίες. Αυτές οι κοινότητες θα ομοσπονδοποιηθούν για να σχηματίσουν έθνη σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμη και ανεξάρτητα από τα εθνικά σύνορα, (όπως τα Πέντε Λιμάνια (35) ή η Χάνσα (36)). Ταυτόχρονα μεγάλες εργατικές ενώσεις θα δημιουργηθούν για τις διακοινοτικές υπηρεσίες των σιδηροδρόμων, των αποβάθρων και τα λοιπά. Τέτοιες ήταν οι ιδέες που άρχισαν σιγά σιγά να κυκλοφορούν μετά το 1871 ανάμεσα στους σκεπτόμενους εργαζόμενους ιδιαίτερα στις Λατινικές χώρες (37). Σε κάποιες τέτοιες οργανώσεις, τις λεπτομέρειες των οποίων η ίδια η ζωή θα ρυθμίσει, οι εργατικοί κύκλοι αυτών των χωρών είδαν το μέσο με το οποίο Σοσιαλιστικοί τρόποι ζωής μπορούν πιο εύκολα να πραγματοποιηθούν σε σχέση με το Κολεκτιβιστικό σύστημα των Κρατικών Σοσιαλιστών.

Αυτές είναι οι ιδέες στις οποίες προσπάθησα να δώσω έναν, λίγο ή πολύ, σαφή προσδιορισμό σε αυτό το βιβλίο.
Αναπολώντας τα χρόνια που πέρασαν από τότε που γράφτηκε αυτό το βιβλίο, μπορώ να πω με πλήρη συνείδηση ότι οι βασικές του ιδέες πρέπει να είναι σωστές. Ο Κρατικός Σοσιαλισμός του κολεκτιβιστικού συστήματος έχει κάνει αναμφίβολα κάποια πρόοδο. Κρατικοί σιδηρόδρομοι, Κρατικές τράπεζες και Κρατικό εμπόριο οινοπνεύματος έχει εισαχθεί εδώ κι εκεί. Αλλά κάθε βήμα που έγινε προς αυτή την κατεύθυνση, ακόμα και αν οδήγησε στη μείωση των τιμών κάποιων εμπορευμάτων, αποδείχθηκε τελικά ένα νέο εμπόδιο στον αγώνα των εργαζομένων για την απελευθέρωσή τους. Έτσι τώρα βρίσκουμε ανάμεσα στους εργαζόμενους, ειδικά στην Αγγλία, την ιδέα ότι ακόμη και η λειτουργία τέτοιων τεράστιων εθνικών περιουσιών όπως ενός σιδηροδρομικού δικτύου, μπορεί να διαχειριστεί πολύ πιο καλά από ένα Ομόσπονδο Συνδικάτο σιδηροδρομικών υπαλλήλων, παρά από έναν κρατικό οργανισμό.
 

Από την άλλη πλευρά βλέπουμε ότι έχουν γίνει σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική αμέτρητες προσπάθειες, που έχουν ως κύρια ιδέα, από την μία, να πάρουν οι εργαζόμενοι στα χέρια τους ευρύς κλάδους της παραγωγής και από την άλλη, να διευρύνεται πάντα μέσα στις πόλεις ο κύκλος των λειτουργιών εκείνων που η ίδια η πόλη εκτελεί προς όφελος των κατοίκων της. Οι τρεις κατευθύνσεις στις οποίες έχει δοθεί το μεγαλύτερο μέρος της δημιουργικής δύναμης τελευταία είναι: Οι συντεχνίες, με μια αυξανόμενη τάση προς την οργάνωση των διαφορετικών κλάδων σε διεθνές επίπεδο, όχι μόνο σαν ένα όργανο για την βελτίωση των συνθηκών εργασίας, αλλά επίσης σαν ένας οργανισμός ο οποίος, ίσως, σε δοσμένη στιγμή πάρει στα χέρια του τη διαχείριση της παραγωγής. Ο συνεργατισμός, τόσο στην παραγωγή όσο και στη διανομή, στη βιομηχανία και τη γεωργία και προσπάθειες συνδυασμού των δύο σε πειραματικές αποικίες. Και τελικά, το πολυποίκιλο πεδίο του αποκαλούμενου Δημοτικού Σοσιαλισμού (38).
 

Φυσικά, καμία από αυτές τις κατευθύνσεις, σε κανέναν βαθμό δεν μπορούν να θεωρηθούν υποκατάστατα του Κομμουνισμού ή έστω του Σοσιαλισμού, αφού και οι δύο έννοιες εμπεριέχουν την κοινή ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Αλλά αναμφίβολα πρέπει να εξετάσουμε όλες τις προαναφερθέντες προσπάθειες σαν πειράματα. Σαν αυτά που ο Όουεν, ο Φουριέ και ο Σαιν Σιμόν δοκίμασαν στις αποικίες τους, πειράματα που προετοιμάζουν την ανθρώπινη σκέψη να συλλάβει κάποιες πρακτικές μορφές στις οποίες μια κομμουνιστική κοινωνία ίσως βρει την έκφρασή της. Η σύνθεση όλων αυτών των μερικών πειραμάτων πρέπει να γίνει κάποια μέρα από τη δημιουργική ευφυΐα κάποιου από τα πολιτισμένα έθνη και θα γίνει. Αλλά δείγματα από τα τούβλα με τα οποία το μεγάλο αυτό συνθετικό οικοδόμημα θα χτιστεί, ακόμα και δείγματα μερικών δωματίων του, προετοιμάζονται από την πελώρια προσπάθεια της δημιουργικής ευφυΐας του ανθρώπου.

Μπρόμλεϊ, Κέντ (Bromley, Kent)

Οκτώβρης του 1906

---

Υποσημειώσεις

Πρόλογος της αγγλικής έκδοσης του 1913 αποτελεί ουσιαστικά μια μικρή διόρθωση από τον Κροπότκιν κάποιων φράσεων του πρώτου προλόγου και έγινε στο Μπράιτον (Brighton) τον Γενάρη του ίδιου έτους

1.     Το Μεταρρυθμιστικό Κίνημα (1517-1555) που ονομάστηκε και Λουθηρανικό, ξεκίνησε αρχικά από τον Μαρτίνο Λούθηρο, με σκοπό την διατήρηση της καθολικής παράδοσης αλλά αλλάζοντας τις διαστρεβλώσεις της Πίστης (όπως συγχωροχάρτια και αλάθητο του Πάπα), και εξαπλώθηκε στη Γερμανία την Πολωνία, την Βοημία, την Μοραβία, την Ουγγαρία και την Τρανσυλβανία. Η παπική εκκλησία τον ανακήρυξε αιρετικό αλλά με την υποστήριξη των γερμανών αριστοκρατών, και του λαού, κατάφερε να περάσει τις αλλαγές που πρότεινε. Για τους αγρότες και τους φτωχούς των πόλεων η απόσχιση από την παπική εκκλησία ήταν η αφορμή για να ζητήσουν γενικότερες αλλαγές σε κοινωνικό επίπεδο και περισσότερες ελευθερίες και οδήγησε στην εξέγερση των χωρικών (1524-1526). Οι χωρικοί ανακήρυξαν ένα πρόγραμμα που ονομάστηκε Τα Δώδεκα Άρθρα των Χωρικών, μεταξύ των οποίων ήταν το αίτημα να διαλέγουν τους κληρικούς τους, την μείωση της δεκατής (αγροτική φορολογία, το 1/10 της παραγωγής τους), την κατάργηση της δουλοπαροικίας, το δικαίωμα να ψαρεύουν και να κυνηγούν, την αμεροληψία των δικαστηρίων και περιορισμό στις απαιτήσεις των φεουδαρχών. Τα άρθρα αυτά αναπροσαρμόζονταν με βάση τις τοπικές ανάγκες. Ο Λούθηρος αποκήρυξε την εξέγερση των χωρικών, η οποία καταστάληκε βίαια από τους ευγενείς. Υπολογίζεται ότι στοίχισε τη ζωή σε περισσότερο από 100,000 χωρικούς. Σε μερικές περιοχές οι χωρικοί πέτυχαν κάποιους συμβιβασμούς αλλά στις περισσότερες η καταπίεση είτε παρέμεινε όπως πριν την εξέγερση είτε αυξήθηκε. http://mb-soft.com/believe/txn/reformat.htm http://www.encyclopedia.com/html/P/PeasW1ar.asp

2.     Στο αγγλικό κείμενο χρησιμοποιεί την λέξη citizen, για αυτό μεταφράστηκε ως αστός, με τη έννοια του κάτοικου της πόλης, και όχι ως εκπροσώπου της αστικής τάξης.

3.     Ναπολεόντειοι Πόλεμοι (1798-1815). Οι πόλεμοι που διεξήγαγε ο Ναπολέων Βοναπάρτης (Ναπολέων ο 1ος)(σημ. (31)) ξεκινούν από την εκστρατεία στη Αίγυπτο (ως στρατηγός της Πρώτης Γαλλικής Δημοκρατίας) και τελειώνουν με την Μάχη του Βατερλό, όπου ηττήθηκε από τους Άγγλους. Το 1799 ο Ναπολέων ανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας ξεκινώντας την Πρώτη Γαλλική Αυτοκρατορία. http://en.wikipedia.org/wiki/Napoleon_I_of_France http://www.napoleonguide.com/timeind.htm

4.     Συνέλευση ή Εθνική Συνέλευση. Το συνταγματικό και νομοθετικό σώμα κατά την διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης την περίοδο 1792-1795, το οποίο διαδέχθηκε το διευθυντήριο (Directory, Ομάδα πέντε ανδρών που είχαν την εκτελεστική εξουσία κατά την περίοδο 1795-1799) http://en.wikipedia.org/wiki/National_Convention

5.     Αντιδραστικοί ονομάστηκαν οι υποστηρικτές της μοναρχίας όπως ήταν πριν την Γαλλική επανάσταση και στο κείμενο χρησιμοποιείται με αυτή την έννοια.

6.     Francois-Joseph L'Ange (Franz Josef Lange)., Γερμανός σοσιαλιστής απο το Μόναχο, σύγχρονος του Σάρλ Φουριέ (σημ. (10)), έλαβε μέρος στην Γαλλική Επανάσταση με τους Ιακωβίνους. Στη Λυόν ο Λανζέ ανέπτυξε ιδέες για την δημιουργία εθνικής εταιρίας αγοράς και διανομής του καλαμποκιού διαμέσου ενός δικτύου {Centuries} (developing ideas for a nationalized company to buy and distribute corn through a network of centuries) http://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Fourier http://www.artcontent.de/skulptur/97/hains/k_02.htm

7.     Filippo Michele Buonarroti (1761-1837). Μέλος της ομάδας του Babeuf (σημ.(4)) διέδωσε τις ιδέες του Babeuf μετά τον θάνατο του, επίσης ήταν ιδρυτής του Giornale patriottico di Corsica (πατριωτικού περιοδικού Κορσικής 1790). http://www.bartleby.com/67/746.html http://www.bartleby.com/65/ba/Babeuf-F.html

8.     François Noël Babeuf (1760-1797). Γάλλος επαναστάτης, οργανωτής κομμουνιστικής εξέγερσης ενάντια στο διευθυντήριο (σημ (4)) Εκδότης του πολιτικού περιοδικού Journal de la liberté de la presse (περιοδικό της ελευθερίας του τύπου), στο οποίο υποστήριζε ότι η επανάσταση δεν προχώρησε αρκετά μόνο με την κατοχύρωση της πολιτικής ελευθερίας. Φυλακίστηκε για τις ιδέες του, αλλά επέστρεψε ως δριμύτερος κατήγορος της οικονομικής αδικίας. Ίδρυσε μία μυστική οργάνωση που σχεδίαζε την ανατροπή της κυβέρνησης, που έγινε γνωστή ως Η Συνομωσία των Ίσων. Το οικονομικό πρόγραμμα που προπαγάνδιζαν, αφορούσε το δικαίωμα όλων των ανθρώπων να δουλεύουν και να μοιράζονται τα προϊόντα της οικονομίας. Η μορφή του κομμουνισμού τους αφορούσε μάλλον τη διανομή των αγαθών παρά την παραγωγή τους. Η συνομωσία τους προδόθηκε και ο Babeuf εκτελέστηκε. http://www.bartleby.com/65/ba/Babeuf-F.html

9.     Η Γαλλική Επανάσταση (1789-1799)

10.                        Charles Fourier (1773-1837) Σοσιαλιστής φιλόσοφος, αποκήρυσσε τα υπάρχοντα συστήματα και ανέπτυξε μια μορφή ουτοπικού σοσιαλισμού. Το πιστεύω του ήταν ότι οι τα ένστικτα του ανθρώπου σωστά διοχετευμένα θα οδηγούσαν στην κοινωνική αρμονία. Για να επιτευχθεί αυτό, έπρεπε να καταστραφούν αρκετοί από τους πλασματικούς περιορισμούς του πολιτισμού. Η κοινωνική οργάνωση για μια τέτοια εξέλιξη ήταν κυρίως αγροτική με συστηματική διαμόρφωση και θα βασιζόταν στη «φάλαγγα», μία οικονομική ομάδα 1620 ανθρώπων οι οποίοι θα ζούσαν σε φαλανστήρια (σημ.(30)), ένα κτίριο στο οποίο θα ζούσαν όλοι και η δουλειές θα μοιράζονταν σύμφωνα με τις φυσικές τάσεις του κάθε μέλους.Σε γενικές γραμμές ήταν ένα αρκετά οργανωμένο σύνολο το οποίο εφαρμόστηκε αρκετά εκτεταμένα στις Ηνωμένες Πολιτείες. http://reference.allrefer.com/encyclopedia/F/FourierC.html http://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Fourier Βιβλιογραφία: Théorie des Quatres Mouvements et des Destinées Générales (The Social Destiny of Man) 1809 Théorie de l'Unité Universelle (2 τόμοι) Le nouveau monde industriel et sociétaire The New World of Communal Activity 1829 The False Division of Labour Le charme composé Citerlogue Le Nouveau monde amoureux

11.                        Claude Henri de Rouvroy, Comte de Saint-Simon, (1760-1825). Ουτοπικός Σοσιαλιστής, Ξεπεσμένος αριστοκράτης, αξιωματικός στην αμερικανική επανάσταση και δημοσιογράφος. Ιδρυτής του «Σαιν-Σιμονικού» {Saint-Simonian} κινήματος, ένα είδος ημι-μυστικιστικού «Χριστιανό-επιστημονικού» σοσιαλισμού. Ο Σαιν-Σιμόν οραματιζόταν την αναδιοργάνωση της κοινωνίας με μία ελίτ φιλοσόφων, μηχανικών και επιστημόνων να ηγούνται μιας ειρηνικής πορείας βιομηχανοποίησης η οποία θα αυτοπεριοριζόταν από τον χριστιανικό ανθρωπισμό της ελίτ. Υπέρμαχος της δημιουργίας μιας ανθρωπιστικής θρησκείας η οποία θα είχε επιστήμονες ως ιερείς. Υπήρξε επίσης και ντετερμινιστής θεωρώντας ότι όλα στη φύση και την κοινωνία καθορίζονται από νόμους, γνώση η οποία θα βοηθούσε την κατανόηση της ανθρώπινης ιστορίας. http://cepa.newschool.edu/~het/profiles/saintsimon.htm http://www.historyguide.org/intellect/lecture22a.html http://www.marxists.org/glossary/people/s/a.htm#st-simon Βιβλιογραφία: Letters from an Inhabitant of Geneva to His Contemporaries, 1803 (copy) Introduction aux Travaux Scientifiques du Dixneuvieme Siécle, 1807. Memoire sur la Science de l'Homme, 1813. De la Rιorganisation de la sociιtι europιene, with A. Thierry, 7. Industrie, with A. Comte, 1819. La Politique, 1821. Du Systéme industriel, 1823. De l'Organisation Sociale, 1825. Le Cathιcisme des Industriels with A. Comte, 1825 (extract) New Christianity, 1825 - (English selections)

12.                        Robert Owen (1771-1858). Θεωρείται ο πατέρας του συνεργατισμού και ιδρυτής του βρετανικού σοσιαλισμού. Γεννήθηκε στο Νιούταουν της Ουαλίας, και έγινε εργοστασιάρχης στο Νιού Λάναρκ της Σκότιας., όπου εφάρμοσε τις ιδέες του, προσφέροντας στους εργάτες καλή στέγαση, καλές συνθήκες υγιεινής, μη κερδοσκοπικά καταστήματα, σχολεία, και εξαιρετικές συνθήκες εργασίας, καταργώντας την παιδική εργασία, μειώνοντας το ωράριο, μισθό για τους ασθενείς εργάτες, και ασφαλιστικά ταμεία με κατακράτηση μέρους του μισθού. Αυτές οι αλλαγές οδήγησαν στην αύξηση των κερδών της επιχειρήσεις και έτσι η πρότυπη βιομηχανία του Όουεν έγινε γνωστή στην Αγγλία και το εξωτερικό, έχοντας και την υποστήριξη των ανώτερων τάξεων. Ωστόσο ο Όουεν πίστευε στη μεταμόρφωση της κοινωνίας και όχι στη μεταρρύθμιση της, χάνοντας έτσι την υποστηρίξω των ανώτερων τάξεων αλλά όχι και των εργατών. Στη συνέχεια ασχολήθηκε ενεργά με τις συντεχνίες και υποστήριζε την συνένωση των συντεχνιών με συνεργατικές. Ο Όουεν ήταν υποστηρικτής της ειρηνικής μετατροπής της κοινωνίας και δεν υποστήριζε την ταξική πάλη. http://reference.allrefer.com/encyclopedia/O/Owen-Rob.html http://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Owen http://www.historyguide.org/intellect/owen.html http://archive.co-op.ac.uk/owen.htm http://www.historyguide.org/intellect/lecture22a.html Κύρια Βιβλιογραφία: New View of Society; or, Essays on the Formation of Character (3 vol., 1813–14) Report to the County of Lanark (1821), The Life of Robert Owen, αυτοβιογραφία (London, E. Wilson, 1857-1858) The Book of the New Moral World (New York, G. Vale, 1845). Συνολικά υπάρχουν 95 βιβλία που έχει γράψει. Πλήρης βιβλιογραφία http://socserv2.socsci.mcmaster.ca/~econ/ugcm/3ll3/owen/owenbib.htm

13.                        William Godwin (1756-1836). Ιδρυτής του Φιλοσοφικού Αναρχισμού, Σύζυγος της φεμινίστριας Μέρυ Γουλστοουνκραφτ (Mary Wollestonecraft) και πατέρας της Μέρυ Σέλλεϊ (Mary Shelley). Υπήρξε ιδιαίτερα αισιόδοξος για την ανθρώπινη φύση, ωστόσο αναγνώριζε την εκμεταλλευτική φύση του Καπιταλισμού και πρότεινε μια ουτοπική αναδιαμόρφωση της κοινωνίας όπου αυτοί που έβγαζαν περισσότερα από τις βασικές τους ανάγκες θα διένειμαν την περίσσεια σε όσους είχαν ανάγκη. Υποστηρικτής της ατομικής ελευθερίας, της κυριαρχίας της λογικής και πολέμιος της θρησκείας. Εκτός από πολιτικά κείμενα, έγραψε και αρκετά λογοτεχνικά έργα. http://cepa.newschool.edu/~het/profiles/wgodwin.htm http://en.wikipedia.org/wiki/William_Godwin http://web.bilkent.edu.tr/Online/www.english.upenn.edu/jlynch/Frank/Godwin/godwin.html http://www.historyguide.org/intellect/godwin.html http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/PRgodwin.htm http://dwardmac.pitzer.edu/anarchist_archives/godwin/Godwinarchive.html Κύρια βιβλιογραφία: A Defense of the Rockingham Party, 1783 Imogen: Pastoral romance from the Ancient British, 1784. Instructions to a Statesman, 1784. An Inquiry Concerning Political Justice , 1793. Things as They Are; or the adventures of Caleb Williams, 1794. The Enquirer, 1797. Thoughts Occasioned by the Perusal of Dr. Parr's Spital Sermon, 1801. Of Population, 1820. Thoughts on Man, his Nature, Productions and Discoveries 1831, "Summary of Principles" - an extract from Godwin Πλήρης βιβλιογραφία: http://www.benthamlinks.com/Godwin/

14.                        Militant Communism, Εννοεί τον ένοπλο Κομμουνισμό πιθανότατα, αλλά, σύμφωνα με τον πρόλογο του 1913, τον ονομάζει Εξουσιαστικό Κομμουνισμό

15.                        Εννοεί την Πρωσική και την Ρωσική Αυτοκρατορία, πιθανότατα μιας και ήταν οι κύριοι ανταγωνιστές της Γαλλίας και της Αγγλίας την περίοδο εκείνη.

16.                        Η Επανάσταση του Ιουλίου 1830. Ξεκίνησε από την μεσαία τάξη, εναντίον του αυταρχικού βασιλιά Κάρολου του 10ου ο οποίος προσπάθησε να καταργήσει αρκετές από τις ελευθερίες που είχαν απομείνει από την Γαλλική Επανάσταση (ελευθερία του λόγου, συνταγματική μοναρχία). Μετά από αρκετά πολιτικά σκαμπανεβάσματα στην Συνέλευση αποφασίστηκε η ανακηρύξη του Λουδοβίκου- Φίλιππου (Luis-Philippe) ως βασιλιά με μία μορφή λαϊκής μοναρχίας, η οποία διήρκησε μέχρι τον Φεβρουάριο του 1948 οπότε και παραιτήθηκε ο Λουδοβίκος- Φίλιππος, και μετά την Επανάσταση του 1848 ξεκίνησε η Δεύτερη Γαλλική Δημοκρατία. http://en.wikipedia.org/wiki/July_Revolution

17.                        Κατά την διάρκεια αυτών των χρόνων το Αγγλικό πολιτικό σύστημα πήρε την μορφή που έχει σήμερα. Το κοινοβούλιο προϋπήρχε, αλλά αναδιαμορφώθηκαν οι εκλογικές περιφέρειες, με περισσότερη αντιπροσώπευση στο κοινοβούλιο των καινούργιων βιομηχανικών περιοχών καθώς και των μεσαίων τάξεων μιας και το δικαίωμα ψήφου αφορούσε μόνο όσους κατείχαν αρκετό μισθό. Μετά την Μεταρρύθμιση του 1832, περίπου 1 στους 7 άντρες στην Βρετανία είχε δικαίωμα ψήφου. Επίσης καταργήθηκε και η δουλεία. http://en.wikipedia.org/wiki/Whig http://plaza.ufl.edu/lcurta/Reform%20Movement.html

18.                        Μέχρι την Επανάσταση του 1848

19.                        Great Consolidated Trades Union. Σύμφωνα με την Ιστορία της Ανθρωπότητας της Unesco, ο τίτλος του είναι Grand National Consolidated Trade Union. Το Μεγάλο Ενοποιημένο Εργατικό Σωματείο δημιουργήθηκε στις αρχές του 1834. Εκείνη την εποχή οι εργάτες που ήταν γραμμένοι σε σωματεία έφταναν τους 800,000, και το Ενοποιημένο Σωματείο δημιουργήθηκε για να συντονίσει τα επιμέρους σωματεία δίνοντας έτσι μεγαλύτερη ισχύ στη δύναμη των εργατών. Οι προθέσεις των ιδρυτών του σωματείου ήταν κατά κύριο λόγο να έχουν τον γενικό έλεγχο στις κινήσεις για αύξηση των μισθών και να συντονίζουν βοήθεια για τους απεργούς. Ωστόσο λόγω της αυξανόμενης επιρροής του ενοποιημένου σωματείου, η κυβέρνηση και οι εργοδότες αντέδρασαν, αποκλείοντας όσους άνηκαν σε σωματεία από τις δουλειές τους. Οι εργαζόμενοι άρχισαν να χάνουν την εμπιστοσύνη τους στο ενοποιημένο σωματείο που ήταν ανίκανο να τους προστατέψει (κυρίως λόγω περιορισμένων οικονομικών πόρων) με αποτέλεσμα, το σωματείο να διαλυθεί λόγω χρεοκοπίας το 1835. http://dspace.dial.pipex.com/town/terrace/adw03/peel/trade-us/gnctu.htm http://www.anarchosyndicalism.org/theory/as3-fore.htm

20.                        Η Πρώτη Διεθνής. Η Διεθνής Συνομοσπονδία Εργατών ήταν μία διεθνής οργάνωση που είχε σκοπό την ένωση των διαφόρων πολιτικών οργανώσεων και συντεχνιών που βασίζονταν στην εργατική τάξη. Αρχικά αποτελούταν από Βρετανούς συνδικαλιστές, Γάλλους Σοσιαλιστές, Αναρχικούς, Ιταλούς Ρεμπουπλικάνους και οργανωνόταν από μία μικρή ομάδα γύρω από τον Κάρλ Μαρξ. http://en.wikipedia.org/wiki/International_Workingmen%27s_Association

21.                        Victor Prosper Considérant (1808-1893). Γάλλος σοσιαλιστής, μαθητής του Φουριέ, και διάδοχος του σαν ηγέτης του κινήματος. Υπό την καθοδήγηση του το φουριεριστικό κίνημα έγινε πιο πολιτικό και σοσιαλιστικό. Υπήρξε εκδότης των φουριεριστικών εφημερίδων συμπεριλαμβανόμενων των Philanstére , και Phalange. Υπήρξε μέλος του Γαλλικού κοινοβουλίου και έλαβε μέρος στην επανάσταση του 1848. Αντιτάχθηκε στον Ναπολέοντα (σημ. (29)) για τον πόλεμο με την Ιταλία αλλά στη συνέχεια μετά την δικτατορία του Ναπολέοντα εξορίστηκε στο Βέλγιο και από εκεί πήγε στο Τέξας των Ηνωμένων Πολιτειών όπου αποπειράθηκε να δημιουργήσει ένα φαλανστήριο (σημ. (30)). Μετά την αποτυχία του φαλανστηρίου, επέστρεψε στη Γαλλία και έγινε μέλος της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Εργατών (σημ. (20)). http://reference.allrefer.com/encyclopedia/C/Consider.html http://www.slider.com/enc/13000/Considerant_Victor_Prosper.htm http://www.ohiou.edu/~Chastain/ac/consider.htm Κύρια Βιβλιογραφία: Principes du socialisme (1847), Destinée sociale (2d ed. 1847-49)

22.                        Pierre-Joseph Proudhon (1809-1865). Γάλλος αναρχικός, Εισήγαγε τον όρο συμβιωτισμό (σημ (23)) για την μορφή αναρχισμού που πρότεινε. Το όραμα του περιλάμβανε τον έλεγχο της παραγωγής από τους εργάτες. Αυτοεργοδοτούμενοι τεχνίτες, αγρότες και συντεχνίες θα αντάλλασσαν τα προϊόντα τους στην αγορά. Υποστήριζε μη-καπιταλιστικές αγορές χωρίς μισθωτή εργασία και ατομική ιδιοκτησία. Εξέδωσε αρκετά βιβλία, και έγραφε και στις εφημερίδες La Représentant du Peuple, L e Peuple, La Voix du Peuple από το 1848 έως το 1850. Ως μέλος του κοινοβουλίου (1848-1849) καθώς και στα άρθρα του ασκούσε έντονη κριτική στις πολιτικές της κυβέρνησης, και υποστήριζε την μετατροπή του συστήματος ανταλλαγής και πίστωσης, δημιουργώντας ταυτόχρονα και την Λαϊκή Τράπεζα (Bank De Peuple) το 1849, η οποία αν και είχε αρκετή απήχηση δεν κατάφερε να εξελιχθεί περαιτέρω. Άσκησε έντονη κριτική στον Ναπολέοντα (σημ. (29)) με αποτέλεσμα να φυλακιστεί για τρία χρόνια. . Ο Προυντόν απέρριπτε την βίαιη επανάσταση και υποστήριζε την σταδιακή εξέλιξη της κοινωνίας στην αναρχία, έχοντας την πίστη ότι η αλλαγή δεν μπορεί να γίνει εκ των άνωθεν αλλά μόνο από την εργατική τάξη. http://en.wikipedia.org/wiki/Pierre-Joseph_Proudhon http://www.ohiou.edu/~Chastain/ip/proudhon.htm http://staff-www.uni-marburg.de/~multimed/theorie/klassik/owen/bios/Proudhon.html Βιβλιογραφία: De la célébration du Dimanche (1839) Qu'est-ce que la propriété? (1840) De la création de l'ordre dans l'humanité (1843) Système des contradictions économiques, ou philosophie de la misère, (2 τόμοι, 1846) Solution du problème social (1848) Confession d'un révolutionnaire (1849) Idée générale de la révolution au XIXe siècle (1851) La Révolution sociale demontrée par le coup d'état du 2 decembre 1851 (1852) Philosophie du progrès (1853), Βιβλία στο Διαδύκτιο (Αγγλικά) Qu'est-ce que la propriété? (What is Property?) Système des contradictions économiques, ou philosophie de la misère (System of Economical Contradictions: or, the Philosophy of Misery) http://flag.blackened.net/liberty/proudhon.html http://dwardmac.pitzer.edu/anarchist_archives/proudhon/proudhonbio.html http://onlinebooks.library.upenn.edu/webbin/gutbook/author?name=Proudhon%2C%20P.-J.

23.                        Mutualism. Το σύστημα που πρότεινε ο Προυντόν, μπορεί να μεταφραστεί ως αλληλοβοήθεια, ή συμβιωτισμός

24.                        Louis Blanc (1811–1882). Γάλλος σοσιαλιστής, δημοσιογράφος και ιστορικός. Το 1840 έκδωσε το βιβλίο του Organisation du travail που βασιζόταν στην αρχή «ο καθένας παράγει σύμφωνα με τις δυνατότητες του και καταναλώνει σύμφωνα με τις ανάγκες του». Στο βιβλίο αυτό, υποστήριζε ότι όλα τα κακά της κοινωνίας προέρχονται από την πίεση που προκαλεί ο ανταγωνισμός, και οι αδύνατοι παραγκωνίζονται. Απαιτούσε την εξομοίωση όλων των μισθών και υποστήριζε την σύγκλιση των προσωπικών ενδιαφερόντων προς το κοινό καλό. Για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός το 1848 σαν μέλος της επαναστατικής κυβέρνησης δημιούργησε τα «κοινωνικά εργαστήρια» κάτι μεταξύ κολεκτίβας και εργατικής συντεχνίας που θα υποστηριζόταν από την κυβέρνηση, όπου οι εργάτες θα ένωναν τις δυνάμεις τους για το κοινό καλό. Υπήρξε μέλος της κυβέρνησης του 1848 και εκπρόσωπος των σοσιαλιστών και των Ιακωβίνων (Jacobins) δημοκρατών καθώς και στην κυβερνητική επιτροπή εργασίας, γνωστή και ως επιτροπή του Λουξεμβούργου (Luxemburg Commision), μέχρι τον Ιούνη του 1848 που θεωρήθηκε υπαίτιος της εξέγερσης των εργατών, και κατέφυγε στην Αγγλία μέχρι το 1870, και την πτώση της δεύτερης αυτοκρατορίας (σημ (29)). Το 1871 εκλέχτηκε μέλος του κοινοβουλίου, υποστήριξε την συνέχιση του γαλλοπρωσικού πολέμου (σημ.(33)). Αντιτάχθηκε στη παρισινή κομμούνα (σημ (34)), αλλά μετά την καταστολή της εξέγερσης πρότεινε και πέρασε την αμνηστία προς τους Κομμουνιστές. Εκτός από την πολιτική του σταδιοδρομία είναι γνωστός και για το ιστορικό του έργο. http://reference.allrefer.com/encyclopedia/B/Blanc-Lo.html http://www.ohiou.edu/~Chastain/ac/blanc.htm http://en.wikipedia.org/wiki/Louis_Blanc Κύρια Βιβλιογραφία: L'Organisalion du travail(1840) Histoire de dix ans 1830-1840(1844) Histoire de la Revolution Française 12 τόμοι (1847-1862) L'histoire de la révolution de 1848 2 τόμοι (1850) Discours politiques 1847-1881 (1882) Lettres sur l'Angleterre 1866-1867, Dix années de l'Histoire de l'Angleterre 1879-1881 Questions d'aujourd'hui et de demain 1873-1884

25.                        Ferdinand Lassalle (1825-1864). Γερμανός σοσιαλιστής. Χρηματοδότης του Κάρλ Μαρξ και ιδρυτής του Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein (Ένωση Γερμανών Εργατών). Ο Λασάλ υποστήριζε τον ρόλο του κράτους και του εθνικισμού στη διαμόρφωση της κοινωνίας, με το κράτος να παρέχει τα χρήματα στους εργάτες για την δημιουργία συνεργατικών, καθώς το κράτος θα υποχρεωνόταν να το πράξει όταν η παγκόσμια χειραφέτηση του ανθρώπου επιτυχαινόταν. Το κόμμα του Λασάλ αποτελεί τον προπομπό του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας και ήταν το πρώτο εργατικό κόμμα που δημιουργήθηκε στη Γερμανία. http://en.wikipedia.org/wiki/Ferdinand_Lassalle http://reference.allrefer.com/encyclopedia/L/Lassalle.html Βιβλιογραφία: Die Philosophie Herakleitos des Dunklen von Ephesos (1858) System der erworbenen Rechte (1861) Συλλογή κειμένων από τον Eduard Bernstein 12 τόμοι. (1919–20)

26.                        Francois Vidal (1814-1872). Δημοσιογράφος, πολιτικός και συγγραφέας οικονομικών βιβλίων. Θερμός υποστηρικτής του κρατικού παρεμβατισμού στις σχέσεις εργασίας κεφαλαίου. Μετά την επανάσταση του 1848 ο Λουί Μπλάν τον έκανε γραμματέα της επιτροπής οργάνωσης της εργασίας (επιτροπή Λουξεμβούργου). Υπήρξε μέλος της αντιπολίτευσης κατά του Βοναπάρτη και αποσύρθηκε από την πολιτική ζωή μετά την δικτατορία τον Δεκέμβριο του 1851(σημ. (29)). Υπήρξε συντάκτης σε αρκετές εφημερίδες συμπεριλαμβανομένης και της La Presse. Το πιο γνωστό του έργο είναι αυτό που αναφέρει ο Κροπότκιν στο κείμενο, De la repartition de richesses ou De la justice distributive en economic sociale (1846) (Η αναδιανομή του πλούτου ή η δίκαιη κατανομή στην σοσιαλιστική οικονομία) http://www.marxists.org/archive/marx/works/1850/class-struggles-france/ch03.htm http://bastiat.org/en/property_law.html http://www.marxists.org/italiano/enciclopedia/v.htm#p4

27.                        Lorenz von Stein (1815–1890). Γερμανός οικονομολόγος και κοινωνιολόγος. Δίδαξε στο πανεπιστήμιο του Κιέλ (Kiel, λιμάνι στη Βαλτική θάλασσα και πρωτεύουσα του κρατιδίου Σλέσουιγκ- Χόλστεϊν (Schleswig-Holstein) στη βόρεια Γερμανία κοντά στα σύνορα με Δανία) την περίοδο 1846-1851, αλλά λόγω της υποστήριξης του στην ανεξαρτησία του Σλέσουιγκ απολύθηκε. Στη συνέχεια μέχρι τον θάνατο του δίδαξε στο πανεπιστήμιο της Βιέννης. Είναι γνωστός για τις κοινωνιολογικές του ιδέες, όπως εμφανίζονται στο βιβλίο του Ιστορία του κοινωνικού κινήματος στη Γαλλία (3 τόμοι 1850). Περιέγραψε την οικονομική ερμηνεία της ιστορίας συμπεριλαμβάνοντας όρους προλεταριάτου και ταξικής πάλης, ωστόσο δεν είναι σαφής η επίδραση που είχε στον Μαρξ. http://reference.allrefer.com/encyclopedia/S/Stein-Lo.html Βιβλιογραφία: Zur preussischen Verfassungsfrage, (1852) Die Gesellschaftslehre (1856). Der Socalismus und Communismus des heutigen Frankieichs. Ein Beitrag zur Zeitgeschichte (1842) Geschichte der sozialen Bewegung in Frankreich von 1789 bis auf unsere Tage 3 τόμοι (1850) Gegenwart und Zukunft des Rechts- und Staatswissenschaft Deutschlands, ,(1876) http://www.unipd.it/concetti/ms/concepts_it/authors/stein.htm http://www.uni-kiel.de/lvs/lvs/index2.htm

28.                        Constantin Pecqueur (1801-1887). Ένας από τους μεγαλύτερους σοσιαλιστές οικονομολόγους της εποχής του, θεωρείται ο πατέρας του γαλλικού κολεκτιβισμού. Μετά την επανάσταση του 1848 υπήρξε μέλος της επιτροπής οργάνωσης της εργασίας. Αρχικά οπαδός του Σαιν Σιμόν και του Φουριέ, καταξιώθηκε ως οικονομολόγος με οκτώ βιβλία στην πολιτική οικονομία μεταξύ 1837 και 1844. Ως μέλος της επιτροπής οργάνωσης της εργασίας δούλεψε με τον Κονσιντεράν για την δημιουργία αγροτικών αποικιών , εργατικών κατοικιών , και για καθορισμό των μισθών και από τους εργάτες και τους εργοδότες, στα πρότυπα των θεωριών του Φουριέ. http://www.ohiou.edu/~Chastain/ip/pecqueur.htm Βιβλιογραφία: Intérêt du commerce et de l'industrie (1836) Améliorations matérielles (1839) Τhéories nouvelles d'économie sociale et politique (1842) La réforme électorale (1840) De la paix, de son principe et de sa réalisation (1842) Des Armées dans leurs Rapports avec l'Industrie, la Morale, la Liberté ou les Devoirs civiques des Militaires 2 τόμοι (1842) La Republique de Dieu (1844) http://home.nordnet.fr/~slenfant/ail/ail5_1.htm http://www.19e.org/bibliographie/monarchiejuillet.htm

29.                        κάποιον Σοσιαλιστή Ναπολέοντα όπως συμπληρώνει στον πρόλογο του 1913. Πρόκειται για τον Charles Louis Napoleon Bonaparte (1808-1873). Ανιψιός του Ναπολέων Βοναπάρτη (σημ. (31)) , Εκλεκτικέ πρόεδρος της Δεύτερης Γαλλικής Δημοκρατίας, (1848-1852) την οποία κατέλυσε με πραξικόπημα στις 2 Δεκεμβρίου 1851, και έγινε δικτάτορας. Στη συνέχεια ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας (1852-1870) και ονομάστηκε Ναπολέων ο 3ος, ξεκινώντας την Δεύτερη Γαλλική Αυτοκρατορία η οποία τελείωσε με τον Γάλλο-Πρωσικό πόλεμο του 1870 (σημ. (33)) κατά τον οποίο ο Ναπολέων αιχμαλωτίστηκε και η αυτοκρατορία κατέρρευσε δίνοντας την θέση της στην Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία (1870-1942/46). (Σήμερα είναι η Πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία 1958-) http://en.wikipedia.org/wiki/Napoleon_III_of_France

30.                        Φαλανστήρια (Αγγλικά Phalansteries, Γαλλικά Phalanstéres). Ετοιμολογικά η λέξη βγάινει από την Φάλαγγα και το Mοναστήρι Phalan(ge)+ (mona)stere. Τα Φαλανστήρια αποτελούσαν αυτόνομες κοινοκτημονικές κοινότητες, σύμφωνα με το σύστημα του Φουριέ.(σημ. (10))

31.                        Napoleon Bonaparte (1769-1821) Γάλλος στρατηγός και Αυτοκράτορας της Γαλλίας (Ναπολέων ο 1ος). Κατά την διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης ήταν αξιωματικός του γαλλικού στρατού και υποστηρικτής της. Απελευθέρωσε την Τουλόν το 1793 από τους φιλοβασιλικούς και τα αγγλικά στρατεύματα, και στη συνέχεια το 1798 στάλθηκε στην Αίγυπτο για να αποκόψει την προμήθεια των Άγγλων από την Ινδία. Το 1799 επέστρεψε στην Γαλλία λόγω της συμμαχίας των Ευρωπαϊκών δυνάμεων ενάντια στη Γαλλία και έγινε δικτάτορας. Το 1804 ενώ συνεχιζόταν ο πόλεμος με την Αγγλία ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας. Συνέχισε τις πολεμικές εκστρατείες του μέχρι το 1814 όπου και η συμμαχία Άγγλων, Πρώσων, Αυστριακών και Ρώσων κατέλαβε το Παρίσι και ο Ναπολέων παραδόθηκε άνευ όρων, και εξορίστηκε στην νήσο Έλβα. Το 1815 δραπέτευσε από το νησί και επέστρεψε στη Γαλλία, όπου ο στρατός τον υποδέχθηκε ως αρχηγό και κυβέρνησε τη Γαλλία για 100 ημέρες, μέχρι την τελική ήττα του στην μάχη του Βατερλό. Μετά την σύλληψη του εξορίστηκε στη νήσο Αγία Ελένη, στον κόλπο της Γουινέας, όπου και παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του το 1821. http://en.wikipedia.org/wiki/Napoleon_I_of_France

32.                        Στον πρόλογο του 1906 γράφει Republican Democracy, ενώ στον πρόλογο του 1913 γράφει Republic and Democracy. Η διαφορά μεταξύ των όρων Republic και Democracy είναι ότι ως Republic καθορίζεται το πολίτευμα στο οποίο κυβερνούν εκλεγμένοι αντιπρόσωποι ενώ ως Democracy καθορίζεται το πολίτευμα στο οποίο ο λαός συμμετέχει άμεσα στην διακυβέρνηση. http://reference.allrefer.com/encyclopedia/R/republic.html

33.                        Γάλλο-Πρωσικός πόλεμος (Ιούλιος 1870- Μάιος 1871). Aποτέλεσμα της διαμάχης της Γαλλικής Αυτοκρατορίας με το Πρωσικό Βασίλειο για την επιρροή στα ανεξάρτητα Γερμανικά κρατίδια. Αφορμή στάθηκε η διαφωνία της Γαλλίας στην ανακήρυξη του γερμανού πρίγκιπα Λεοπόλδου στον θρόνο της Ισπανίας. Οι Γάλλοι ηττήθηκαν σε αρκετές μάχες και στην μάχη του Σεντάν (Πόλη της Βορειοανατολικής Γαλλίας) ο αυτοκράτορας Ναπολέων ο 3ος (σημ. (29)) μαζί με 100,000 στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν, και η αυτοκρατορία κατέρρευσε, ωστόσο η Γαλλία συνέχισε τον πόλεμο μέχρι την μάχη του Μέτζ (Πόλη της Βορειοανατολικής Γαλλίας) όπου 180,000 Γάλλοι αιχμαλωτίστηκαν και υπογράφτηκε η συνθήκη των Βερσαλλιών τον Ιανουάριο του 1871 μεταξύ του Αδόλφου Τιέρ (Adolfe Thiers, Γάλλος πολιτικός 1797-1877) και του Όττο Φον Μπίσμαρκ (Otto Von Bismark, Γερμανός Καγκελάριος , 1815-1895) που επέβαλε στην Γαλλία την καταβολή ενός ή δύο δισεκατομμυρίων Φράγκων ως πολεμική αποζημίωση, καθώς και την προσάρτηση της Αλσατίας (Alsace) και της Λορένης (Lorraine) (Ανατολικές επαρχίες της Γαλλίας) στην Γερμανία. Ωστόσο οι εθνοφρουρά και οι εργάτες του Παρισιού αντέδρασαν, παρά το γεγονός ότι ήταν υπό πολιορκία από τους Γερμανούς από τον Σεπτέμβριο του 1870 έως τον Ιανουάριο του 1871, και τον Μάρτιο του 1871 κατέλαβαν το Παρίσι οδηγώντας στην Παρισινή Κομμούνα, (σημ. (34)) η οποία καταστάληκε βίαια από τα Γαλλικά στρατεύματα που παρέμειναν πιστά στον Τιέρ, με την υποστήριξη των Πρώσων. http://en.wikipedia.org/wiki/Franco-Prussian_War http://reference.allrefer.com/encyclopedia/F/FrancoPr.html

34.                        Παρισινή Κομμούνα (26 Μαρτίου –30 Μαΐου 1871). Με το τέλος του Γάλλο-Πρωσικού πολέμου (σημ. (33)) το Παρίσι ήταν υπό Πρωσική κατοχή. Ο λαός και η εθνοφρουρά του Παρισιού ωστόσο, ενώ είχε αντέξει την Πρωσική πολιορκία για έξι μήνες, αρνήθηκαν την Πρωσική κατοχή αποκλείοντας τους Πρώσους σε μία μικρή περιοχή του Παρισιού αστυνομεύοντας τα «σύνορα» της περιοχής. Η κυβέρνηση της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας με πρόεδρο τον Αδόλφο Τιέρ, φοβήθηκε ότι οι εργάτες του Παρισιού θα έπαιρναν τα όπλα της εθνοφρουράς και θα προκαλούσαν τους Πρώσους και έτσι στις 18 Μαρτίου, ο Γαλλικός στρατός μπήκε στο Παρίσι. Η εθνοφρουρά του Παρισιού αρνήθηκε να παραδώσει τα όπλα και ο στρατός υποχώρησε στις Βερσαλλίες και κήρυξαν πόλεμο στο Παρίσι. Στις 26 Μαρτίου το Παρίσι εξέλεξε καινούργιο δημοτικό συμβούλιο με τον Λουί Ογκούστ Μπλανκί (Louis Auguste Blanqui 1805-1881) ως πρόεδρο και στις 28 Μαρτίου ανακηρύχθηκε η Παρισινή Κομμούνα. Ο στρατός της πόλης αντικαταστάθηκε από την εθνοφρουρά όλων των πολιτών που μπορούσαν να πολεμήσουν, επέβαλε πάγωμα των τιμών στα ενοίκια κατά την διάρκεια του πολέμου, απαγόρευσε στα ενεχυροδανειστήρια να πουλούν αγαθά για τον φόβο ότι οι εργάτες αναγκάστηκαν να βάλουν ενέχυρο τα εργαλεία τους κατά την διάρκεια του πολέμου, κρατικοποίησαν την εκκλησιαστική περιουσία, ανέβαλαν την υποχρέωση καταβολής των χρεών και κατάργησαν τους τόκους. Ο στρατός των Βερσαλλιών επιτέθηκε στο Παρίσι στις 2 Απριλίου και το Παρίσι ήταν υπό συνεχή βομβαρδισμό. Όσοι κομμουνάροι αιχμαλωτίζονταν εκτελούνταν και το πλεονέκτημα του στρατού ήταν τέτοιο ώστε από τα μέσα Απριλίου σταμάτησαν κάθε διαπραγμάτευση με το Παρίσι. Το τείχος της πόλης καταλήφθηκε στις 21 Μαΐου, αλλά η σκληρότερη αντίσταση ήταν στις ανατολικές εργατικές συνοικίες του Παρισιού όπου οι οδομαχίες συνεχίστηκαν για ακόμα οκτώ μέρες και έμεινε στην ιστορία ως η αιματοβαμμένη εβδομάδα (La semaine sanglante). Καθ' όλη την διάρκεια της επέλασης των κυβερνητικών στρατευμάτων θανατώθηκαν πολλοί άμαχοι, και σύμφωνα με τις κυβερνητικές πηγές μόνο την αιματοβαμμένη βδομάδα σκοτώθηκαν 17,000 παριζιάνοι ενώ άλλες πηγές ανεβάζουν τον αριθμό σε 30,000. Οι απώλειες των κυβερνητικών το ίδιο διάστημα ήταν 1000. Συγκριτικά , την περίοδο της τρομοκρατίας κατά την πρώτη Γαλλική Επανάσταση, που διήρκησε ενάμισι χρόνο, οι νεκροί ήταν 19,000. Ακόμα και μετά την πτώση του Παρισιού, τα αντίποινα συνεχίστηκαν και 4,500 με 7,000 κομουνάρδοι εξορίστηκαν στη Νέα Καληδονία, ενώ το Παρίσι παρέμεινε υπό στρατιωτικό νόμο για ακόμα πέντε χρόνια. Σε αρκετές άλλες πόλεις δημιουργήθηκαν κομμούνες προς συμπαράσταση στο Παρίσι οι οποίες καταστάληκαν και αυτές, όπως στις πόλεις, Σαιντ Ετιέν (Saint Etienne), Λε Κροζό (Le Creusot) και Μασσαλία (Marseille). http://en.wikipedia.org/wiki/Paris_Commune http://reference.allrefer.com/encyclopedia/C/CommuneP.html

35.                        Cinque Ports. Ονομάστηκε ο συνεταιρισμός των πέντε λιμανιών της νοτιοανατολικής Αγγλίας, Σάντουιτς (Sandwich), Χέιστινγς (Hastings), Ρόμνεϊ (Romney), Χαϊθ (Hythe), και Ντόβερ (Dover), που αφορούσε την αμοιβαία προστασία των περιοχών αυτών από επιδρομείς και την συνεργασία των αλιευτικών στόλων. Η ακριβής δημιουργία του συνεταιρισμού αυτού δεν είναι γνωστή, άλλες πηγές αναφέρουν ότι ξεκίνησε κατά την διάρκεια των Νορμανδικών επιδρομών τον ενδέκατο αιώνα μετά χριστού, ενώ άλλες τον δέκατο τρίτο αιώνα, επί βασιλείας του Κάρολου του 2ου ο οποίος προσέφερε φορολογικές απαλλαγές και άλλα προνόμια στις περιοχές αυτές με αντάλλαγμα την χρήση των καραβιών και των ναυτικών ως μάχιμου στόλου, ο οποίος αποτελεί και το πρώτο Πολεμικό Ναυτικό που δημιουργήθηκε. http://reference.allrefer.com/encyclopedia/C/CinquePo.html http://www.cinqueports.org/

36.                        Hansa ή Hanseatic League (Χανσεατικός συνασπισμός), Αρχικά, Χάνσα ονομαζόταν ο συνεταιρισμός γερμανών εμπόρων που εμπορεύονταν με ξένες χώρες. Κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους, δημιουργήθηκαν εμπορικοί συνεταιρισμοί γερμανικών πόλεων, για την προστασία των συμφερόντων τους, από την στιγμή που τότε δεν υπήρχε ισχυρό γερμανικό κράτος. Ο συνασπισμός αυτός στην ακμή του έφτασε τις 160 πόλεις, και διήρκησε από τον ενδέκατο αιώνα περίπου μέχρι και τον δέκατο πέμπτο αιώνα οπότε λόγω της δημιουργίας ισχυρών στόλων από την Αγγλία και την Ολλανδία άρχισε να παρακμάζει, αν και τυπικά δεν διαλύθηκε ποτέ. http://reference.allrefer.com/encyclopedia/H/Hanseati.html

37.                        Με τον όρο Λατινικές χώρες εννοεί τις χώρες της Ευρώπης με λατινογενή γλώσσα.

38.                        Municipal Socialism. Η έννοια του σοσιαλισμού σε τοπικό επίπεδο (Δημοτικός Σοσιαλισμός) ξεκίνησε στις αρχές του εικοστού αιώνα και είχε ως σκοπό την διαχείριση κοινόχρηστων αγαθών μίας πόλης από την ίδια την πόλη (π.χ. ηλεκτρισμό, νερό, συγκοινωνίες στέγαση). Κάποια παραδείγματα πόλεων που εφάρμοσαν τον δημοτικό σοσιαλισμό ήταν η Βιέννη την δεκαετία του 1920 με τις εργατικές κατοικίες, διάφορες πόλεις των Η.Π.Α. την ίδια περίοδο όπως το Κλήβλαντ (Cleveland), το Μιλγουόκι (Milwakee) κ.α. όπου έγιναν αρκετές καινοτομίες για την εποχή. http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=167 http://www.historycooperative.org/journals/jah/90.3/radford.html http://www.metropolismag.com/html/content_1099/oc99ph.htm

Ο πλούτος μας

Ι

Το ανθρώπινο γένος έχει προχωρήσει πολύ από τις εποχές εκείνες που ο άνθρωπος κατασκεύαζε πρωτόγονα αντικείμένα από πυριτόλιθο και ζούσε από την πρόσκαιρη λεία του κυνηγιού, αφήνοντας μόνη παρακαταθήκη στα παιδιά του ένα καταφύγιο ανάμεσα στα βράχια, μερικά πενιχρά εργαλεία -- και τη Φύση, την απέραντη, ακατανόητη και τρομερή, με την οποία θα έπρεπε να παλεύουν για ολόκληρη την οικτρή τους ύπαρξη.
Κατά τη διάρκεια των ταραγμένων εποχών που πέρασαν από τότε, και οι οποίες διήρκεσαν πολλές χιλιάδες χρόνια, η ανθρωπότητα συγκέντρωσε αμύθητους θησαυρούς. Καθάρισε τη γη, αποξήρανε τους βάλτους, διείσδυσε στα δάση και διαμόρφωσε δρόμους. Έχτισε, ανακάλυψε, παρατήρησε, διαλογίστηκε. Δημιούργησε περίπλοκες μηχανές, εκμαίευσε από τη Φύση τα μυστικά της και υπέταξε τον ατμό. Και το αποτέλεσμα είναι πως το παιδί του πολιτισμένου ανθρώπου βρίσκει σήμερα, από τη στιγμή της γέννησής του, στην απόλυτη διάθεσή του ένα τεράστιο κεφάλαιο, συσσωρευμένο από το μόχθο εκείνων που έζησαν πριν από αυτό. Και το κεφάλαιο αυτό του επιτρέπει τώρα να αποκτήσει, απλά και μόνο με τη δική του εργασία, σε συνδυασμό με την εργασία άλλων, πλούτη που ξεπερνούν ακόμα και τα όνειρα της Ανατολής, όπως εξιστορούνται στα παραμύθια των Χιλίων και Μία Νυχτών.
 

Η γη έχει εν μέρει κατακτηθεί (1) και είναι έτοιμη να δεχτεί την κατάλληλη εργασία και τους καλύτερους σπόρους, έτοιμη να ανταποδώσει με πλούσιες συγκομιδές την τέχνη και τον κόπο που ξοδεύτηκε πάνω της, μια ανταμοιβή περισσότερο από αρκετή για να ικανοποιήσει όλες τις ανάγκες της ανθρωπότητας. Η μέθοδος της καλλιέργειας είναι γνωστή.
Στα μεγάλα λιβάδια (2), της Αμερικής εκατό άνθρωποι, με τη βοήθεια δυνατών μηχανών, μπορούν να παραγάγουν μέσα σε λίγους μόνο μήνες αρκετό σιτάρι για να ζήσουν δέκα χιλιάδες άνθρωποι έναν ολόκληρο χρόνο. Και εκεί όπου ο άνθρωπος επιθυμεί να διπλασιάσει την παραγωγή του, να την τριπλασιάσει ή να την εκατονταπλασιάσει, ,φτιάχνει το χώμα, φροντίζει ξεχωριστά το κάθε φυτό και εξασφαλίζει τεράστια συγκομιδή. Σε αντίθεση με τους κυνηγούς, που έπρεπε σε παλαιότερες εποχές να καλύψουν εκατό τετραγωνικά χιλιόμετρα, για να εξασφαλίσουν τροφή για τις οικογένειες τους, ο πολιτισμένος άνθρωπος συντηρεί τους δικούς του με πολύ λιγότερο κόπο και μεγαλύτερη σιγουριά, καλύπτοντας το ένα χιλιοστό μόνο αυτών των εκτάσεων.
 

Οι κλιματολογικές συνθήκες δεν αποτελούν πλέον εμπόδιο. Όταν δεν υπάρχει ηλιοφάνεια, ο άνθρωπος την αντικαθιστά με τεχνητή θέρμανση και βλέπουμε τον ερχομό μιας εποχής όπου και το τεχνητό φως θα χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια φυτών. Εν τω μεταξύ, με την χρήση γυαλιού και θερμών σωλήνων ύδρευσης, ο άνθρωπος μετατρέπει μια περιοχή κάνοντας την πενήντα φορές πιο παραγωγική απ' ότι θα ήταν στην φυσική της κατάσταση.
Τα θαύματα που έχει πραγματοποιήσει η βιομηχανία είναι ακόμη πιο εντυπωσιακά. Με τη συνεργασία αυτών των έξυπνων όντων, των σύγχρονων μηχανών - δημιουργήματα τριών ή τεσσάρων γενεών εφευρετών, στο μεγαλύτερο μέρος τους αγνώστων - εκατό άνθρωποι μπορούν να παράγουν το υλικό για την ένδυση δέκα χιλιάδων για δύο ολόκληρα χρόνια. Σε καλά οργανωμένα ανθρακωρυχεία εκατό άνθρωποι παράγουν κάθε χρόνο αρκετό καύσιμο για την παροχή θερμότητας ικανής να συντηρήσει δέκα χιλιάδες οικογένειες μέσα στο καταχείμωνο. Και δύο φορές πρόσφατα έχουμε γίνει μάρτυρες μίας υπέροχης πόλης να ανθίζει μέσα σε λίγους μήνες στο Πεδίο του Άρεως (3), , χωρίς να υπάρξει η παραμικρή διαταραχή στην εργασία του Γαλλικού έθνους.
Και αν, στη βιομηχανία όπως και τη γεωργία, όπως και σε όλο το κοινωνικό μας σύστημα, η εργασία, οι ανακαλύψεις και οι εφευρέσεις των προγόνων μας ωφελούν κυρίως τους λίγους, είναι παρ' όλα αυτά σίγουρο πως η ανθρωπότητα, με τη αρωγή των πλασμάτων από ατσάλι και σίδερο που κατέχει, μπορεί ήδη να παρέχει μια ζωή πλούσια και άνετη σε κάθε μέλος της.
Πράγματι, είμαστε πλούσιοι, απείρως πλουσιότεροι απ' όσο φανταζόμαστε. Πλούσιοι σε αυτά που ήδη κατέχουμε και ακόμα πλουσιότεροι στις δυνατότητες παραγωγής που γεννιούνται με τη χρήση του μηχανικού εξοπλισμού μας. Απείρως πλουσιότεροι στα κέρδη που μπορούμε να έχουμε από την ίδια τη γη, από τα εργοστάσιά μας, την επιστήμη μας, τις τεχνικές μας γνώσεις, αν μόνο τα χρησιμοποιούσαμε όλα αυτά για την ευημερία όλων μας.

ΙΙ

Εμείς, στις πολιτισμένες κοινωνίες είμαστε πλούσιοι. Μα τότε γιατί η πλειοψηφία παραμένει φτωχή; Γιατί υπάρχει αυτή η επίπονη ειλωτεία των μαζών; Γιατί, ακόμα και ο πιο καλοπληρωμένος εργάτης, νιώθει αβεβαιότητα για το αύριο, ζώντας ανάμεσα σε όλο αυτό τον πλούτο που κληρονομήσαμε από το παρελθόν, και παρά την ύπαρξη πανίσχυρων μέσων παραγωγής που θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν μια άνετη ζωή για όλους σε αντάλλαγμα λίγων ωρών καθημερινής εργασίας;
Οι Σοσιαλιστές το έχουν πει και το επαναλαμβάνουν ακούραστα. Καθημερινά το επαναλαμβάνουν, δηλώνοντας το με επιχειρήματα τους από όλες τις επιστήμες. Είναι επειδή όλα όσα είναι απαραίτητα για την παραγωγή -- η γη, τα ορυχεία, οι λεωφόροι, οι μηχανές, η τροφή, η στέγαση, η παιδεία, η γνώση -- όλα είναι κατειλημμένα από τους λίγους, στην πορεία αυτής της μακρόσυρτης ιστορίας ληστειών, αναγκαστικών μεταναστεύσεων και πολέμων, άγνοιας και καταπίεσης, που είναι η ιστορία της ζωής του ανθρώπου πριν μάθει να τιθασεύει τις δυνάμεις της Φύσης.

ίναι επειδή, εκμεταλλευόμενοι τα υποτιθέμενα δικαιώματα τους που απέκτησαν κατά το παρελθόν, αυτοί οι λίγοι σήμερα έχουν αρπάξει τα δύο τρίτα της παραγωγής που βγαίνει από τον κόπο των ανθρώπων, τα οποία και σπαταλούν με τον πιο ανόητο και επαίσχυντο τρόπο. Είναι επειδή, έχοντας υποβιβάσει τις μάζες σε τέτοιο σημείο ώστε να μην έχουν τα μέσα για να εξασφαλίσουν τη διαβίωση τους ένα μήνα ή ακόμα και μια εβδομάδα προκαταβολικά, οι λίγοι επιτρέπουν στους πολλούς να εργάζονται μόνο υπό την προϋπόθεση να κρατούν για τους εαυτούς τους την μερίδα του λέοντος. Είναι επειδή αυτοί οι λίγοι εμποδίζουν τους υπόλοιπους ανθρώπους να παράγουν τα αντικείμενα που πραγματικά χρειάζονται και τους αναγκάζουν να παράγουν, όχι τα απαραίτητα για τη διαβίωση όλων, αλλά οτιδήποτε προσφέρει το μεγαλύτερο κέρδος στα μονοπωλιακά συμφέροντα.
Ολόκληρος ο Σοσιαλισμός είναι εκεί!
Πάρτε, για παράδειγμα, μια πολιτισμένη χώρα. Τα δάση που κάποτε την κάλυπταν έχουν καθαριστεί, οι βάλτοι έχουν αποξηρανθεί, το κλίμα έχει βελτιωθεί. Η γη αυτή έχει γίνει κατοικήσιμη.

Το έδαφος που μέχρι τώρα παρήγαγε μόνο αγρία βλάστηση είναι σήμερα καλυμμένο με πλούσιες σοδειές. Τα πέτρινα βουνά στις κοιλάδες έχουν διαμορφωθεί κατά βαθμίδες και χρυσά φρούτα κρέμονται από τις περικοκλάδες τους. Τα άγρια φυτά που δεν παρήγαγαν τίποτα παρά μόνο ισχνά φρούτα ή ρίζες ακατάλληλες προς βρώσιν, έχουν μεταμορφωθεί με το πέρασμα των γενεών σε χυμώδη λαχανικά ή δέντρα με πληθώρα νόστιμων φρούτων. Χιλιάδες λεωφόροι και σιδηρόδρομοι οργώνουν τη γη και διαπερνούν τα βουνά. Ο ήχος της μηχανής ακούγεται στα άγρια φαράγγια των Άλπεων, του Καύκασου και των Ιμαλαΐων. Τα ποτάμια έχουν γίνει πλωτά, οι ακτές, προσεκτικά χαρτογραφημένες, είναι εύκολα προσβάσιμες, τεχνητά λιμάνια, με κόπο σκαμμένα και προστατευμένα από την οργή της θάλασσας, παρέχουν καταφύγιο στα πλοία. Βαθιά φρεάτια έχουν τοποθετηθεί μέσα στους βράχους, λαβύρινθοι από υπόγειες γαλαρίες έχουν εκσκαφή εκεί όπου μπορεί να γίνει εξαγωγή γαιάνθρακα ή άλλων ορυκτών. Στα σταυροδρόμια των οδικών αρτηριών μεγάλες πόλεις έχουν ξεπηδήσει και μέσα στα όρια τους έχουν συσσωρευτεί όλοι οι θησαυροί της βιομηχανίας, της επιστήμης και της τέχνης.

Γενεές ολόκληρες, που έζησαν και πέθαναν μέσα στη δυστυχία, καταπιεσμένες και κακομεταχειρισμένες από τους αφέντες τους, καταπονημένες από τον φόρτο της εργασίας τους, κληροδότησαν τα τεράστια αυτά επιτεύγματα στον αιώνα μας.
Για χιλιάδες χρόνια, εκατομμύρια άνθρωποι έχουν κοπιάσει για να καθαρίσουν τα δάση, να αποξηράνουν τους βάλτους και να ανοίξουν δρόμους στη στεριά και το νερό. Κάθε στρέμμα εδάφους που καλλιεργούμε στην Ευρώπη έχει ποτιστεί με τον ιδρώτα πολλών φυλών ανθρώπων. Κάθε εκτάριο έχει τη δική του ιστορία καταναγκαστικής εργασίας, αβάσταχτου κάματου και ανθρώπινης δυστυχίας. Κάθε χιλιόμετρο του σιδηρόδρομου, κάθε μέτρο υπόγειας στοάς έχει δεχτεί το μερίδιο του σε ανθρώπινο αίμα.
Τα τοιχώματα των ορυχείων διατηρούν ακόμα πάνω τους τα σημάδια από τα εργαλεία των εργατών που δούλευαν στην εξόρυξη. Η απόσταση από το ένα στήριγμα στο άλλο μπορεί να σημαδεύεται ως τάφος ενός ανθρώπου, και ποιος μπορεί να πει πόσο κόστισε ο καθένας από αυτούς τους τάφους, σε δάκρυα, σε στερήσεις, σε ανείπωτη εξαθλίωση της οικογένειας εκείνης που στηριζόταν στον πενιχρό μισθό του εργάτη που χάθηκε στην ακμή του από έκρηξη αερίων (4), κατολίσθηση, ή πλημμύρα;
Οι πόλεις, συνδεδεμένες μέσω σιδηρόδρομων και υδάτινων οδών, είναι οργανισμοί που έχουν επιβιώσει μέσα στους αιώνες. Σκάψτε από κάτω τους και θα βρείτε, το ένα πάνω στο άλλο, τα θεμέλια δρόμων ή σπιτιών, ή θεάτρων, ή δημοσίων κτιρίων. Ψάξτε την ιστορία τους και θα δείτε πως ο πολιτισμός της κάθε πόλης, η βιομηχανία της, τα ειδικά χαρακτηριστικά της, έχουν αργά αλλά σταθερά μεγαλώσει και ωριμάσει μέσα από τη συνεργασία των γενιών των κατοίκων τους πριν να φτάσει στο σημείο που έχει φτάσει σήμερα.

Ακόμα και σήμερα, η αξία του κάθε σπιτιού, εργοστασίου, της κάθε αποθήκης, που έχει κατασκευαστεί με τον συσσωρευμένο κόπο εκατομμυρίων εργατών, τώρα νεκρών και θαμμένων, συντηρείται από την ίδια την παρουσία και τον κόπο των λεγεώνων των ανθρώπων που τώρα κατοικούν σε αυτή την ξεχωριστή γωνιά του πλανήτη. Κάθε ένα από τα άτομα που συνθέτει αυτό που αποκαλούμε Πλούτο των Εθνών οφείλει την αξία του στο γεγονός ακριβώς ότι είναι μέρος ενός ευρύτερου συνόλου. Τι θα ήταν ένα λιμάνι του Λονδίνου ή μια από τις μεγάλες αποθήκες του Παρισιού αν δεν βρίσκονταν σε αυτά ακριβώς τα μεγάλα κέντρα του διεθνούς εμπορίου; Τι θα γίνονταν τα ορυχεία μας, τα εργοστάσια μας, τα εργαστήρια, οι σιδηρόδρομοι, δίχως την μεταφορά τεράστιων ποσοτήτων εμπορεύματος που διεξάγεται καθημερινά μέσω γης και θαλάσσης;

Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εργαστεί για τη δημιουργία ενός πολιτισμού για τον οποίο περηφανευόμαστε σήμερα. Εκατομμύρια άλλοι, σκορπισμένοι στα πέρατα του πλανήτη, εργάζονται για να τον συντηρήσουν. Χωρίς αυτούς τίποτα δεν θα έμενε σε πενήντα χρόνια, παρά μόνο συντρίμμια.
Δεν υπάρχει ούτε καν μια σκέψη ή μια εφεύρεση που να μην είναι κοινή ιδιοκτησία, είτε μιλάμε για το παρελθόν ή για το παρόν. Χιλιάδες εφευρέτες, γνωστοί και άγνωστοι, που πέθαναν μέσα στη φτώχεια, έχουν συνεργαστεί για την εφεύρεση κάθε μίας από αυτές τις μηχανές που συνιστούν το μεγαλείο του ανθρώπου. Χιλιάδες συγγραφείς, ποιητές, λόγιοι, έχουν κοπιάσει για να αυξήσουν τη γνώση, να εξανεμίσουν το λάθος και να δημιουργήσουν μια ατμόσφαιρα που να προάγει την επιστημονική σκέψη, χωρίς την οποία κανένα από τα θαύματα του αιώνα μας δεν θα μπορούσε να υπάρχει. Και αυτοί οι ίδιοι φιλόσοφοι, ποιητές, λόγιοι ή εφευρέτες έχουν με τη σειρά τους υποστηριχθεί από την εργασία του ανθρώπου όλους αυτούς τους αιώνες. Έχουν στηριχθεί και τραφεί, τόσο σωματικά όσο και πνευματικά από το πλήθος των εργατών και των τεχνιτών όλων των ειδών. Άντλησαν την κινητήρια δύναμη τους από το περιβάλλον τους.

Η ιδιοφυΐα του Σέγουιν (5), , του Μέιερ (6), και του Γκρόουβ (7), έχουν σίγουρα προσφέρει πολύ περισσότερα στην ανάπτυξη και εξάπλωση της βιομηχανίας από όλους μαζί τους καπιταλιστές του κόσμου. Αλλά και οι ίδιοι οι ιδιοφυείς άνθρωποι είναι τέκνα της βιομηχανίας και της επιστήμης. Μόνο όταν χιλιάδες ατμομηχανές δούλεψαν μπροστά στα μάτια όλων, μεταμορφώνοντας διαρκώς τη θερμότητα σε δυναμική ενέργεια, και αυτή την ενέργεια σε ήχο, φως και ηλεκτρισμό, μπόρεσε η διορατικότητα μιας ιδιοφυΐας να κάνει καθορίσει τις αρχές της μηχανικής και την ενότητα των φυσικών δυνάμεων. Και αν εμείς, τα παιδιά του δεκάτου ενάτου αιώνα, έχουμε επιτέλους κατανοήσει αυτή την αρχή, αν έχουμε μάθει πως να την εφαρμόζουμε, οφείλεται και πάλι στην εμπειρία της καθημερινότητας που προετοίμασε τον δρόμο. Οι στοχαστές του δεκάτου ογδόου αιώνα την παρατήρησαν και την κατέγραψαν, αλλά η ίδια η ιδέα παρέμεινε στάσιμη, γιατί ο δέκατος ένατος αιώνας δεν μεγάλωσε όπως ο δικός μας, δίπλα σε ατμομηχανές.

Φανταστείτε πόσες δεκαετίες θα μπορούσαμε να περάσουμε αγνοώντας αυτό τον νόμο της φυσικής, που έφερε την επανάσταση στη σύγχρονη βιομηχανία, αν ο Βατ (8), δεν είχε βρει στο Σόχο ειδικευμένους εργάτες ώστε να ενσαρκώσουν τις ιδέες του στο μέταλλο, φτάνοντας όλα τα μέρη της μηχανής του στην τελειότητα, ώστε ο ατμός, εγκλωβισμένος μέσα σε έναν ολοκληρωμένο μηχανισμό, τιθασευμένος πιο πολύ και από ένα άλογο, πιο ευμεταχείριστος και από το νερό, έγινε επί τέλους η ίδια η ψυχή της σύγχρονης βιομηχανίας.

Κάθε μηχανή έχει την ίδια ιστορία. Μια μεγάλη σειρά από άυπνες νύχτες και φτώχεια, από δυσάρεστες διαπιστώσεις και από χαρές, από τμηματικές βελτιώσεις που έγιναν από ανώνυμους εργάτες, που πρόσθεσαν αυτά τα μικρά τίποτα στην αρχική εφεύρεση, χωρίς τα οποία ακόμα και η πιο γόνιμη ιδέα θα παρέμενε άκαρπη. Ακόμα περισσότερο: κάθε νέα ανακάλυψη είναι μια σύνθεση, το αποτέλεσμα αμέτρητων ανακαλύψεων που έχουν προηγηθεί στο απέραντο πεδίο της μηχανικής και της βιομηχανίας.
Επιστήμη και βιομηχανία, γνώση και εφαρμογή, ανακάλυψη και πρακτική συνειδητοποίηση που οδηγεί σε νέες ανακαλύψεις, διανοητική εργασία και χειρονακτική εργασία. Όλα δουλεύουν μαζί. Κάθε ανακάλυψη, κάθε πρόοδος, κάθε προσαύξηση του συνόλου του ανθρώπινου πλούτου, οφείλει την ύπαρξη της στις επώδυνες προσπάθειες, σωματικές και πνευματικές, του παρελθόντος και του παρόντος.
Με πιο δικαίωμα, λοιπόν, μπορεί οποιοσδήποτε να πάρει ακόμα και το απειροελάχιστο από αυτό το τεράστιο σύνολο και να πει, "Αυτό είναι δικό μου, όχι δικό σου;"

ΙΙΙ

Συμβαίνει, παρ' όλα αυτά, στην πορεία των χρόνων που έχει διανύσει η ανθρωπότητα, όλα όσα δίνουν τη δυνατότητα στον άνθρωπο να παράγει και αν αυξάνει την παραγωγική του ισχύ, να έχουν οικειοποιηθεί από τους λίγους. Κάποια στιγμή, ίσως, θα συζητήσουμε το πως συνέβη αυτό. Προς το παρόν ας αρκεστούμε στο να δεχτούμε το γεγονός και να αναλύουμε τις συνέπειες του.
Σήμερα το έδαφος, το οποίο οφείλει την αξία του στις ανάγκες ενός συνεχώς αυξανόμενου πληθυσμού, ανήκει σε μια μειοψηφία που εμποδίζει τον λαό από το να το καλλιεργήσει ή δεν του επιτρέπει να το καλλιεργήσει με τις σύγχρονες μεθόδους. Τα ορυχεία, παρ' ότι αντιπροσωπεύουν τον κόπο αρκετών γενεών και αποκτούν αξία από τις απαιτήσεις της βιομηχανίας ενός έθνους και την πυκνότητα του πληθυσμού, επίσης ανήκουν στους λίγους. Και αυτοί οι ολίγοι περιορίζουν την παραγωγή κάρβουνου ή την παρεμποδίζουν εντελώς, αν βρουν πιο επικερδείς επενδύσεις για το κεφάλαιο τους. Οι μηχανές είναι επίσης αποκλειστική ιδιοκτησία των λίγων, ακόμα και όταν μια μηχανή αντιπροσωπεύει τις προσθήκες που έγιναν στα πρόχειρα αρχικά σχέδια από τρεις ή τέσσερις γενιές εργατών, παρ' όλα αυτά ανήκουν σε λίγους ιδιοκτήτες. Ακόμα και αν οι απόγονοι του ίδιου του εφευρέτη που κατασκεύασε την πρώτη μηχανή κατασκευής δαντέλας, έναν αιώνα πριν, παρουσιάζονταν σήμερα σε ένα εργοστάσιο παραγωγής δαντέλας στη Βασίλεια (9) ή στο Νόττινγκχαμ (10) και απαιτούσαν τα δικαιώματα τους, θα έπαιρναν για απάντηση : "Κάτω τα χέρια! αυτή η μηχανή δεν είναι δική σου", και αν προσπαθούσαν να την πάρουν, θα τους πυροβολούσαν.

Οι σιδηρόδρομοι, που θα ήταν τελείως άχρηστα παλιοσίδερα αν δεν υπήρχε ο άφθονος πληθυσμός της Ευρώπης, η βιομηχανία, το εμπόριο και οι αγορές των, ανήκουν σε λίγους μετόχους που πιθανόν αγνοούν το που βρίσκονται οι ράγες των σιδηροδρόμων που τους αποφέρουν μεγαλύτερα κέρδη και από αυτά των μεσαιωνικών βασιλιάδων. Και αν τα παιδιά αυτών που πέθαναν κατά χιλιάδες κατασκευάζοντας τις ράγες αυτές και τις σήραγγες μαζεύονταν μια μέρα, ρακένδυτοι και πεινασμένοι για να απαιτήσουν ψωμί από τους μετόχους, θα αντιμετωπίζονταν με ξιφολόγχες και κανονιοβολισμούς, για να τους διαλύσουν και να διαφυλάξουν "κατοχυρωμένα δικαιώματα".

Μέσα από αυτό το τερατώδες σύστημα, ο γιος ενός εργάτη, με την γέννηση του, δεν θα βρει κανένα χωράφι για να οργώσει, καμία μηχανή για να χειριστεί, κανένα ορυχείο για να σκάψει, χωρίς πρώτα να αναγκαστεί να παραχωρήσει ένα μεγάλο μέρος της παραγωγής του σε έναν αφέντη. Πρέπει να πουλήσει την εργασία του για έναν πενιχρό και αβέβαιο μισθό. Ο πατέρας του και ο παππούς του κόπιασαν για να αρδεύσουν το χωράφι, να χτίσουν τον μύλο, να τελειοποιήσουν την μηχανή. Έδωσαν μέσω της εργασίας τους όλη τους την ενέργεια, και τι άλλο θα μπορούσαν να έχουν δώσει; Αλλά ο διάδοχος τους έρχεται στον κόσμο φτωχότερος από τον πιο ποταπό αγριάνθρωπο. Αν καταφέρει να εξασφαλίσει άδεια για να οργώσει τα χωράφια, αυτό συμβαίνει υπό τον όρο της παραχώρησης του ενός τετάρτου της συγκομιδής του στον αφέντη του και άλλο ένα τέταρτο στην κυβέρνηση και τους μεσάζοντες. Και αυτός ο φόρος, που του επιβάλει το Κράτος, οι καπιταλιστές, ο αφέντης της περιοχής και οι μεσολαβητές, συνεχώς αυξάνεται. Σπάνια του δίνει την ευχέρεια να βελτιώσει τις μεθόδους καλλιέργειας του. Αν ασχοληθεί με τη βιομηχανία, του επιτρέπεται να εργαστεί -- αν και μερικές φορές ούτε καν αυτό -- μόνο υπό την προϋπόθεση να παραδώσει τη μισή ή δύο τρίτα της παραγωγής του σε αυτόν τον οποίο η πολιτεία αναγνωρίζει ως ιδιοκτήτη των μηχανημάτων.

Φωνάζουμε ντροπή για τον φεουδάρχη βαρόνο που απαγόρευε στον χωρικό να εκμεταλλευτεί έστω και ένα σβώλο από την λάσπη της γης εκτός και αν του παρέδιδε το ένα τέταρτο της σοδειάς του. Αποκαλούμε αυτούς τους καιρούς βάρβαρους. Αλλά αν οι τύποι άλλαξαν, οι σχέσεις παρέμειναν ίδιες, και ο εργάτης αναγκάζεται στο όνομα της ελεύθερης απασχόλησης να δεχτεί φεουδαλικές υποχρεώσεις. Γιατί, όπου και αν στραφεί, δεν θα βρει καλύτερες συνθήκες. Τα πάντα είναι προσωπική ιδιοκτησία και πρέπει να το δεχτεί ή να πεθάνει από την πείνα.

Το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι πως όλη η παραγωγική διαδικασία στρέφεται προς λάθος κατεύθυνση. Το επιχειρηματικό πνεύμα δεν απασχολείται καθόλου με για την πρόοδο της κοινότητας. Ο μόνος του σκοπός είναι η αύξηση των κερδών των κερδοσκόπων. Έτσι εξηγούνται και οι συνεχείς διακυμάνσεις του εμπορίου και οι περιοδικές κρίσεις στη βιομηχανία, κάθε μια εκ των οποίων πετάει στους δρόμους δεκάδες εργατών.
Οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να προμηθευτούν με τους μισθούς τους τον ίδιο τον πλούτο τον οποίο παρήγαγαν, και η βιομηχανία αναζητεί διέξοδο σε ξένες αγορές, ανάμεσα στις υψηλές τάξεις των άλλων εθνών. Στην Ανατολή, την Αφρική, παντού, στην Αίγυπτο, στο Τόνκιν (11) ή στο Κονγκό, ο Ευρωπαίος στηρίζει την εξάπλωση της δουλείας. Και αυτό πράττει. Αλλά σύντομα βρίσκει παντού παρόμοιους ανταγωνιστές. Όλα τα έθνη εξελίσσονται πάνω στις ίδιες γραμμές και έτσι πόλεμοι, ατελείωτοι πόλεμοι ξεσπούν για το δικαίωμα της προτεραιότητας στην αγορά. Πόλεμοι για την κατάκτηση της Ανατολής, πόλεμοι για την κυριαρχία στη θάλασσα, πόλεμοι για τον έλεγχο των εισαγωγών και για την επιβολή όρων στα γειτονικά κράτη. Πόλεμοι εναντίων αυτών των "μαύρων" που εξεγείρονται! Ο βρυχηθμός των κανονιών δεν σταματά ποτέ στον κόσμο, φυλές ολόκληρες σφαγιάζονται, τα κράτη της Ευρώπης ξοδεύουν το ένα τρίτο του προϋπολογισμού τους σε πολεμικό εξοπλισμό, και όλοι ξέρουμε πόσο βαρύς είναι ο πέλεκυς της φορολογίας για όλα αυτά στους εργάτες.

Η παιδεία παραμένει ακόμα προνόμιο μιας μικρής μειοψηφίας, γιατί είναι ανώφελο να μιλάμε για παιδεία όταν το παιδί ενός εργάτη αναγκάζεται, από την ηλικία των δεκατριών, να κατέβει στα ορυχεία ή να βοηθήσει τον πατέρα του στο χωράφι. Είναι ανώφελο να μιλάμε για σπουδές στον εργάτη, που επιστρέφει στο σπίτι του το απόγευμα συντετριμμένος από τον υπέρμετρο φόρτο της εργασίας του και την κτηνώδη ατμόσφαιρα που αυτή επιβάλει. Η κοινωνία είναι έτσι καταδικασμένη να παραμείνει χωρισμένη σε δύο εχθρικά στρατόπεδα και υπό αυτές τις συνθήκες η ελευθερία είναι μια λέξη κενή. Ο ριζοσπάστης ξεκινά απαιτώντας επέκταση των πολιτικών δικαιωμάτων, αλλά σύντομα βλέπει πως η πνοή της ελευθερίας οδηγεί στην άνοδο του προλεταριάτου, και έτσι γυρνάει, αλλάζει γνώμη, και επιστρέφει στην κατασταλτική νομοθεσία και την διακυβέρνηση δια της βίας.
Ένας τεράστιος αριθμός δικαστηρίων, δικαστών, εκτελεστών, αστυνομικών και δεσμοφυλάκων απαιτείται για την διαφύλαξη αυτών των προνομίων. Και αυτός το τεράστιο πλήθος οδηγεί με τη σειρά του στη γένεση ενός ολόκληρου συστήματος κατασκοπίας, ψευδομαρτυρίας, πληροφοριοδοτών, ένα σύστημα απειλών και διαφθοράς.

Το σύστημα κάτω από το οποίο ζούμε με τη σειρά του ελέγχει την ανάπτυξη του κοινωνικού αισθήματος. Όλοι γνωρίζουμε πως χωρίς εντιμότητα, χωρίς αυτοσεβασμό, χωρίς συμπόνια και αλληλοβοήθεια το ανθρώπινο είδος θα εξαφανιστεί, όπως εξαφανίζονται τα λιγοστά είδη ζώων που ζουν μέσα από λεηλασίες ή τα μυρμήγκια που κρατούν σκλάβους (12). Αλλά τέτοιες έννοιες δεν είναι του γούστου των τάξεων που κυβερνούν, και έχουν επεξεργαστεί ένα ολόκληρο σύστημα ψευτοεπιστήμης για να μας διδάξουν το αντίθετο.
Έξοχα κηρύγματα μας διδάσκουν την αρχή πως όποιος κατέχει κάτι πρέπει να το μοιραστεί με αυτούς που δεν έχει τίποτα, αλλά εκείνος που θα ενεργήσει κατ' αυτόν τον τρόπο ενημερώνεται πολύ γρήγορα πως αυτά τα ευγενικά αισθήματα είναι πολύ όμορφα όταν πρόκειται για ποίηση, αλλά όχι και στην πράξη. "Το να ψεύδεσαι σημαίνει εξευτελισμό και προσβολή ίδιου μας του εαυτού" λέμε, κι όμως κάθε πολιτισμένη μορφή ζωής γίνεται ένα τεράστιο ψέμα. Εξοικειώνουμε τους εαυτούς και τα παιδιά μας στην υποκρισία, στην εξάσκηση μιας διπρόσωπης ηθικής. Και αφού το μυαλό μας αρρωσταίνει από τα ψέματα, κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας με σοφιστείες. Υποκρισία και σοφιστεία γίνονται η δεύτερη φύση του πολιτισμένου ανθρώπου.
Αλλά μια κοινωνία δεν μπορεί να ζει έτσι. Πρέπει να επιστρέψει στην αλήθεια ή να πάψει να υπάρχει.
Έτσι οι συνέπειες που πηγάζουν από την ύπαρξη του μονοπωλίου απλώνονται σε ολόκληρη την κοινωνική ζωή. Υπό τη σκιά του θανάτου, οι ανθρώπινες κοινωνίες θα πρέπει να επιστρέψουν στις πρώτες αρχές : Τα μέσα για την παραγωγή αποτελούν συλλογική εργασία όλης της ανθρωπότητας, η ίδια η παραγωγή θα πρέπει να είναι συλλογική ιδιοκτησία του είδους μας. Η ατομική κατανομή ούτε δίκαιη είναι ούτε λειτουργική. Τα πάντα ανήκουν στους πάντες. Όλα τα πράγματα είναι για όλους τους ανθρώπους, εφ' όσον όλοι οι άνθρωποι τα έχουν ανάγκη και εφ' όσον όλοι οι άνθρωποι έχουν δουλέψει στο μέτρο στο οποίο μπορούν για να τα παράγουν, και αφού δεν είναι δυνατό να εκτιμηθεί το μερίδιο του καθενός στη συνολική παραγωγική διαδικασία του παγκόσμιου πλούτου.

Όλα ανήκουν σε όλους!. Ιδού μια τεράστια συλλογή από εργαλεία και σκεύη. Ιδού όλοι αυτοί οι σιδερένιοι σκλάβοι που αποκαλούμε μηχανές, που σπέρνουν και θερίζουν, που γνέθουν και υφαίνουν για μας, φτιάχνουν και ξεφτιάχνουν, επεξεργάζονται πρώτες ύλες για να παράγουν τα θαύματα της εποχής μας. Αλλά κανείς δεν έχει δικαίωμα να οικειοποιηθεί ούτε ένα από αυτά τα μηχανήματα και να πει "Αυτό είναι δικό μου, αν θέλετε να το χρησιμοποιήσετε θα πρέπει να μου καταβάλετε φόρο για την παραγωγή σας" περισσότερο από ότι ο φεουδάρχης βαρόνος είχε το δικαίωμα να πει στον χωρικό "Αυτός ο λόφος, αυτό το λιβάδι, ανήκουν σε μένα και θα πρέπει να μου πληρώσει φόρο για κάθε δεμάτι καλαμπόκι που μαζεύεις, για κάθε θημωνιά που φτιάχνεις".
Όλα ανήκουν σε όλους! Αν ο άνδρας και η γυναίκα δουλέψουν όσο τους αρμόζει, έχουν δικαίωμα στο μερίδιο τους από τη συνολική παραγωγή όλων και αυτό το μερίδιο είναι αρκετό για να εξασφαλίσει την ευημερία τους. Όχι πια άλλες αφηρημένες φόρμουλες όπως "Το δικαίωμα του εργάζεσθε" ή "Σε κάθε έναν ολόκληρο το μερίδιο της εργασίας του". Αυτό που διακηρύσσουμε είναι Το Δικαίωμα Στην Ευημερία : Ευημερία Για Όλους!

---

Υποσημειώσεις

1.     Είναι εκπληκτική στην παράγραφο αυτή η αναφορά στον πολιτισμό/ καλλιέργεια, κάτι που χάνεται στην ελληνική μετάφραση. Το ρήμα défricher που στα αγγλικά μεταφράζεται clean σημαίνει την ιδιοποίηση εντός του πολιτισμού. Culture όπως είναι γνωστό είναι βέβαια και η καλλιέργεια και ο πολιτισμός. Η επόμενη αναφορά στην καλλιέργεια δεν είναι τυχαία. Γι' αυτό και προτίμησα τον όρο "κατακτηθεί", αντί του "καθαριστεί". Πρόκειται δηλαδή για την ιδιοποίηση της Αγνής Φύσης από τον Άνθρωπο, έννοιες που ακόμη δεσπόζουν και είναι εντελώς δυτικοκεντρικές.

2.     Εννοεί την μεγάλη πεδιάδα στο κέντρο της Βορείου Αμερικής, μεταξύ των δυο οροσειρών, Απαλάχια και Βραχώδη όρη με έκταση 3.6 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα (η Ελλάδα έχει έκταση 132000 τετραγωνικά χιλιόμετρα) http://www.iisd.org/agri/default.htm http://geography.about.com/gi/dynamic/offsite.htm?http://www.infoplease.com/ipa/A0107588.html

3.     Αναφέρεται στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού το 1889 και το 1900 που γινόταν στο Πεδίο του Άρεως (Champ de Mars). Το πρωτότυπο κείμενο στα γαλλικά γράφτηκε το 1892 οπότε αναφέρεται μόνο στην έκθεση του 1889, ενώ το αγγλικό κείμενο γράφτηκε το 1906 και αναφέρει και τις δύο εκθέσεις.

4.     Στα ανθρακωρυχεία, είναι σχετικά συχνό φαινόμενο να απελευθερώνεται μείγμα αερίων (κυρίως μεθάνιο) το οποίο γίνεται εκρηκτικό όταν αναμειγνύεται με τον αέρα. http://www.thefreedictionary.com/firedamp

5.     Marc Séguin (1786-1875), Γάλλος μηχανικός και εφευρέτης των γεφυρών με συρματόσχοινο (suspension bridge) και του σωληνοειδούς λέβητα ατμομηχανής http://www.structurae.de/en/people/data/des0127.php

6.     Julius Robert von Mayer (1814–1878), Γερμανός γιατρός και φυσικός, από τη θερμότητα του σώματος των ζωών κατέληξε σε μία γενική σχέση μεταξύ θερμότητας και έργου Το 1842 ανακοίνωσε ανεξάρτητα από τον Τζούλ (J.P. Joule) το μηχανικό ανάλογο της θερμότητας, ως αποτέλεσμα του νόμου διατήρησης της ενέργειας. Το 1845 έδωσε έναν ακόμα πιο γενικό ορισμό του νόμου του. http://reference.allrefer.com/encyclopedia/M/Mayer-Ju.html

7.     Sir William Robert Grove (1811-1896), Άγγλος δικαστής και επιστήμονας, ασχολήθηκε με την ηλεκτροχημεία, και ανέπτυξε αρκετά βολταϊκά κύτταρα με ένα εξ αυτών να αποτελεί τον πρόγονο των σημερινών μπαταριών. Η θεωρία του βρίσκεται συγκεντρωμένη στο βιβλίο του Η Συσχέτιση των Φυσικών Δυνάμεων (The Correlation of Physical Forces) στο οποίο υποστηρίζει ότι όλες οι μορφές ενέργειας στην φύση (Φως, Ηλεκτρισμός, Θερμότητα) είναι αλληλομετατρέψιμες. http://2.1911encyclopedia.org/G/GR/GROVE_SIR_WILLIAM_ROBERT.htm

8.     James Watt (1736–1819), Σκοτσέζος Εφευρέτης. Έκανε μετατροπές στην ατμομηχανή φτιάχνοντας ξεχωριστό θάλαμο συμπύκνωσης, αντλία αέρα για την παροχή ατμού στον θάλαμο καθώς και την μόνωση σε μέρη της μηχανής, καθώς επίσης τελειοποίησε την περιστροφική μηχανή τις οποίες εφευρέσεις κατοχύρωσε τα δικαιώματα τους.. Αργότερα έγινε κατασκευαστής μηχανών στο Σόχο (κοντά στο Μπέρμιχαμ της Αγγλίας) και καθιέρωσε τον όρο ιπποδύναμη. Το Βατ, μονάδα ηλεκτρικής ενέργειας έχει ονομαστεί προς τιμή του. http://reference.allrefer.com/encyclopedia/W/Watt-Jam.html

9.     Basel, στα γαλλικά Bâle Πόλη της Βόρειας Ελβετίας στα σύνορα με Γαλλία και την Γερμανία. Είναι χτισμένη στον ποταμό Ρήνο και συνεπώς αποτελεί το λιμάνι της Ελβετίας μιας και ο Ρήνος είναι η μοναδική έξοδος στην θάλασσα. Λόγω του Ρήνου αποτελεί μεγάλο εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο της Ελβετίας. http://switzerland.isyours.com/e/guide/basel/index.html

10.                        Nottingham Πόλη της κεντρικής Αγγλίας. Αποτελούσε αγροτική περιοχή μέχρι την εμφάνιση της βιομηχανίας, και λόγω των ορυχείων γαιάνθρακα της περιοχής έγινε μεγάλο βιομηχανικό κέντρο.

11.                        Tonkin ή Tongin. Ιστορική περιοχή στη νοτιοδυτική Ασία, που αποτελεί σήμερα κομμάτι του βορείου Βιετνάμ. Η πρωτεύουσα του ήταν η πόλη του Τόνκιν, το σημερινό Ανόι και πρωτεύουσα του Βιετνάμ. Το 1884 η Γαλλία κατέλαβε το Βιετνάμ δημιουργώντας τα προτεκτοράτα του Τόνκιν και του Ανάμ (Annam). Το 1887 έγινε μέρος της Ένωσης της Ινδοκίνας και κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο καταλήφθηκε από τους Ιάπωνες το 1940. Το 1941 ξεκίνησε, στο Τόνκιν και το Ανάμ ένοπλος αγώνας ενάντια στους Ιάπωνες, με ηγέτη τον Χο Τσι Μινχ (Ho Chi Minh). Το 1945 ανακηρύχθηκε το Βιετνάμ ανεξάρτητο κράτος και το 1946 ξεκίνησε ο αντιαποικιακός πόλεμος ενάντια στη Γαλλία. Το 1950 διχοτομήθηκε το Βιετνάμ σε βόρειο και Νότιο και επανενοποιήθηκε το 1976 μετά τον πόλεμο εναντίων των Αμερικάνων. http://www.bartleby.com/65/to/Tonkin.html http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/country_profiles/1243686.stm

12.                        Slave-Keeping Ants. Μερικά είδη μυρμηγκιών, επιτείθονται σε αποικίες άλλων μυρμηγκιών και παίρνουν τα αυγά , που χρησιμοποιούν ως εργάτες, σχηματίζοντας έτσι αποικίες με μέλη που δεν έχουν γενετική συγγένεια με την βασίλισσα. Μερικά τέτοια παρασιτικά είδη μυρμηγκιών, είναι πλήρως εξαρτώμενα από τέτοιους «σκλάβους» στον βαθμό που δεν μπορούν να τραφούν από μόνα τους. Γενικά αυτά τα είδη μυρμηγκιών είναι ελάχιστα. http://www.encyclopedia4u.com/a/ant.html

Ευημερία για όλους

I

Η ευημερία για όλους δεν είναι ένα όνειρο. Είναι κάτι το εφικτό, χάρη σε όλα όσα έκαναν οι πρόγονοί μας για να αυξήσουν τις παραγωγικές μας δυνάμεις.
Γνωρίζουμε ότι παρόλο που οι παραγωγοί μετά βίας αποτελούν το ένα τρίτο των κατοίκων του πολιτισμένου κόσμου, παράγουν ακόμη και σήμερα ικανές ποσότητες προϊόντων, έτσι ώστε κάποιος βαθμός άνεσης μπορεί να αποδοθεί σε κάθε σπίτι. Ξέρουμε ακόμη ότι αν όλοι αυτοί που διασπαθίζουν σήμερα τους καρπούς ξένου μόχθου αναγκαζόταν να χρησιμοποιήσουν το χρόνο τους σε χρήσιμες εργασίες, τα πλούτη μας θα αυξάνονταν αναλογικά – αν όχι περισσότερο - με το νούμερο των παραγωγών. Τέλος, ξέρουμε ότι σε αντίθεση με τις διατυπωμένες από τον Μάλθους θεωρίες – αυτού του μάντη των οικονομικών της μεσαίας τάξης – οι παραγωγικές ικανότητες της ανθρωπότητας αυξάνονται με έναν πολύ ταχύτερο ρυθμό από ότι οι αναπαραγωγικές τις. Όσο πιο πυκνά συναθροίζονται οι άνθρωποι στη γη τόσο ταχύτερη είναι η ανάπτυξη της πλουτοπαραγωγικής τους δύναμης. Έτσι παρόλο που από το 1844 ως το 1890 ο πληθυσμός της Αγγλίας έχει αυξηθεί μόνο κατά 62%, η παραγωγή της τουλάχιστον διπλασιάστηκε, τουτέστιν αυξήθηκε κατά 130%. Στη Γαλλία, όπου η αύξηση του πληθυσμού ήταν πιο αργή, η μεγέθυνση της παραγωγής είναι παρόλ’ αυτά ταχύτατη. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 8 χρόνων και παρά τις κρίσεις που περνάει συχνά η γεωργία, τον κρατικό παρεμβατισμό, τον φόρο αίματος (στρατολογία - επίταξη), το κερδοσκοπικό εμπόριο και την οικονομία, η παραγωγή σιτηρών στη Γαλλία έχει τετραπλασιαστεί και η βιομηχανική παραγωγή υπερδεκαπλασιαστεί. Στις ΗΠΑ η πρόοδος είναι ακόμη πιο εντυπωσιακή. Παρόλη τη μετανάστευση ή μάλλον ακριβώς λόγω της εισροής αυτής του Ευρωπαϊκού πλεονάσματος εργασίας, οι ΗΠΑ έχουν δεκαπλασιάσει τα πλούτη τους.
Εντούτοις, τα νούμερα αυτά δίνουν μια μικρή μόνο ιδέα του ποιός θα είναι ο πλούτος μας σε καλύτερες συνθήκες. Παράλληλα με την ταχύτατη ανάπτυξη των πλουτοπαραγωγικών μας δυνάμεων έχουμε μια καταιγιστική αύξηση της τάξης των ενδιάμεσων και μεσαζόντων. Αντί το κεφάλαιο να συγκεντρώνεται σταδιακά σε λίγα χέρια έτσι ώστε για να αναλάβει τη νόμιμη κληρονομιά της η κοινότητα να είναι απαραίτητο απλά να απαλλοτριώσει λίγους εκατομμυριούχους – αντί αυτή η Σοσιαλιστική πρόβλεψη να αποδειχθεί αληθινή, το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει: το πλήθος των παρασίτων διαρκώς αυξάνει.
Στη Γαλλία δεν αντιστοιχούν ούτε 10 ενεργοί παραγωγοί για κάθε 30 κατοίκους. Ολόκληρος ο αγροτικός πλούτος της χώρας είναι δουλειά λιγότερων από 7 εκατομμύρια ανθρώπων, ενώ στις δύο μεγάλες βιομηχανίες – ορυχεία και υφαντουργεία – θα βρεις ότι οι εργάτες αριθμούν λιγότερους από 2,5 εκατομμύρια. Αλλά πόσοι είναι αυτοί που εκμεταλλεύονται την εργασία; Στην Αγγλία (εξαιρουμένης της Σκοτίας και της Ιρλανδίας) μόνο 1 εκατομμύριο εργάτες – άντρες, γυναίκες και παιδιά – εργάζονται σε όλο το υφαντουργικό εμπόριο, κάτι περισσότερο από μισό εκατομμύριο δουλεύουν στα ορυχεία και κάτι λιγότερο από μισό εκατομμύριο καλλιεργούν τη γη. Οι στατιστικολόγοι πρέπει να φουσκώσουν όλα τα νούμερα ώστε να εμφανιστούν ένα μέγιστο 8 εκατομμυρίων παραγωγών για 26 εκατομμύρια κατοίκους. Στην πραγματικότητα αυτοί που δημιουργούν τα προϊόντα που εξάγονται από τη Βρετανία σε κάθε γωνιά της γης δεν είναι περισσότεροι από 6 ή 7 εκατομμύρια εργάτες. Και πιο είναι το σύνολο των μετόχων και των μεσαζόντων που συγκεντρώνουν τους καρπούς της πρωτογενούς εργασίας κάθε τομέα; Αυτών που συσσωρεύουν μη δεδουλευμένα κέρδη βάζοντας τον εαυτό τους ανάμεσα στον παραγωγό και τον καταναλωτή, πληρώνοντας στον πρώτο ούτε το 1/5, μπα, ούτε το 1/20 αυτού που κερδίζει από τον τελευταίο;
 

Και δεν είναι μόνο αυτό. Αυτοί που κατέχουν το κεφάλαιο συνεχώς μειώνουν την απόδοση συγκρατώντας την παραγωγή. Δεν χρειάζεται να μιλήσουμε για τα φορτία στρειδιών που πετιούνται στη θάλασσα ώστε να μην φτάσει στους ανθρώπους ένα νόστιμο φαγητό, το οποίο μέχρι σήμερα φυλάγεται για τους πλούσιους. Δεν χρειάζεται να μιλήσουμε για τις χίλιες και μία πολυτέλειες – υφάσματα, τρόφιμα κλπ – που αντιμετωπίζονται όπως και τα στρείδια. Αρκεί να θυμηθούμε με ποιον τρόπο η παραγωγή των πιο απαραίτητων αγαθών περιορίζεται. Λεγεώνες ανθρακωρύχων είναι έτοιμες και πρόθυμες να εξορύσσουν καθημερινά άνθρακα και να τον στέλνουν σε αυτούς που τρέμουν από το κρύο. Αλλά πολύ συχνά στο 1/3 ή ακόμη και στα 2/3 από αυτούς, απαγορεύεται να εργαστούν περισσότερο από 3 μέρες την εβδομάδα γιατί η τιμή του άνθρακα πρέπει να παραμείνει υψηλή. Σε χιλιάδες υφαντουργούς δεν επιτρέπεται να εργαστούν στους αργαλειούς, παρόλο που οι οικογένειές τους ζουν στα κουρέλια, παρόλο που τα ? του πληθυσμού της Ευρώπης δεν έχουν ένα ρούχο που να αξίζει να αποκαλείται έτσι.
Εκατοντάδες υψικάμινοι, χιλιάδες εργοστάσια, θέτονται περιοδικά εκτός λειτουργίας και άλλα δουλεύουν μόνο το μισό χρόνο. Σε κάθε πολιτισμένο έθνος υπάρχει ένας μόνιμος πληθυσμός περίπου 2 εκατομμυρίων ατόμων που ζητά δουλειά και μόνο, και στον οποίο την αρνούνται.
 

Πόσο πρόθυμα αυτά τα εκατομμύρια άνθρωποι θα δούλευαν για να ξαναπάρουν την χέρσα γη, ή για να μετατρέψουν την ακαλλιέργητη γη σε γόνιμα χωράφια, πλούσια σε συγκομιδές! Μια χρονιά καλοσχεδιασμένου κόπου θα πενταπλασίαζε την παραγωγή των άνυδρων εδαφών της βόρειας Γαλλίας τα οποία τώρα δίνουν μόνο περίπου 8 bushel σιταριού ανά acre. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι οι οποίοι παρ’ όλες τις δυσκολίες θα ήταν χαρούμενοι να γίνουν πρωτοπόροι σε τόσους πολλούς τομείς πλουτοπαραγωγικής δραστηριότητας, πρέπει να μένουν άπραγοι γιατί οι ιδιοκτήτες της γης, των ορυχείων και των εργοστασίων προτιμούν να επενδύσουν το κεφάλαιό τους – το οποίο έκλεψαν πρωταρχικά από την κοινότητα – σε Τούρκικα ή Αιγυπτιακά ομόλογα ή στα χρυσωρυχεία της Παταγονίας και έτσι να κάνουν τους Αιγυπτίους φελάχους, τους Ιταλούς εξόριστους και τους Κινέζους κούληδες μισθωτούς σκλάβους τους.
Τόσα πολλά για τον άμεσο και εσκεμμένο περιορισμό της παραγωγής! Αλλά υπάρχει και ένας έμμεσος, μη-προμελετημένος περιορισμός, ο οποίος συνίσταται στο ξόδεμα του ανθρώπινου μόχθου σε εντελώς άχρηστα ή προορισμένα για την ικανοποίηση και μόνο της κουτής ματαιοδοξίας των πλουσίων αντικείμενα.
Είναι αδύνατο να υπολογιστεί με αριθμούς σε ποιον βαθμό ο πλούτος περιορίζεται με έμμεσους τρόπους, σε ποιο βαθμό γίνεται σπατάλη ενέργειας, ενώ θα μπορούσε να χρησιμεύσει για την παραγωγή και πάνω απ’ όλα να προετοιμάσει τα απαραίτητα για αυτήν μηχανήματα. Αρκεί να αναφερθούν τα τεράστια ποσά που ξοδεύονται από την Ευρώπη σε εξοπλισμούς, με μοναδικό στόχο την απόκτηση ελέγχου στις αγορές, έτσι ώστε να σπρωχτούνε τα δικά της εμπορικά στάνταρτ στις γειτονικές περιοχές και να κάνουν ευκολότερη την εκμετάλλευση στην ίδια. Τα εκατομμύρια που πληρώνονται κάθε χρόνο σε κάθε λογής υπαλλήλους που η μόνη λειτουργία που επιτελούν είναι η διατήρηση των δικαιωμάτων των μειοψηφιών – το δικαίωμα λίγων πλούσιων ανθρώπων να χειρίζονται την οικονομική δραστηριότητα τους έθνους. Τα εκατομμύρια που ξοδεύονται σε δικαστές, φυλακές, αστυνόμους και όλα τα σύνεργα της αποκαλούμενης δικαιοσύνης – ξοδεμένα χωρίς σκοπό, γιατί ξέρουμε ότι κάθε ανακούφιση, όσο ασήμαντη κι αν είναι, της αθλιότητας στις μεγάλες πόλεις μας ακολουθείται από μια εξαιρετικά αξιοσημείωτη μείωση του εγκλήματος. Τέλος, τα εκατομμύρια που ξοδεύονται για τη διάδοση ολέθριων θεωριών-δογμάτων μέσω του τύπου και ειδήσεων που «μαγειρεύτηκαν» για χάρη αυτού ή του άλλου κόμματος, αυτού του πολιτικού ή εκείνης της εταιρίας εκμεταλλευτών.
 

Αλλά εκτός αυτού, πρέπει να πάρουμε υπόψιν μας όλη την εργασία που πηγαίνει χαμένη για να συντηρεί τους στάβλους, τα σπίτια των σκύλων και τους ακόλουθους των πλούσιων για παράδειγμα. Για να υποθάλπονται τα καπρίτσια της κοινωνίας και τα διεφθαρμένα γούστα του μοντέρνου όχλου. Για να υποχρεώνεται ο καταναλωτής από τη μια να αγοράζει ότι δεν χρειάζεται ή να του φορτώσουν ένα κατώτερο εμπόρευμα με τη βοήθεια υπερβολικής διαφήμισης και να παράγει από την άλλη εμπορεύματα τα οποία είναι απολύτως εξευτελιστικά αλλά κερδοφόρα για τον κατασκευαστή. Αυτό που σπαταλιέται με αυτόν τον τρόπο θα ήταν αρκετό για να διπλασιάσει τον πραγματικό μας πλούτο ή για να εφοδιαστούν οι μύλοι και τα εργοστάσιά μας με μηχανήματα τα οποία σύντομα θα πλημμύριζαν τα καταστήματα με όλα αυτά που σήμερα λείπουν από τα 2/3 του έθνους.
Με το σημερινό σύστημα, το ένα τέταρτο των παραγωγών κάθε έθνους αναγκάζεται να μην εργάζεται για 3 ή 4 μήνες το χρόνο ενώ η εργασία άλλου ενός τετάρτου, αν όχι του μισού των παραγωγών, δεν δίνει τίποτα καλύτερο από τη διασκέδαση των πλούσιων ή την εκμετάλλευση του λαού.
Ας εξετάσει κάποιος από τη μια την ταχύτητα με την οποία τα πολιτισμένα έθνη αυξάνουν τις δυνάμεις παραγωγής τους και από την άλλη τα άμεσα ή έμμεσα όρια που τίθενται σε αυτή την παραγωγή από τις υπάρχουσες συνθήκες. Δεν μπορεί παρά να συμπεράνει ότι ένα οικονομικό σύστημα ελαφρός πιο φωτισμένο θα επέτρεπε να συσσωρεύσουν σε λίγα χρόνια τόσα πολλά χρήσιμα αγαθά ώστε θα αναγκαζόταν να ουρλιάξει «Αρκετά! Έχουμε αρκετό κάρβουνο και ψωμί και ρούχα! Ας ξεκουραστούμε και ας εξετάσουμε τον καλύτερο τρόπο να χρησιμοποιήσουμε τις δυνάμεις μας, πώς θα χρησιμοποιήσουμε καλύτερα τον χρόνο μας.»
Όχι, η ευημερία για όλους δεν είναι ένα όνειρο – αν και ήταν πράγματι ένα όνειρο την εποχή που ο άνθρωπος, παρ’ όλους τους κόπους του, με το ζόρι κέρδιζε 1 μόδι σταριού από ένα acres γης και έπρεπε να πλάσει με τα χέρια του όλα τα εργαλεία που χρησιμοποιούσε στη γεωργία και τη βιομηχανία. Σήμερα δεν είναι πια ένα όνειρο, γιατί ο άνθρωπος έχει εφεύρει μια μηχανή η οποία με λίγο σίδερο και μερικές λίβρες κάρβουνο του δίνει εξουσία σε ένα πράγμα ισχυρό και υπάκουο σαν άλογο, ικανό να θέτει τα πιο περίεργα μηχανήματα σε κίνηση.
 

Αλλά αν η ευημερία για όλους πρόκειται να πραγματοποιηθεί, αυτό το τεράστιο κεφάλαιο – πόλεις, σπίτια, λιβάδια, καλλιεργήσιμες εκτάσεις, εργοστάσια, δρόμοι, εκπαίδευση – πρέπει να πάψει να θεωρείται ιδιωτική ιδιοκτησία και αυτός που το θεωρεί μονοπώλιό του να χάσει τις ανέσεις του.
Αυτό το πλούσιο κληροδότημα, κερδισμένο με πόνο, χτισμένο, πλασμένο ή εφευρεμένο από τους προγόνους μας, πρέπει να γίνει κοινή ιδιοκτησία, έτσι ώστε τα συλλογικά συμφέροντα των ανθρώπων να μπορούν να κερδίσουν από αυτό το μέγιστο καλό για όλους.
Πρέπει να γίνει ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ. Η ευημερία για όλους - ο σκοπός, η απαλλοτρίωση – το μέσο.

 

I

ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ, αυτό είναι λοιπόν το ζήτημα που η Ιστορία έθεσε ενώπιον των ανθρώπων του 20^ου αιώνα: η επιστροφή στον Κομμουνισμό για όλους όσους βοηθούν για την ευημερία του ανθρώπου.
Αλλά αυτό το πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί μέσω νομοθεσίας. Κανένας δεν πιστεύει κάτι τέτοιο. Οι φτωχοί, όχι σε μικρότερο βαθμό από τους πλούσιους, καταλαβαίνουν ότι ούτε οι υπάρχουσες Κυβερνήσεις, ούτε καμία που ίσως αναδυθεί (προκύψει) από πιθανές πολιτικές αλλαγές θα είναι σε θέση να βρει μια λύση. Αισθανόμαστε την ανάγκη μιας κοινωνικής επανάστασης: πλούσιοι και φτωχοί αναγνωρίζουν ότι αυτή η επανάσταση βρίσκεται μπροστά μας, ότι ίσως ξεσπάσει σε πολύ λίγα χρόνια.
 

Μια μεγάλη αλλαγή στη σκέψη ολοκληρώθηκε στη διάρκεια του τελευταίου μισού του 19^ου αιώνα. Αλλά το νέο αυτό πνεύμα, καταπιεσμένο καθώς ήταν από την τάξη των ιδιοκτητών (γαιοκτημόνων) και καθώς δεν του επιτράπηκε η φυσική ανάπτυξη, πρέπει τώρα να σπάσει τα δεσμά του βίαια και να χειραφετηθεί με μια επανάσταση.Από πού έρχεται η επανάσταση και πως αναγγέλλει τον ερχομό της; Κανένας δεν μπορεί να απαντήσει σε αυτές τις ερωτήσεις. Το μέλλον μας είναι κρυφό. Αλλά αυτοί που βλέπουν και σκέπτονται δεν παρερμηνεύουν τα σημάδια: εργάτες και εκμεταλλευτές, Επαναστάτες και Συντηρητικοί, φιλόσοφοι και άνθρωποι της δράσης, όλοι νιώθουν ότι η επανάσταση είναι μπροστά στη πόρτα μας.
Πολύ ωραία! Αλλά τι να κάνουμε εμείς όταν ξεσπάσει η καταιγίδα;
 

Έχουμε όλοι μας μελετήσει τόσο πολύ τη συνταρακτική-δραματική πλευρά της επανάστασης και τόσο λίγο την πρακτική δουλειά της, ώστε είμαστε ικανοί να δούμε μόνο τα σκηνικά, ας πούμε, αποτελέσματα αυτών των μεγάλων κινημάτων: τις μάχες των πρώτων ημερών, τα οδοφράγματα. Αλλά αυτή η μάχη, αυτή η πρώτη αψιμαχία, σύντομα τελειώνει. Και μόνο μετά από αυτή τη συντριβή της παλιάς κατάστασης μπορεί να ειπωθεί ότι ξεκινάει η αληθινή δουλειά της επανάστασης.
Καταβεβλημένοι και αδύναμοι, δεχόμενοι επίθεση απ’ όλες τις πλευρές, οι παλιοί κυβερνήτες σύντομα σαρώνονται από την πνοή της εξέγερσης. Σε λίγες μέρες η μοναρχία της μεσαίας τάξης του 1848 δεν υπήρχε πια και καθώς ο Louis Philippe εξασφάλιζε τη διαφυγή του με μια άμαξα, το Παρίσι είχε ήδη ξεχάσει τον «Πολίτη Βασιλιά». Η κυβέρνηση του Θιέρσου εξαφανίστηκε μέσα σε λίγες ώρες στις 18 του Μάρτη του 1871, αφήνοντας το Παρίσι να κυριαρχήσει στην τύχη του. Το 1848 και 1871 παρέμειναν απλώς εξεγέρσεις. Πριν από τη λαϊκή επανάσταση οι άρχοντες της «Παλιάς τάξης» εξαφανίστηκαν με εκπληκτική ταχύτητα. Οι υποστηρικτές τους ταξίδευαν στη χώρα, για να συνωμοτήσουν αλλού με ασφάλεια και να μηχανευτούν μέτρα για την επιστροφή τους.
 

Η προηγούμενη Κυβέρνηση έχει εξαφανιστεί, ο στρατός διστάζοντας μπροστά στη τάση της κοινής γνώμης δεν υπακούει πια στους διοικητές του, που επίσης προνοητικά τα μάζεψαν και φύγαν. Οι φαντάροι δεν παρεμβαίνουν ή ενώνονται με τους εξεγερμένους. Η αστυνομία, στέκεται σε αναμονή, αναποφάσιστη ανάμεσα στο να ξυλοφορτώσει το πλήθος ή να φωνάζει: «Ζήτω η Κομμούνα!» καθώς κάποιοι αποσύρονται από τις θέσεις μάχης «περιμένοντας τις επιθυμίες της νέας κυβέρνησης». Οι εύποροι πολίτες πακετάρουν τα μπαούλα τους και φεύγουν σε πιο ασφαλή μέρη. Ο λαός παραμένει. Έτσι ξεκινάει μια επανάσταση.
 

Σε πολλές μεγάλες πόλεις διακηρύσσεται η Κομμούνα. Στους δρόμους χιλιάδες άνθρωποι περιπλανιούνται. Το βράδυ συγκεντρώνονται σε προχειροφτιαγμένες ομάδες και αναρωτιούνται «Τι θα κάνουμε τώρα;», συζητώντας φλογερά τα δημόσια ζητήματα για τα οποία όλοι ενδιαφέρονται. Αυτοί που χθες ήταν οι πιο αδιάφοροι είναι ίσως οι πιο ενθουσιώδης. Παντού υπάρχει άφθονη φιλικότητα (καλή διάθεση) και μια έντονη επιθυμία να οριστικοποιηθεί η νίκη. Είναι μια στιγμή υπέρτατης αφοσίωσης. Οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να προχωρήσουν.
 

Όλα αυτά είναι λαμπρά και θαυμάσια, αλλά δεν είναι ακόμη επανάσταση. Όχι, μόλις τώρα η δουλειά των επαναστατών ξεκινά.
Αναμφίβολα η δίψα για εκδίκηση θα ικανοποιηθεί. Οι Watrins και οι Thomases θα πληρώσουν την ποινή της αντιδημοτικότητάς τους αλλά αυτό είναι μόνο μια στιγμή του αγώνα και όχι μια επανάσταση.
Σοσιαλιστές πολιτικοί, ριζοσπάστες, παραμελημένες ιδιοφυΐες της δημοσιογραφίας, ρήτορες του δρόμου, πολίτες της μεσαίας τάξης και εργαζόμενοι βιάζονται να πάρουν τις άδειες θέσεις στο Δημαρχείο και τα Κυβερνητικά γραφεία. Κάποιοι ικανοποιούν τις καρδιές τους με γαλόνια, θαυμάζουν τους εαυτούς τους στους υπουργικούς καθρέπτες και ετοιμάζονται να δώσουν διαταγές με έναν αέρα σπουδαιότητας, όπως πρέπει στη νέα τους θέση. Πρέπει να έχουν μια κόκκινη ζώνη, μια κεντημένη κάπα και επιβλητικές χειρονομίες για να εντυπωσιάσουν τους συντρόφους τους στο γραφείο ή το εργαστήριο! Άλλοι χώνονται σε επίσημες εφημερίδες, προσπαθώντας, με τις καλύτερες προθέσεις να γίνουν η κεφαλή ή η ουρά τους. Συνθέτουν νόμους και εκδίδουν πομπώδη συνθηματικά διατάγματα που κανένας δεν μπαίνει στο κόπο να προσέξει – γιατί η επανάσταση έχει έρθει.
 

Για να δώσουν στον εαυτό τους μια εξουσία που δεν έχουν επιδιώκουν την αναγνώριση-επικύρωση των παλιών μορφών κυβέρνησης. Παίρνουν τα ονόματα της «Προσωρινής Κυβέρνησης», «Επιτροπής Δημόσιας Ασφάλειας», «Δήμαρχος», «Κυβερνήτης του Δημαρχείου», «Επίτροπος Δημοσίου Συμφέροντος», και τι δεν παίρνουν. Εκλεγμένοι ή ανακηρυγμένοι δια βοής, συγκεντρώνονται στις Επιτροπές ή στα Κοινοτικά Συμβούλια. Αυτά τα σώματα περιλαμβάνουν ανθρώπους 10 ή 20 διαφορετικών σχολών οι οποίες, αν δεν είναι ακριβώς «ιδιωτικά παρεκκλήσια», είναι τουλάχιστον τόσες πολλές οι σέχτες που αντιπροσωπεύουν, όσοι είναι και οι τρόποι που βλέπουν τις ευκαιρίες, την κατεύθυνση και τον σκοπό της επανάστασης. Ρεαλιστές, Κολεκτιβιστές, Ριζοσπάστες, Ιακωβίνοι, Μπλανκιστές, σπρώχνονται μεταξύ τους και χάνουν το χρόνο τους σε φλύαρες εχθροπραξίες. Τίμιοι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με φιλόδοξους, το μόνο όνειρο των οποίων είναι η εξουσία και που απορρίπτουν το πλήθος απ’ το οποίο αναδύθηκαν. Βρίσκονται μαζί με διαμετρικά αντίθετες απόψεις και αναγκάζονται να συνάψουν αυθαίρετες συμμαχίες ώστε να δημιουργήσουν πλειοψηφίες της μιας μέρας. Λογομαχούν, αποκαλώντας ο ένας τον άλλο αντιδραστικό, εξουσιαστή και καθάρμα, ανίκανοι να συνεννοηθούν για οποιοδήποτε σοβαρό μέτρο. Σέρνονται σε συζήτηση για μικροπράγματα, χωρίς να παράγουν τίποτα καλύτερο από στομφώδεις προκηρύξεις. Παίρνουν τους εαυτούς τους στα σοβαρά χωρίς να έχουν επίγνωση ότι η πραγματική δύναμη του κινήματος είναι στους δρόμους.
 

Όλα αυτά ίσως είναι ευχάριστα για όσους αγαπούν το θέατρο αλλά δεν είναι επανάσταση. Τίποτα ακόμη δεν έχει σιγουρευτεί.
Εν τω μεταξύ οι άνθρωποι υποφέρουν. Τα εργοστάσια είναι εκτός λειτουργίας, τα εργαστήρια κλειστά, η βιομηχανία σε κατάσταση αναμονής. Ο εργαζόμενος δεν κερδίζει ούτε την πενιχρή αμοιβή που είχε πριν. Οι τιμές των τροφίμων ανεβαίνουν.
Με την ηρωική αφοσίωση που τους χαρακτήριζε πάντα και η οποία σε μεγάλες κρίσεις φτάνει σε θαυμαστά όρια, οι άνθρωποι περιμένουν υπομονετικά. «Θέτουμε αυτούς τους 3 μήνες ανάγκης στην υπηρεσία της δημοκρατίας» είπαν το 1848, καθώς οι «αντιπρόσωποί τους» και οι κύριοι της νέας κυβέρνησης, down to the meanest Jack-in-office, έπαιρναν κανονικά τον μισθό τους. Οι άνθρωποι υποφέρουν. Με μια παιδιάστικη πίστη, με την καλή πίστη των μαζών που πιστεύουν στους ηγέτες τους, νομίζουν ότι «εκεί», στη Βουλή, στο Δημαρχείο, στην Επιτροπή Δημόσιας Ασφάλειας, αποφασίζεται η ευημερία τους.
 

Αλλά «εκεί» συζητούν για το κάθε τι κάτω απ’ τον ήλιο εκτός από την ευημερία των ανθρώπων. Το 1793, καθώς η πείνα ερήμωνε τη Γαλλία και ακρωτηρίαζε την Επανάσταση, ενώ οι άνθρωποι ρίχνοντας στα βάθη της μιζέριας, ενώ το Champs Elysse ευθυγραμμίστηκε με πολυτελή οχήματα όπου οι γυναίκες επιδείκνυαν τα κοσμήματά και τα μεγαλεία τους {?}, ο Ροβεσπιέρος πίεζε τους Ιακωβίνους να συζητήσουν την πραμάτειά του για το Αγγλικό Σύνταγμα! Ενώ οι εργαζόμενοι υπέφεραν το 1848 από το γενικό σταμάτημα του εμπορίου η Προσωρινή Κυβέρνηση και η Βουλή λογομαχούσαν για τις στρατιωτικές συντάξεις και την εργασία στις φυλακές, χωρίς να ενοχληθούν για το πώς θα ζήσουν οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της κρίσης. Και αν μπορούσε κάποιος να κατηγορήσει την Παρισινή Κομμούνα, η οποία γεννήθηκε κάτω από τα Πρωσικά κανόνια και κράτησε μόνο 70 μέρες, θα ήταν για το ίδιο λάθος – αυτή την αποτυχία των Κομμουνάρων να καταλάβουν ότι η Επανάσταση δεν θα θριαμβεύσει εκτός εάν αυτοί που αγωνίζονται με το μέρος της είναι χορτάτοι. Ότι με 15 πένες την ημέρα ένας άνθρωπος δεν μπορεί να αγωνιστεί στα οδοφράγματα και την ίδια στιγμή να στηρίξει μια οικογένεια.
Οι άνθρωποι υποφέρουν και λένε: «Πώς να βρούμε την έξοδο από αυτές τις δυσκολίες;»

 

III

Εμείς πιστεύουμε ότι μόνο μια απάντηση υπάρχει σε αυτή την ερώτηση:
- Πρέπει να αναγνωρίσουμε και να διακηρύξουμε δυνατά ότι ο καθένας, οποιοσδήποτε κι αν ήταν ο βαθμός του στην παλιά κοινωνία, ισχυρός ή αδύνατος, ικανός ή ανίκανος, έχει πριν απ’ όλα ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΝΑ ΖΗΣΕΙ. Ότι η κοινωνία είναι υποχρεωμένη να μοιράσει μεταξύ όλων, χωρίς εξαίρεση, τα μέσα της επιβίωσης που έχει στη διάθεσή της. Πρέπει να το αναγνωρίσουμε αυτό, να το διακηρύξουμε μεγαλόφωνα και να ενεργήσουμε προς αυτή τη κατεύθυνση.
Πρέπει να τα καταφέρουμε έτσι ώστε από την πρώτη μέρα της επανάστασης οι εργάτες να γνωρίζουν ότι μια νέα εποχή ανοίγεται μπροστά τους. Ότι από δω και στο εξής κανείς δεν χρειάζεται να μένει κάτω από τις γέφυρες, δίπλα σε παλάτια. Ότι κανείς δεν χρειάζεται να νηστεύει-πεινάει ανάμεσα σε φαγητά, κανένας δεν χρειάζεται να πεθαίνει απ’ το κρύο δίπλα σε μαγαζιά γεμάτα γούνες. Ότι στην πράξη όπως και στη θεωρία όλα είναι για όλους και ότι επιτέλους για πρώτη φορά στην ιστορία έχει ολοκληρωθεί μια επανάσταση που σκέφτεται τις ΑΝΑΓΚΕΣ των ανθρώπων πριν τους εκπαιδεύσει στα ΚΑΘΗΚΟΝΤΆ τους.
Αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί με νομοθετικές πράξεις, αλλά μόνο παίρνοντας άμεσα και αποτελεσματικά την κατοχή όλων των απαραίτητων για την εξασφάλιση της ευημερίας όλων. Αυτός είναι ο μόνος πραγματικά επιστημονικός τρόπος να εργαστούμε, ο μόνος τρόπος που γίνεται κατανοητός και επιθυμητός από τις ανθρώπινες μάζες.
Πρέπει να πάρουμε υπό την κατοχή μας στο όνομα του λαού τους σιτοβολώνες, τα γεμάτα ρουχισμό μαγαζιά και τα σπίτια κατοικίας. Τίποτα δεν πρέπει να πάει χαμένο. Πρέπει να οργανωθούμε χωρίς καθυστέρηση για να θρέψουμε τους πεινασμένους, να ικανοποιήσουμε όλες τις επιθυμίες και τις ανάγκες, να παράγουμε – όχι προς όφελος του ενός ή του άλλου – αλλά για να εξασφαλίσουμε ότι η κοινωνία σαν σύνολο θα ζήσει και θα αναπτυχθεί.
Αρκετά με τις διφορούμενες έννοιες όπως «το δικαίωμα στην εργασία», με το οποίο οι άνθρωποι παραπλανήθηκαν το 1848 και το οποίο ακόμη χρησιμοποιείται για να τους παραπλανήσει. Ας έχουμε το θάρρος να αναγνωρίσουμε ότι η ευημερία για όλους, η οποία είναι πια εφικτή, πρέπει να πραγματοποιηθεί.
Όταν οι εργάτες απαίτησαν το δικαίωμα στην εργασία το 1848, εθνικά και δημοτικά εργαστήρια οργανώθηκαν και οι εργαζόμενοι στάλθηκαν να δουλέψουν σκληρά εκεί για το ποσό του 1s και 8d την ημέρα! Όταν ζήτησαν να οργανωθεί η εργασία, η απάντηση ήταν: «Υπομονή φίλοι, η Κυβέρνηση θα το εξετάσει, ταυτόχρονα εδώ είναι το 1s και 8d. Ξεκουραστείτε τώρα, γενναίοι δουλευτές, αφού αγωνιστήκατε όλη σας τη ζωή για το φαΐ!» Την ίδια ώρα τα κανόνια ετοιμάζονταν, οι εφεδρείες κλήθηκαν για επέμβαση και οι ίδιοι οι εργάτες αποδιοργανώθηκαν με τους χίλιους τρόπους που γνωρίζει η μεσαία τάξη. Ώσπου μια ωραία μέρα τους είπαν να πάνε άποικοι στην Αφρική ή θα τουφεκιστούν!
Πολύ διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα αν οι εργάτες ζητούσαν το δικαίωμα στην ευημερία! Απαιτώντας αυτό το δικαίωμα απαιτούν το δικαίωμα να κατέχουν τον πλούτο της κοινότητας. Να πάρουν τα σπίτια για να κατοικήσουν ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε οικογένειας, να καταλάβουν τα μαγαζιά τροφίμων και να μάθουν τι σημαίνει αφθονία, αφού έχουν μάθει τόσο καλά την πείνα. Διακηρύσσουν το δικαίωμά τους σε όλο τον πλούτο – τους καρπούς της δουλειάς των προηγούμενων και τωρινών γενιών – και μαθαίνουν με τη βοήθειά του να απολαμβάνουν τις υψηλές απολαύσεις της τέχνης και της επιστήμης που μονοπωλήθηκαν για τόσο πολύ καιρό από τις μεσαίες τάξεις.
Και καθώς διεκδικούν το δικαίωμά τους να ζήσουν με άνεση, διεκδικούν αυτό που είναι το πιο σημαντικό, το δικαίωμά τους να αποφασίζουν οι ίδιοι ποια θα είναι αυτή η άνεση, τι πρέπει να παραχθεί για να την εξασφαλίσει και τι απορρίπτεται ως μη έχων πια αξία.
Το «δικαίωμα στην ευημερία» σημαίνει τη δυνατότητα να ζήσεις σαν άνθρωπος και να φέρεις παιδιά που θα είναι μέλη μιας κοινωνίας καλύτερης απ’ τη δικιά μας, ενώ το «δικαίωμα στην εργασία» σημαίνει μόνο το δικαίωμα να είσαι πάντα μισθωτός σκλάβος, ένας δουλευτής, κυβερνώμενος και εκμεταλλευόμενος από τη μελλοντική μεσαία τάξη. Το δικαίωμα στην ευημερία είναι η Κοινωνική Επανάσταση, το δικαίωμα στην εργασία δεν σημαίνει τίποτα παραπάνω από το δέσιμο στον τροχό της εμπορευματικής κοινωνίας.
Ήρθε η ώρα ο εργάτης να διεκδικήσει το δικαίωμά του στην κοινή κληρονομιά και να εισβάλει στα κτήματα.

Αναρχικός Κομμουνισμός

I

ΚΑΘΕ κοινωνία που έχει καταργήσει την ιδιωτική ιδιοκτησία θα αναγκαστεί, υποστηρίζουμε, να οργανωθεί στις γραμμές της Κομμουνιστικής Αναρχίας. Η Αναρχία οδηγεί στον Κομμουνισμό, και ο Κομμουνισμός στην Αναρχία, που είναι και οι δυο τους όμοια εκφράσεις της κυρίαρχης τάσης στις σύγχρονες κοινωνίες, της αναζήτησης της ισότητας.
Υπήρξε κάποια εποχή όταν μια οικογένεια αγροτών μπορούσε να θεωρήσει το καλαμπόκι που καλλιεργούσε, ή τα μάλλινα ενδύματα που υφαίνονταν στην αγροικία, ως προϊόντα του δικού της κόπου. Αλλά ακόμα και τότε αυτός ο τρόπος θεώρησης των πραγμάτων δεν ήταν αρκετά σωστός. Υπήρχαν οι δρόμοι και οι γέφυρες που έγιναν από κοινού, τα έλη που στραγγίχτηκαν με κοινό κόπο, και τα κοινοτικά λιβάδια που περικλείστηκαν από φράκτες που συνεχώς επισκευάζονταν από τον καθέναν ξεχωριστά και από όλους μαζί. Εάν οι αργαλειοί για την ύφανση ή οι χρωστικές ουσίες για τον χρωματισμό των υφασμάτων βελτιώθηκαν, όλοι ωφελήθηκαν. Έτσι ακόμη και σε εκείνες τις ημέρες μια οικογένεια αγροτών δεν θα μπορούσε να ζήσει μόνη, αλλά ήταν εξαρτώμενη με χίλιους τρόπους από το χωριό ή την κοινότητα.
 

Όμως σήμερα, στην παρούσα κατάσταση της βιομηχανίας, όταν όλα είναι αλληλοεξαρτώμενα, όταν κάθε κλάδος της παραγωγής είναι πλεγμένος μαζί με όλους τους υπόλοιπους, η προσπάθεια να αξιωθεί μια Ατομικιστική προέλευση για τα προϊόντα της βιομηχανίας είναι απολύτως αστήρικτη. Η καταπληκτική τελειότητα που έχει επιτευχθεί από τις κλωστοϋφαντουργικές ή τις μεταλλευτικές βιομηχανίες στις πολιτισμένες χώρες οφείλεται στην ταυτόχρονη ανάπτυξη χιλίων άλλων βιομηχανιών, μεγάλων και μικρών, στην επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύου, στη δι-ωκεανική ναυσιπλοΐα, στη χειρωνακτική ικανότητα χιλιάδων εργαζόμενων, σε ορισμένα standards του πολιτισμού που έχουν επιτευχθεί από τις εργατικές τάξεις συνολικά, στην εργασία, εν ολίγοις, των ανθρώπων σε κάθε γωνία του πλανήτη.
 

Οι Ιταλοί που πέθαναν από χολέρα φτιάχνοντας το Κανάλι του Σουέζ, ή από αγκύλωση στη Σήραγγα του St. Gothard, και οι Αμερικανοί που σκοτώθηκαν από τις σφαίρες πολεμώντας για την κατάργηση της σκλαβιάς έχουν βοηθήσει να αναπτυχθεί η βαμβακοβιομηχανία στη Γαλλία και στην Αγγλία, καθώς επίσης και τα εργαζόμενα κορίτσια που λιώνουν στα εργοστάσια του Manchester και του Rouen, και ο εφευρέτης που (μετά από την πρόταση κάποιου εργαζομένου) πετυχαίνει τη βελτίωση των αργαλειών.
Πώς, λοιπόν, θα υπολογίσουμε το μερίδιο του καθενός στα πλούτη που ΟΛΟΙ συμβάλλουν να συσσωρεύονται;
Εξετάζοντας την παραγωγή από αυτήν την γενική, συνθετική άποψη, δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε με τους Κολεκτιβιστές ότι η πληρωμή η ανάλογη με τις ώρες της εργασίας που έγιναν από τον καθένα θα ήταν μια ιδανική ρύθμιση, ή ακόμα και ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.
Χωρίς να συζητήσουμε εάν η αξία της ανταλλαγής των αγαθών μετριέται πραγματικά στις υπάρχουσες κοινωνίες από το ποσό της εργασίας της απαραίτητης να το παραγάγει -- σύμφωνα με το δόγμα του Smith και του Ricardo, στα βήματα των οποίων ο Marx έχει ακολουθήσει - αρκεί αυτό να πω εδώ, αφήνοντας τους εαυτούς μας ελεύθερους να επιστρέψουμε στο αντικείμενο αργότερα, ότι το Κολεκτιβιστικό ιδανικό εμφανίζεται σε μας πως δεν μπορεί να στηριχθεί σε μια κοινωνία που θεωρεί τα όργανα της εργασίας ως κοινή κληρονομιά. Ξεκινώντας από αυτήν την αρχή, μια τέτοια κοινωνία θα βρισκόταν αναγκασμένη από το πολύ αρχικό της στάδιο να εγκαταλείψει όλες τις μορφές των αμοιβών.
Ο μετριασμένος ατομικισμός του κολλεκτιβιστικού συστήματος δεν θα μπορούσε βεβαίως να διατηρηθεί παράλληλα με έναν μερικό κομμουνισμό -- την κοινωνικοποίηση της γης και των οργάνων της παραγωγής. Μια νέα μορφή ιδιοκτησίας απαιτεί μια νέα μορφή ανταμοιβής. Μια νέα μέθοδος παραγωγής δεν μπορεί να υπάρξει δίπλα-δίπλα με τις παλαιές μορφές κατανάλωσης, εκτός αν μπορέσει να προσαρμοστεί στις παλαιές μορφές πολιτικής οργάνωσης.
Το σύστημα αμοιβής προκύπτει από τη μεμονωμένη ιδιοκτησία της γης και των οργάνων της εργασίας. Ήταν ο απαραίτητος όρος για την ανάπτυξη της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής, και θα χαθεί μαζί με αυτή, παρά την προσπάθεια να μεταμφιεστεί ως "μοίρασμα κερδών (μερίσματα)". Η κοινή κατοχή των οργάνων της εργασίας πρέπει απαραιτήτως να φέρει μαζί της την απόλαυση από κοινού των καρπών της κοινής εργασίας.
 

Υποστηρίζουμε περαιτέρω ότι ο Κομμουνισμός είναι όχι μόνο επιθυμητός, αλλά ότι οι υπάρχουσες κοινωνίες, θεμελιωμένες πάνω στον Ατομικισμό, ωθούνται αναπόφευκτα προς στην κατεύθυνση του Κομμουνισμού. Η ανάπτυξη του Ατομικισμού κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών αιώνων εξηγείται από τις προσπάθειες του ατόμου να προστατευθεί από την τυραννία του Κεφαλαίου και του Κράτους. Για κάποιο καιρό φαντάστηκε, και εκείνοι που εξέφρασαν τη σκέψη του για αυτόν δήλωσαν, ότι θα μπορούσε να ελευθερωθεί ολοκληρωτικά από το Κράτος και από την κοινωνία. "Με τη βοήθεια των χρημάτων," είπε, "μπορώ να αγοράσω όλα όσα χρειάζομαι". Αλλά ο άνθρωπος ήταν σε ένα λάθος δρόμο, και η σύγχρονη ιστορία τον έχει διδάξει να αναγνωρίσει ότι, χωρίς τη βοήθεια όλων, δεν μπορεί να κάνει τίποτα, έστω και αν τα χρηματοκιβώτιά του είναι γεμάτα με χρυσάφι.
Στην πραγματικότητα, παράλληλα με αυτό το ρεύμα του Ατομικισμού, βρίσκουμε σε όλη τη σύγχρονη ιστορία μια τάση, αφ' ενός, να διατηρήσει όλα αυτά που παραμένουν από τον μερικό Κομμουνισμό της αρχαιότητας, και, αφ' ετέρου, να καθιερώσει την Κομμουνιστική αρχή σε χίλιες εξελίξεις της σύγχρονης ζωής.
 

Μόλις οι κοινότητες των δεκάτου, ενδέκατου, και δωδέκατου αιώνων, πέτυχαν την απελευθέρωσή τους από τους κυρίους τους, εκκλησιαστικούς ή επαγγελματικούς, η κοινοτική τους εργασία και η κοινοτική τους κατανάλωση άρχισαν να επεκτείνονται και να αναπτύσσονται γρήγορα. Ο δήμος -- και όχι ιδιώτες - ναύλωσε σκάφη και εξόπλισε αποστολές, και το όφελος που προέκυψε από το εξωτερικό εμπόριο δεν δόθηκε σε ιδιώτες, αλλά μοιράστηκε σε όλους. Οι δήμοι αγόρασαν επίσης παροχές για τους πολίτες τους. Ίχνη αυτών των ιδρυμάτων έχουν φθάσει μέχρι τον δέκατο ένατο αιώνα, και ο λαός λατρεύει με ευλάβεια τη μνήμη τους στους μύθους τους.
Όλα αυτά έχουν εξαφανιστεί. Αλλά ο αγροτικός δήμος αγωνίζεται ακόμα να συντηρήσει τα τελευταία ίχνη αυτού του Κομμουνισμού, και πετυχαίνει -- εκτός από τις φορές που το Κράτος ρίχνει το βαρύ ξίφος του πάνω σε αυτή την ισορροπία.
Εν τω μεταξύ νέες οργανώσεις, βασισμένες στην ίδια αρχή -- σε κάθε άτομο σύμφωνα με τις ανάγκες του -- αναπηδούν με χίλιες διαφορετικές μορφές. Γιατί χωρίς μια ορισμένη μαγιά Κομμουνισμού οι παρούσες κοινωνίες δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν. Παρά τη στενή εγωιστική στροφή που δόθηκε στα μυαλά των ατόμων από το εμπορικό σύστημα, η τάση προς τον Κομμουνισμό εμφανίζεται συνεχώς, και επηρεάζει τις δραστηριότητές μας με ποικίλους τρόπους
 

Οι γέφυρες, για τη χρήση των οποίων ένας φόρος επιβλήθηκε τις παλαιότερες ημέρες, έχουν τώρα γίνει δημόσια ιδιοκτησία και ελεύθερες σε όλους. Το ίδιο έγινε με τις λεωφόρους, εκτός από την Ανατολή, όπου ένας φόρος πληρώνεται ακόμα από τον ταξιδιώτη για κάθε μίλι του ταξιδιού του. Μουσεία, ελεύθερες βιβλιοθήκες, ελεύθερα σχολεία, ελεύθερα γεύματα για τα παιδιά. Πάρκα και κήποι ανοικτοί σε όλους. Οδοί στρωμένοι και φωτισμένοι, ελεύθεροι σε όλους. Νερό που παρέχεται σε κάθε σπίτι χωρίς μέτρο ή όριο -- όλες οι τέτοιου είδους ρυθμίσεις έχουν θεμελιωθεί πάνω στην αρχή: "Πάρτε ό,τι χρειάζεστε".
Οι τροχιόδρομοι [τραμ] και οι σιδηρόδρομοι έχουν εισαγάγει ήδη τα μηνιαία και ετήσια εποχικά εισιτήρια, χωρίς περιορισμό στον αριθμό ταξιδιών που γίνονται. Και δύο έθνη, η Ουγγαρία και η Ρωσία, έχουν εισαγάγει στους σιδηροδρόμους τους το σύστημα ζώνης, το οποίο επιτρέπει στον κάτοχο να ταξιδέψει πεντακόσια ή χίλια μίλια με το ίδιο αντίτιμο. Είναι μόνο ένα μικρό βήμα από αυτό προς μια ομοιόμορφη δαπάνη, όπως ήδη συμβαίνει στην ταχυδρομική υπηρεσία. Σε όλες αυτές τις καινοτομίες, και χίλιες άλλες, η τάση δεν είναι να μετρηθεί η μεμονωμένη κατανάλωση. Ένα άτομο θέλει να ταξιδεψει χίλια μίλια, ένα άλλα πεντακόσια. Αυτές είναι προσωπικές απαιτήσεις. Δεν υπάρχει κανένας ικανοποιητικός λόγος για τον οποίο κάποιος πρέπει να πληρώσει δύο φορές περισσότερο απ' ό,τι ένας άλλος επειδή η ανάγκη του είναι δύο φορές μεγαλύτερη. Τέτοια είναι τα σημάδια που εμφανίζονται ακόμα και τώρα στις ατομικιστικές κοινωνίες μας.
Επιπλέον, υπάρχει μια τάση, αν και ακόμα αδύναμη, να εξεταστούν οι ανάγκες του ατόμου, ανεξάρτητα από τις προηγούμενες ή πιθανές υπηρεσίες του στην κοινότητα. Αρχίζουμε να σκεφτόμαστε την κοινωνία συνολικά, κάθε μέρος της οποίας συνδέεται τόσο στενά με τα άλλα ώστε μια υπηρεσία που παρέχεται σε ένα είναι μια υπηρεσία που παρέχεται σε όλους.
Όταν πηγαίνετε σε μια δημόσια βιβλιοθήκη -- όχι πράγματι στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού, αλλά, για παράδειγμα, στο Βρετανικό Μουσείο ή τη βιβλιοθήκη του Βερολίνου -- ο βιβλιοθηκάριος δεν ρωτά ποιες υπηρεσίες έχετε παράσχει στην κοινωνία πρίν σας δώσει το βιβλίο, ή τα πενήντα βιβλία που ζητάτε, και έρχεται σε βοήθειά σας εάν δεν ξέρετε πώς να χειριστείτε τον κατάλογο. Με τη βοήθεια των ομοιόμορφων πιστοποιητικών -- και πολύ συχνά μια συμβολή εργασίας προτιμάται -- η επιστημονική κοινωνία ανοίγει τα μουσεία της, τους κήπους της, τη βιβλιοθήκη της, τα εργαστήριά της, και τα ετήσια συνέδριά της σε κάθε ένα από τα μέλη της, είτε εάν αυτό είναι ένας Δαρβίνος, είτε ένας απλός ερασιτέχνης.
Στην Αγία Πετρούπολη, εάν ασχολείστε με μια εφεύρεση, πηγαίνετε σε ένα ειδικό εργαστήριο ή ένα συνεργείο, όπου σας παρέχεται μια θέση, ο ξυλουργικός πάγκος, ένας τόρνος, όλα τα απαραίτητα εργαλεία και τα επιστημονικά όργανα, υπό τον όρο μόνο ότι ξέρετε πώς να τα χρησιμοποιήσετε και έχετε την άδεια για να εργαστείτε εκεί όσο χρόνο επιθυμείτε. Υπάρχουν τα εργαλεία. Κάνετε τους άλλους να ενδιαφερθούν για την ιδέα σας, ενώνεστε με συναδέλφους ειδικευμένους στις διάφορες τέχνες, ή εργάζεσθε μόνοι εάν το προτιμάτε. Εφευρίσκετε μια πτητική μηχανή, ή δεν εφευρίσκετε τίποτα - αυτό είναι δική σας υπόθεση. Ακολουθείτε μια ιδέα -- αυτό είναι αρκετό.
Με τον ίδιο τρόπο, εκείνοι που επανδρώνουν τη ναυαγοσωστική λέμβο δεν ζητούν τα πιστοποιητικά του πληρώματος ενός βυθιζόμενου σκάφους. Πλησιάζουν με τη βάρκα τους, διακινδυνεύουν τις ζωές τους στα μανιασμένα κύματα, και χάνονται μερικές φορές, όλα αυτά για να σώσουν τα άτομα που ούτε γνωρίζουν. Και ποια ανάγκη υπάρχει να τους γνωρίζουν; "Είναι ανθρώπινα όντα, και χρειάζονται την βοήθειά μας -- αυτό είναι αρκετό, να καθιερώσει το δικαίωμά τους -- Στη διάσωση!"
Έτσι βρίσκουμε μια τάση, κατεξοχήν κομμουνιστική, να αναπηδά σε όλες τις πλευρές, και με διάφορες μορφές, στην ίδια την καρδιά των θεωρητικά ατομικιστικών κοινωνιών.
 

Υποθέστε ότι μια από τις μεγάλες πόλεις μας, τόσο εγωτιστική σε συνηθισμένους καιρούς, χτυπήθηκε αύριο από κάποια καταστροφή -- μια πολιορκία, παραδείγματος χάριν -- αυτή η ίδια η εγωιστική πόλη θα αποφάσιζε ότι οι πρώτες ανάγκες που θα έπρεπε να ικανοποιηθούν ήταν εκείνες των παιδιών και των ηλικιωμένων. Χωρίς να ρωτήσει ποιες υπηρεσίες είχαν παράσχει, ή ήταν πιθανό να δώσουν στην κοινωνία, θα τους τάιζε καταρχήν. Κατόπιν οι πολεμιστές θα φροντίζονταν για αυτούς, ανεξάρτητα από το θάρρος ή τη εξυπνάδα που κάθε ένας έχει επιδείξει, και χιλιάδες άνδρες και γυναίκες θα συναγωνίζονταν μεταξύ τους στην ανιδιοτελή αφοσίωση στους πληγωμένους.
Αυτή η τάση υπάρχει και γίνεται αισθητή μόλις ικανοποιούνται οι πιο επείγουσες ανάγκες του καθενός, και αναλογικά με το πόσο η παραγωγική δύναμη της φυλής αυξάνεται. Γίνεται μια ενεργή δύναμη κάθε φορά που μια μεγάλη ιδέα έρχεται να αντικαταστήσει τις μέσες έγνοιες της καθημερινής ζωής.
Πώς μπορούμε να αμφιβάλουμε, λοιπόν, ότι όταν τοποθετούνται τα όργανα της παραγωγής στην υπηρεσία όλων, όταν η επιχείρηση κατευθύνεται στις Κομμουνιστικές αρχές, όταν η εργασία, έχοντας ανακτήσει την τιμημένη της θέση μέσα στην κοινωνία, παράγει πολύ περισσότερο από όσο είναι απαραίτητο σε όλους -- πώς μπορούμε να αμφιβάλουμε ότι αυτή η δύναμη (ήδη τόσο ισχυρή) θα διευρύνει τη σφαίρα δράσης της μέχρις ότου γίνει η κυβερνώσα αρχή της κοινωνικής ζωής;
Ακολουθώντας αυτές τις ενδείξεις, και εξετάζοντας περαιτέρω την πρακτική πλευρά της απαλλοτρίωσης, για την οποία θα μιλήσουμε στα επόμενα κεφάλαια, είμαστε πεπεισμένοι ότι η πρώτη υποχρέωσή μας, όταν η επανάσταση θα έχει σπάσει τη δύναμη που υποστηρίζει το παρόν σύστημα, θα είναι να πραγματοποιήσουμε τον Κομμουνισμό χωρίς καθυστέρηση.
Αλλά δικός μας δεν είναι ούτε ο Κομμουνισμός του Fourier και των Phalansteriens, ούτε των Σοσιαλιστών του Γερμανικού Κράτους-. Είναι ο Κομμουνισμός των Αναρχικών, -- ο Κομμουνισμός χωρίς κυβέρνηση -- ο Κομμουνισμός των Ελεύθερων. Είναι η σύνθεση των δύο ιδανικών που ακολουθούνται από την ανθρωπιά σε όλες τις ηλικίες -- Οικονομική και Πολιτική Ελευθερία.

ΙΙ

Παίρνοντας την "Αναρχία" για το ιδανικό μας της πολιτικής οργάνωσης δίνουμε μόνο έκφραση σε μια άλλη χαρακτηριστική τάση της ανθρώπινης προόδου. Όποτε οι ευρωπαϊκές κοινωνίες έχουν αναπτυχθεί μέχρι ένα ορισμένο σημείο έχουν τινάξει από πάνω τους τον ζυγό της εξουσίας και έχουν βάλει στη θέση του ένα σύστημα θεμελιωμένο κατά προσέγγιση λίγο ή περισσότερο στις αρχές της προσωπικής ελευθερίας. Και η ιστορία μας δείχνει ότι αυτές οι περίοδοι της μερικής ή γενικής επανάστασης, όταν νικήθηκαν οι κυβερνήσεις, ήταν επίσης περίοδοι ξαφνικής προόδου και στον οικονομικό και στον διανοητικό τομέα. Τώρα είναι η απελευθέρωση των κομμούνων, τα μνημεία των οποίων, παραγόμενα από την ελεύθερη εργασία των συντεχνιών, δεν έχουν ξεπεραστεί ποτέ. Τώρα είναι η εξέγερση των αγροτών που επέφερε τον Ανασχηματισμό και έθεσε τον παπισμό σε κίνδυνο. Και έπειτα πάλι είναι η κοινωνία, η ελεύθερη για ένα μικρό διάστημα, η οποία δημιουργήθηκε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού από τους αντάρτες του Παλαιού Κόσμου.
Περαιτέρω, εάν παρατηρήσουμε την παρούσα ανάπτυξη των πολιτισμένων λαών βλέπουμε, πιό αλάνθαστα, μια κίνηση που χαρακτηρίζεται όλο και περισσότερο στο να περιορίζει τη σφαίρα της δράσης της κυβέρνησης, και να επιτρέψει όλο και περισσότερη ελευθερία στο άτομο. Αυτή η εξέλιξη συνεχίζεται μπροστά στα μάτια μας, αν και καλύπτεται από τα ερείπια και τα σκουπίδια των παλαιών ιδρυμάτων και των παλαιών δεισιδαιμονιών. Όπως όλες οι εξελίξεις, περιμένει μόνο μια επανάσταση για να νικήσει τα παλαιά εμπόδια που στέκονται στον δρόμο, για να μπορέσει να βρεί ελεύθερο πεδίο σε μια αναδημιουργούμενη κοινωνία.
Αφού έχουν για πολύ προσπαθήσει μάταια να λύσουν το άλυτο πρόβλημα -- το πρόβλημα να κατασκευάσουν μια κυβέρνηση "που θα περιορίσει το άτομο να υπακούει χωρίς να παύει να υπηρετεί την κοινωνία", οι άνθρωποι προσπαθούν επιτέλους να ελευθερωθούν οι ίδιοι από κάθε μορφή κυβέρνησης και να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους για οργάνωση από μια ελεύθερη σύμβαση μεταξύ ατόμων και ομάδων που ακολουθούν τον ίδιο στόχο. Η ανεξαρτησία κάθε μικρής εδαφικής μονάδας γίνεται μια επείγουσα ανάγκη. Η αμοιβαία συμφωνία αντικαθιστά το νόμο και ρυθμίζει παντού τα μεμονωμένα συμφέροντα λαμβάνοντας υπόψη ένα κοινό αντικείμενο.
Όλα αυτά που ειδώθηκαν κάποτε σαν μια λειτουργία της Κυβέρνησης σήμερα βρίσκονται υπό εξέταση. Τα πράγματα τακτοποιούνται ευκολότερα και πιό ικανοποιητικά χωρίς την επέμβαση του Κράτους. Και στη μελέτη της προόδου που σημειώνεται σε αυτήν την κατεύθυνση, οδηγούμαστε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η τάση της ανθρώπινης φυλής είναι να μειώσει την Κυβερνητική παρέμβαση στο μηδέν. Στην πραγματικότητα, να καταργήσει το Κράτος, την προσωποποίηση της αδικίας, την κατοχή, και το μονοπώλιο.
 

Μπορούμε ήδη να πιάσουμε τις αναλαμπές ενός κόσμου στον οποίο οι δεσμοί που δεσμεύουν το άτομο δεν είναι πλέον νόμοι, αλλά κοινωνικές συνήθειες -- το αποτέλεσμα της ανάγκης που γίνεται αισθητή από τον καθένα μας να επιδιώξει την υποστήριξη, τη συνεργασία, τη κατανόηση των γειτόνων του.
Σίγουρα η ιδέα μιας κοινωνίας χωρίς Κράτος θα προκαλέσει τουλάχιστον τόσες αντιρρήσεις όσο η πολιτική οικονομία μιας κοινωνίας χωρίς ιδιωτικό κεφάλαιο. Όλοι έχουμε μεγαλώσει από την παιδική ηλικία μας θεωρώντας το Κράτος σαν ένα είδος Πρόνοιας. Όλη η εκπαίδευσή μας, η Ρωμαϊκή ιστορία που μάθαμε στο σχολείο, ο Βυζαντινός κώδικας που μελετήσαμε αργότερα με το όνομα του Ρωμαϊκού νόμου, και οι διάφορες επιστήμες που διδάσκονται στα πανεπιστήμια, μας συνηθίζουν να πιστεύουμε στην Κυβέρνηση και στις αρετές του θεόσταλτου Κράτους.
 

Για να διατηρήσουν αυτήν την δεισιδαιμονία ολόκληρα συστήματα φιλοσοφίας έχουν διαμορφωθεί και έχουν διδαχθεί. Όλες οι πολιτικές είναι βασισμένες σε αυτήν την αρχή. Και κάθε πολιτικός, οποιουδήποτε χρώματος, έρχεται εμπρός και λέει στους ανθρώπους, "Δώστε μου τη δύναμη, και εγώ μπορώ και θέλω να σας ελευθερώσω από τις δυστυχίες που σας πιέζουν τόσο βαριά".
Από την κούνια ως τον τάφο όλες οι ενέργειές μας καθοδηγούνται από αυτήν την αρχή. Ανοίξτε οποιοδήποτε βιβλίο κοινωνιολογίας ή νομολογίας, και θα βρείτε εκεί την Κυβέρνηση, την οργάνωσή της, τις πράξεις της, να γεμίζουν τόσο μεγάλο χώρο ώστε φτάνουμε να πιστεψουμε ότι δεν υπάρχει τίποτα έξω από την Κυβέρνηση και τον κόσμο των πολιτικών.
 

Ο Τύπος μας διδάσκει το ίδιο πράγμα με κάθε τρόπο που μπορεί κανείς να φανταστεί. Ολόκληρες στήλες αφιερώνονται στις κοινοβουλευτικές συζητήσεις και στις πολιτικές δολοπλοκίες. Η απέραντη καθημερινή ζωή ενός έθνους μόλις που αναφέρεται σε μερικές γραμμές όταν εξετάζεται σε σχέση με οικονομικά θέματα, νόμους, ή "διάφορα γεγονότα" σχετικά με αστυνομικές υποθέσεις. Και όταν διαβάζετε αυτές τις εφημερίδες, μετά βίας σκέφτεστε τον ανυπολόγιστο αριθμό όντων -- όλη η ανθρωπότητα, περίπου -- που μεγαλώνουν και πεθαίνουν, τα οποία γνωρίζουν τη θλίψη, που εργάζονται και καταναλώνουν, σκέφτονται και δημιουργούν έξω από τις λίγες προεξέχουσες προσωπικότητες που έχουν ενισχυθεί τόσο ώστε η ανθρωπότητα κρύβεται από τις σκιές τους οι οποίες διευρύνονται από την άγνοιά μας.
Και όμως μόλις περνάμε από το τυπωμένο θέμα στην ζωή την ίδια, μόλις ρίχνουμε μια ματιά στην κοινωνία, εκπλησσόμαστε από τον απειροελάχιστο ρόλο που παίζει η Κυβέρνηση. Ο Balzac παρατήρησε ήδη πώς τα εκατομμύρια των αγροτών περνούν το σύνολο της ζωής τους χωρίς να γνωρίζουν τίποτα για το Κράτος, εκτός από τους βαρείς φόρους που αναγκάζονται να πληρώνουν. Κάθε ημέρα εκατομμύρια συναλλαγών γίνονται χωρίς Κυβερνητική επέμβαση, και οι μεγαλύτερες από αυτές -- εκείνες του εμπορίου και της ανταλλαγής -- συνεχίζονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε η Κυβέρνηση να μην καλείται να αναμιχθεί εάν ένα από τα συμβαλλόμενα μέρη είχε την πρόθεση να μην εκπληρώσει την συμφωνία του. Εάν μιλήσετε σε ένα άτομο που καταλαβαίνει το εμπόριο θα σας πει ότι οι καθημερινές επιχειρήσεις που πραγματοποιούνται από τους εμπόρους θα ήταν απολύτως αδύνατες αν δεν βασίζονταν στην αμοιβαία εμπιστοσύνη. Η συνήθεια να κρατά κανείς τον λόγο του, η επιθυμία να μην χάσει την πίστωσή του, αρκεί να διατηρήσει αυτήν την σχετική τιμιότητα. Το άτομο που δεν αισθάνεται τη μικρότερη τύψη όταν δηλητηριάζει τους πελάτες του με επιβλαβή φάρμακα που καλύπτονται με πομπώδεις ετικέτες σκέφτεται ότι είναι προς τιμήν του να κρατήσει τις δεσμεύσεις του. Τώρα, εάν αυτή η σχετική ηθική έχει αναπτυχθεί υπό τους παρόντες όρους, όταν ο πλουτισμός είναι το μόνο κίνητρο και ο μόνος στόχος, μπορούμε να αμφιβάλουμε για τη γρήγορη πρόοδό της όταν ο σφετερισμός των καρπών της εργασίας των άλλων δεν θα είναι πλέον η βάση της κοινωνίας;
Ένα άλλο εντυπωσιακό γεγονός, που χαρακτηρίζει ειδικά τη γενιά μας, μιλά ακόμα περισσότερο υπέρ των ιδεών μας. Είναι η συνεχής επέκταση του τομέα της επιχείρησης λόγω της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, και η καταπληκτική ανάπτυξη των ελεύθερων ομάδων όλων των ειδών. Θα το συζητήσουμε αυτό πιο αναλυτικά στο κεφάλαιο που αφιερώνεται στην Ελεύθερη Συμφωνία [Free Agreement, Κεφ. 11]. Είναι αρκετό να αναφέρουμε ότι τα γεγονότα είναι τόσο πολυάριθμα και τόσο συνήθη ώστε αυτά είναι η ουσία του δεύτερου μισού του δέκατου ένατου αιώνα, ακόμα κι αν οι πολιτικοί και σοσιαλιστές συγγραφείς τα αγνοούν, προτιμώντας πάντα να μιλούν σε μας για τις λειτουργίες της Κυβέρνησης.
 

Αυτές οι οργανώσεις, ελεύθερες και εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους, είναι μια τόσο φυσική έκβαση του πολιτισμού μας. Επεκτείνονται τόσο γρήγορα και ομαδοποιούνται με πολύ μεγάλη ευκολία. Είναι ένα τόσο απαραίτητο αποτέλεσμα της συνεχούς αύξησης των αναγκών του πολιτισμένου ανθρώπου και τελικά, τόσο ευνοϊκά αντικαθιστούν την κυβερνητική παρέμβαση ώστε πρέπει να αναγνωρίσουμε σε αυτές έναν παράγοντα αυξανόμενης σπουδαιότητας στη ζωή των κοινωνιών. Εάν δεν είναι εξαπλωμένες ακόμα στο σύνολο των εκδηλώσεων της ζωής, είναι γιατί βρίσκουν ένα αξεπέραστο εμπόδιο στην ένδεια του εργαζομένου, στα απολιθώματα της παρούσας κοινωνίας, στον ιδιωτικό σφετερισμό του κεφαλαίου, και στο Κράτος. Καταργήστε αυτά τα εμπόδια και θα τις δείτε να καλύπτουν το απέραντο πεδίο της πολιτισμένης ανθρώπινης δραστηριότητας.
Η ιστορία των τελευταίων πενήντα ετών δίνει μια ζωντανή απόδειξη ότι η Αντιπροσωπευτική Κυβέρνηση είναι ανίσχυρη να εκπληρώσει τις λειτουργίες που έχουμε επιδιώξει να δώσουμε σε αυτήν. Στις ημέρες που έρχονται ο δέκατος ένατος αιώνας θα αναφέρεται σαν ο αιώνας που έχει βεβαιώσει την αποτυχία του κοινοβουλευτισμού.
 

Αλλά αυτή η ανικανότητα γίνεται εμφανής σε όλους. Τα ελαττώματα του κοινοβουλευτισμού, και οι έμφυτες ατέλειες της αντιπροσωπευτικής αρχής, είναι αυτονόητα, και οι λίγοι φιλόσοφοι που έχουν κάνει μια κριτική μελέτη αυτών (J. S. Mill και Leverdays) το έκαναν αλλά δίνουν λογοτεχνική μορφή στη λαϊκή δυσαρέσκεια. Δεν είναι δύσκολο, πράγματι, να φανεί η γελοιότητα της ονομασίας μερικών ατόμων και των λεγομένων τους σε αυτούς, "Κάνετε νόμους που ρυθμίζουν όλες τις σφαίρες της δραστηριότητάς μας. Αν και ούτε ένας από σας δεν ξέρει τίποτα για αυτά!"
Αρχίζουμε να βλέπουμε ότι η κυβέρνηση των πλειοψηφιών σημαίνει ότι παραδίδονται όλες οι υποθέσεις της χώρας σε επιθεωρητές που αποτελούν τις πλειοψηφίες στη Βουλή και στις εκλογικές επιτροπές. Σε εκείνους, με μια λέξη, οι οποίοι δεν έχουν καμία δική τους άποψη. Αλλά η ανθρωπότητα επιδιώκει και βρίσκει ήδη τα νέα ζητήματα.
Η Διεθνής Ταχυδρομική Ένωση, οι σιδηροδρομικές ενώσεις, και οι μορφωμένες κοινωνίες μας δίνουν παραδείγματα λύσεων βασισμένων στην ελεύθερη συμφωνία στον χώρο και τη θέση του νόμου.
Σήμερα, όταν οι ομάδες οι διασκορπισμένες παντού επιθυμούν να οργανωθούν πάνω σε ένα αντικείμενο ή κάποιο άλλο, δεν εκλέγουν πλέον το διεθνές Κοινοβούλιο του Jacks-of-all-trades. Όχι, όπου δεν είναι δυνατό να συναντηθούν άμεσα ή να γίνει μια συμφωνία με αλληλογραφία, εκπρόσωποι ειδικευμένοι στο ζήτημα στέλνονται για να διαπραγματευθούν, με τις οδηγίες: "Προσπάθησε να έρθεις σε μια συμφωνία σε αυτά και αυτά τα ζητήματα, και επέστρεψε έπειτα όχι με έναν νόμο στην τσέπη σου, αλλά με μια πρόταση της συμφωνίας που μπορεί να δεχθούμε ή να μην δεχθούμε".
Τέτοια είναι η μέθοδος των μεγάλων βιομηχανικών επιχειρήσεων, των μορφωμένων κοινωνιών, και ενώσεων κάθε είδους, οι οποίες καλύπτουν ήδη την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Και τέτοια πρέπει να είναι η μέθοδος μιας απελευθερωμένης κοινωνίας. Επιφέροντας την απαλλοτρίωση, η κοινωνία δεν μπορεί να συνεχίσει να οργανώνεται πάνω στην αρχή της κοινοβουλευτικής αντιπροσώπευσης. Μια κοινωνία που έχει θεμελιωθεί πάνω στην δουλοπαροικία είναι σύμφωνη με την απόλυτη μοναρχία. Μια κοινωνία που βασίζεται στο σύστημα αμοιβών και την εκμετάλλευση των μαζών από τους κεφαλαιοκράτες βρίσκει την πολιτική έκφρασή της στον κοινοβουλευτισμό. Αλλά μια ελεύθερη κοινωνία, που επανακτά την κατοχή της κοινής κληρονομιάς, πρέπει να επιδιώξει, σε ελεύθερες ομάδες και ελεύθερες ομοσπονδίες ομάδων, μια νέα οργάνωση, σε αρμονία με τη νέα οικονομική φάση της ιστορίας.
Κάθε οικονομική φάση έχει μια πολιτική φάση που αντιστοιχεί σε αυτήν, και θα ήταν αδύνατο να αγγιχτεί η ιδιοκτησία χωρίς να βρει συγχρόνως έναν νέο τρόπο πολιτικής ζωής.

Η Απαλλοτρίωση

I

Λένε για το Ρότσιλντ (Rothschild) ότι, βλέποντας την περιουσία του να απειλείται από την Επανάσταση του 1848, εφηύρε το εξής τέχνασμα: «Είμαι αρκετά πρόθυμος να παραδεχθώ», είπε, «ότι η περιουσία μου συσσωρεύτηκε εις βάρος άλλων, αλλά αν μοιραζόταν αύριο μεταξύ τόσων εκατομμυρίων Ευρωπαίων, το μερίδιο του καθενός θα ήταν μόνο ένα τάλιρο. Πολύ καλά, λοιπόν, αναλαμβάνω να αποδώσω σε κάθε έναν το τάλιρό του αν μου το ζητήσει.»
Έχοντας δώσει ανάλογη δημοσιότητα στην υπόσχεσή του, ο εκατομμυριούχος μας έκανε ήσυχα τη βόλτα του στους δρόμους της Φρανκφούρτης. Τρεις ή τέσσερις περαστικοί του ζήτησαν τα τάλιρά τους, τους οποίους αποζημίωσε με ένα σαρδόνιο χαμόγελο και το κόλπο του πέτυχε. Η οικογένεια του εκατομμυριούχου έχει ακόμα στην κτήση της τον πλούτο της.
Περίπου με τον ίδιο τρόπο τα έξυπνα μυαλά μεταξύ των μεσαίων τάξεων σκέπτονται όταν λένε: «Α, Απαλλοτρίωση! Ξέρω τι σημαίνει αυτό! Παίρνεις όλα τα πανωφόρια και τα βάζεις σ’ ένα σωρό και καθένας είναι ελεύθερος να πάρει ένα μόνος του και να παλέψει για το καλύτερο.»
Όμως τέτοια αστεία είναι τόσο άσχετα όσο και επιπόλαια. Αυτό που μας χρειάζεται δεν είναι μια αναδιανομή πανωφοριών, αν και πρέπει να ειπωθεί ότι ακόμη και σε μια τέτοια περίπτωση, ο λαός που τουρτουρίζει θα έβρισκε όφελος σ’ αυτό. Ούτε θέλουμε να μοιράσουμε τον πλούτο των Ρότσιλντ. Αυτό που πραγματικά θέλουμε είναι να οργανωθούμε έτσι, ούτως ώστε σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη που γεννιέται στον κόσμο να διασφαλίζεται εξαρχής η ευκαιρία να μαθαίνει μια χρήσιμη εργασία και και να γίνεται ειδική σε αυτήν. Ύστερα, να είναι ελεύθερος να ασκεί το επάγγελμά του χωρίς να ζητά την άδεια από αφέντη ή ιδιοκτήτη και χωρίς να παραδίδει στο γαιοκτήμονα ή τον καπιταλιστή τη μερίδα του λέοντος από αυτό που παράγει. Όσον αφορά τον πλούτο που κατέχουν οι Ρότσιλντ ή οι Βάντερμπιλτ (Vanderbilt), θα μας βοηθήσει να οργανώσουμε το δικό μας σύστημα κοινοτικής παραγωγής.
Τη μέρα που ο εργάτης θα μπορεί να καλλιεργεί τη γη χωρίς να δίνει ως εισφορά το μισό της παραγωγής του, τη μέρα οι απαραίτητες για την προετοιμασία του εδάφους για πλούσιες σοδειές μηχανές θα είναι ελεύθερες στη διάθεση των καλλιεργητών, τη μέρα που ο βιομηχανικός εργάτης θα παράγει για την κοινότητα και όχι για τον μονοπωλητή- αυτή η μέρα θα δει τους εργάτες ντυμένους και θρεμμένους· και δε θα υπάρχουν πια Ρότσιλντ ή άλλοι εκμεταλλευτές.
Κανείς τότε δεν θα αναγκάζεται να πουλά την εργατική του δύναμη για ένα μισθό που αντιπροσωπεύει μόνο ένα μικρό τμήμα από αυτό που παράγει.
«Μέχρις εδώ πάμε καλά», λένε αυτοί που μας επικρίνουν, « αλλά θα υπάρξουν Ρότσιλντ που θα έρχονται από το εξωτερικό. Πώς θα εμποδίσετε κάποιον να συσσωρεύσει εκατομμύρια στην Κίνα και μετά να εγκατασταθεί ανάμεσά σας; Πώς θα εμποδίσετε κάποιον σαν κι αυτόν να περιβάλλει τον εαυτό του με λακέδες και έμμισθους σκλάβους-να τους εκμεταλλευτεί και να πλουτίσει εις βάρος τους;»
«Δε μπορείτε να πετύχετε μια επανάσταση σε όλο τον κόσμο ταυτόχρονα. Ωραία, λοιπόν, θα εγκαταστήσετε τελωνεία στα σύνορά σας για να ψάξετε όλους όσους μπαίνουν στη χώρα σας και να κατάσχετε τα χρήματα που φέρνουν μαζί τους; Θα ήταν ωραίο θέαμα αναρχικοί αστυνόμοι να πυροβολούν ταξιδιώτες!»
Στη βάση του όμως αυτό το επιχείρημα εμπεριέχει ένα τεράστιο λάθος. Αυτοί που το εκφράζουν δε στάθηκαν ποτέ να αναρωτηθούν από πού προέρχονται οι περιουσίες των πλουσίων. Λίγη σκέψη ωστόσο, θα αρκούσε για να τους δείξει ότι αυτές οι περιουσίες γεννιούνται από την ανέχεια των φτωχών. Όταν δεν υπάρχουν πια εξαθλιωμένοι δε θα υπάρχουν ούτε πλούσιοι να τους εκμεταλλευτούν.
 

Ας ρίξουμε μια ματιά για λίγο στο Μεσαίωνα, όταν οι μεγάλες περιουσίες άρχισαν να εμφανίζονται.
Ένας βαρώνος φεουδάρχης αρπάζει μια γόνιμη κοιλάδα. Αλλά όσο στη γόνιμη κοιλάδα δεν υπάρχουν χωρικοί, ο βαρώνος μας δεν είναι πλούσιος. Η γη του δε του αποφέρει τίποτα, θα μπορούσε εξίσου καλά να κατέχει μια ιδιοκτησία στο φεγγάρι! Τι κάνει ο βαρώνος μας για να πλουτίσει; Αναζητά χωρικούς!
Αν κάθε χωρικός--καλλιεργητής είχε ένα κομμάτι γης, ελεύθερο από νοίκι και φόρους, αν είχε επιπλέον τα εργαλεία και τα ζώα που είναι απαραίτητα για την αγροτική εργασία, ποιος θα όργωνε τα κτήματα του βαρώνου; Όλοι θα φρόντιζαν το δικό τους κτήμα. Αλλά υπάρχουν χιλιάδες εξαθλιωμένα άτομα κατεστραμμένα από πολέμους, ξηρασία ή λοιμό. Δεν έχουν ούτε άλογο ούτε αλέτρι. (Το σίδερο ήταν ακριβό το Μεσαίωνα και ένα άλογο για ζέψιμο ακόμη περισσότερο.)
Όλα αυτά τα απογυμνωμένα πλάσματα προσπαθούν να βελτιώσουν την κατάστασή τους. Μια μέρα βλέπουν στο δρόμο στα όρια του κτήματος του βαρώνου μας ένα πίνακα ανακοινώσεων που υποδεικνύει με κάποια σήματα κατανοητά σ’ αυτούς ότι ο εργάτης που διατίθεται να εγκατασταθεί σ’ αυτό το κτήμα θα παραλάβει τα εργαλεία και τα υλικά για να χτίσει την καλύβα του και να σπείρει τα χωράφια του, χωρίς να πληρώνει νοίκι για ένα συγκεκριμένο αριθμό ετών. Ο αριθμός των ετών παρουσιάζεται από τόσους πολλούς σταυρούς στον πίνακα ανακοινώσεων που ο χωρικός καταλαβαίνει το νόημα αυτών των σταυρών.
 

Έτσι οι δύστυχοι φουκαράδες συρρέουν στη γη του βαρώνου, δημιουργώντας δρόμους, αποξηραίνοντας έλη, χτίζοντας χωριά. Σε εννιά χρόνια αρχίζει να τους φορολογεί. Πέντε χρόνια αργότερα αυξάνει το νοίκι. Ύστερα το διπλασιάζει. Ο χωρικός δέχεται αυτές τις νέες συνθήκες γιατί δε μπορεί να βρει καλύτερες αλλού. Και σιγά-σιγά με τη βοήθεια των νόμων που φτιάχνονται από τους βαρώνους, η φτώχεια του χωρικού μετατρέπεται σε πηγή του πλούτου του βαρώνου. Και δεν είναι μόνο ο αφέντης του φέουδου που λαφυραγωγεί εις βάρος του. Ένα ολόκληρο λεφούσι από τοκογλύφους εφορμούν εναντίον των χωριών, πολλαπλασιαζόμενοι καθώς η κακομοιριά των χωρικών αυξάνει. Έτσι ήταν τα πράγματα στο Μεσαίωνα. Και σήμερα δεν είναι ακόμη έτσι τα πράγματα; Αν υπήρχαν ελεύθερες εκτάσεις τις οποίες ο χωρικός μπορούσε να καλλιεργήσει αν το επιθυμούσε, θα πλήρωνε χίλια
φράγκα στον Κύριο Υποκόμη ( τίτλος ευγενείας κατώτερος του κόμητα, Σ.τ.Μ.) για να δεχτεί να του πουλήσει ένα ψίχουλο; Θα επιβάρυνε τον εαυτό του με ένα νοίκι που θα απορροφούσε το ένα τρίτο της παραγωγής; Θα πήγαινε να γίνει κολλήγος για να δώσει τη μισή συγκομιδή του στο γαιοκτήμονα;
Όμως δεν έχει τίποτα. Έτσι θα αποδεχτεί οποιεσδήποτε συνθήκες, αρκεί μόνο να μπορέσει να ζήσει οργώνοντας τη γη και θα πλουτίσει το γαιοκτήμονα. Επομένως στο δέκατο ένατο αιώνα, όπως ακριβώς στο Μεσαίωνα, η φτώχεια του χωρικού είναι μια πηγή πλούτου του κτηματία.

II

Ο γαιοκτήμονας οφείλει τα πλούτη του στη φτώχεια των χωρικών και ο πλούτος του καπιταλιστή προέρχεται από την ίδια πηγή.
Πάρτε την περίπτωση ενός αστού, ο οποίος με τον ένα ή άλλο τρόπο βρίσκεται να έχει πεντακόσιες χιλιάδες φράγκα. Θα μπορούσε , βεβαίως, να ξοδέψει τα χρήματά του με τον ρυθμό των πενήντα χιλιάδων φράγκων το χρόνο, ένα απλό, ασήμαντο πράγμα σ’ αυτό τον καιρό της εκκεντρικής, παράλογης πολυτέλειας. Αλλά έτσι δε θα του είχε μείνει τίποτα στο τέλος των δέκα ετών. Γι αυτό, όντας «πρακτικό άτομο», προτιμά να κρατήσει την περιουσία του ακέραια και να κερδίσει επίσης ένα βολικό μικρό ετήσιο εισόδημα.
Αυτό είναι πολύ εύκολο στην κοινωνία μας, ακριβώς γιατί οι πόλεις και τα χωριά μας αφθονούν από εργάτες που δεν έχουν τα προς το ζην για ένα μήνα, ούτε καν για ένα δεκαπενθήμερο.
Έτσι ο αστός μας ιδρύει ένα εργοστάσιο. Οι τράπεζες σπεύδουν να του δανείσουν άλλες πεντακόσιες χιλιάδες φράγκα, ειδικά αν έχει μια φήμη για «επιχειρηματική ικανότητα». Και με το εκατομμύριό του μπορεί να διευθύνει την εργασία πεντακοσίων εργατών.
Αν όλοι οι άντρες και οι γυναίκες στα περίχωρα είχαν εξασφαλισμένη την ικανοποίηση των καθημερινών τους αναγκών, ποιος θα δούλευε για τον καπιταλιστή μας με ένα μισθό 3 φράγκων την ημέρα, ενώ τα προϊόντα που παράγει πωλούνται για πέντε ή ακόμη δέκα φράγκα;
Δυστυχώς-το ξέρουμε όλοι πολύ καλά- οι φτωχές γειτονιές των πόλεών μας και των γειτονικών χωριών είναι γεμάτες από άπορους φουκαράδες, των οποίων τα παιδιά φωνάζουν για ψωμί. Έτσι, πριν το εργοστάσιο καλά-καλά τελειώσει, οι εργάτες σπεύδουν να προσφέρουν τον εαυτό τους. Εκεί που ζητείται μια εκατοντάδα, χίλιοι πολιορκούν τις πόρτες, και από την ώρα που το εργοστάσιό του θα ξεκινήσει, ο ιδιοκτήτης, αν έχει μόνο μέτριες επιχειρηματικές ικανότητες, θα αποκομίζει χίλια φράγκα το χρόνο από κάθε εργάτη που απασχολεί.
Με αυτό τον τρόπο μπορεί να αποταμιεύει μια μικρή βολική περιουσία. Και αν διαλέξει ένα επικερδή κλάδο και έχει «επιχειρηματικά ταλέντα» σύντομα θα μεγαλώσει το εργοστάσιό του και θα αυξήσει το εισόδημά του διπλασιάζοντας τον αριθμό των ανθρώπων που εκμεταλλεύεται.
Έτσι μετατρέπεται σε μια βαρύνουσα προσωπικότητα. Είναι σε θέση να παραθέτει γεύματα σε άλλες προσωπικότητες- στους τοπικούς προύχοντες, στον κύριο βουλευτή. Μπορεί να παντρέψει την περιουσία του με μία άλλη περιουσία. Σύντομα μπορεί να διαλέγει θέσεις για τα παιδιά του και αργότερα ίσως να πάρει κάτι καλό απ’ την Κυβέρνηση-μια σύμβαση για το στρατό ή την αστυνομία. Ο χρυσός του γεννάει χρυσό? ώσπου επιτέλους ένας πόλεμος, ή ακόμη μια φήμη πολέμου, ή μια κερδοσκοπία στο Χρηματιστήριο, του δίνει τη μεγάλη του ευκαιρία.
Τα εννέα δέκατα των τεράστιων περιουσιών που έχουν δημιουργηθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι (όπως ο Χένρυ Τζώρτζ (Henry George) απέδειξε στο «Κοινωνικά Προβλήματα») το αποτέλεσμα απάτης σε μεγάλη κλίμακα, υποβοηθούμενη από το Κράτος. Στην Ευρώπη εννέα δέκατα από τις περιουσίες που δημιουργούνται στις μοναρχίες και τις δημοκρατίες μας έχουν την ίδια προέλευση. Δεν υπάρχουν δύο τρόποι για να γίνει κανείς εκατομμυριούχος. Αυτό είναι το μυστικό του πλούτου? βρες τους εξαθλιωμένους που λιμοκτονούν, πλήρωσέ τους τρία φράγκα και καν’ τους να παράγουν αξία δέκα φράγκων την ημέρα, συσσώρευσε μια περιουσία με αυτούς τους τρόπους και μετά αύξησέ την με κάποια πετυχημένη βολή, δημιουργημένη με τη βοήθεια του Κράτους!
Χρειάζεται να συνεχίσουμε μιλώντας για τις μικρές περιουσίες οι οποίες αποδίδονται από τους οικονομολόγους σε προνοητικότητα και οικονομία, όταν γνωρίζουμε ότι απλή εξοικονόμηση από μόνη της δεν φέρνει κανένα αποτέλεσμα, όσο οι πεντάρες που αποταμιεύονται δεν χρησιμοποιούνται για την εκμετάλλευση των πεινασμένων;
Πάρτε π.χ. έναν τσαγκάρη. Έστω ότι η δουλειά του αμείβεται καλά, ότι έχει μπόλικη πελατεία και ότι μέσω αυστηρής οικονομίας καταφέρνει να αποταμιεύσει από δύο φράγκα τη μέρα, πενήντα φράγκα το μήνα! Έστω ότι ο τσαγκάρης μας δεν είναι ποτέ άρρωστος, ότι τρώει χορταστικά, παρά το πάθος του για οικονομία? ότι δεν παντρεύεται ούτε έχει παιδιά? ότι δεν πεθαίνει από φυματίωση? υποθέστε οτιδήποτε επιθυμείτε!
Ε, λοιπόν, στα πενήντα του δε θα έχει βάλει στην άκρη ούτε 15.000 φράγκα? και δε θα έχει αρκετά για να ζήσει κατά τη διάρκεια των γηρατειών του, όταν δε θα μπορεί πλέον να εργαστεί. Σίγουρα δε δημιουργούνται έτσι οι τεράστιες περιουσίες. Αλλά υποθέστε ότι ένας άλλος τσαγκάρης, μόλις αποταμιεύσει λίγες πεντάρες, τα μεταφέρει με φροντίδα στην τράπεζα αποταμιεύσεων και ότι η τράπεζα αποταμιεύσεων τα δανείζει στον καπιταλιστή που ετοιμάζεται να εκμεταλλευτεί τους φτωχούς. Τότε ο τσαγκάρης μας παίρνει ένα μαθητευόμενο, το παιδί κάποιου εξαθλιωμένου φτωχού, που θα θεωρήσει τον εαυτό του τυχερό αν σε πέντε χρόνια ο γιος του έχει μάθει την τέχνη και μπορεί να κερδίσει το ψωμί του.
Εν τω μεταξύ ο τσαγκάρης μας δεν χάνει από αυτόν, και αν υπάρχει έντονη κίνηση στον κλάδο σύντομα παίρνει ένα δεύτερο, και ύστερα ένα τρίτο μαθητευόμενο. Στο μέλλον θα πάρει δύο ή τρεις εργάτες-φτωχούς κακομοίρηδες, γεμάτους ευγνωμοσύνη που παίρνουν τρία φράγκα τη μέρα για δουλειά που αξίζει έξι και αν ο τσαγκάρης μας είναι «τυχερός», αν δηλαδή, είναι αρκετά έξυπνος και αρκετά τσιγκούνης, οι εργάτες και οι μαθητευόμενοί του θα του αποφέρουν σχεδόν μια εικοσαριά φράγκα την ημέρα, επιπλέον από τον ατομικό του μόχθου. Τότε μπορεί να διευρύνει την επιχείρησή του. Σταδιακά θα γίνει πλούσιος και δε θα έχει πια ανάγκη να περιορίζει τον εαυτό του στα αυστηρώς αναγκαία για την επιβίωση. Θα αφήσει μια μικρή βολική περιουσία στο γιο του.
 

Αυτό ονομάζουν οι άνθρωποι «να είσαι οικονόμος και να έχεις εγκρατείς συνήθειες». Κατά βάθος δεν είναι τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από τη συντριβή των φτωχών.
Το εμπόριο φαίνεται να εξαιρείται από αυτό τον κανόνα. «Ένας τέτοιος άντρας», μας λένε, «αγοράζει τσάι στην Κίνα, το φέρνει στη Γαλλία και πραγματοποιεί κέρδος στο τριάντα τοις εκατό του αρχικού του κεφαλαίου. Δεν εκμεταλλεύτηκε κανένα.»
Ωστόσο η περίπτωση αυτή είναι παρόμοια. Αν ο έμπορός μας είχε μεταφέρει τα δεμάτια του στην πλάτη του, πάει καλά! Στους πρώτους μεσαιωνικούς χρόνους έτσι ακριβώς διεξαγόταν το εξωτερικό εμπόριο και επομένως κανείς δεν έφτανε τέτοια ιλιγγιώδη ποσά περιουσίας όπως στις μέρες μας. Πολύ λίγα και πολύ δύσκολα κερδισμένα ήταν τα χρυσά κέρματα που ο μεσαιωνικός έμπορος κέρδιζε από ένα μακρύ και επικίνδυνο ταξίδι. Ήταν λιγότερο η αγάπη για το χρήμα από τη δίψα για ταξίδι και περιπέτεια που ενέπνεε τις επιχειρήσεις του.
 

Σήμερα η μέθοδος είναι απλούστερη. Ένας έμπορος που έχει κάποιο κεφάλαιο δε χρειάζεται να κουνηθεί απ’ το γραφείο του για να γίνει πλούσιος. Τηλεγραφεί σε έναν εξουσιοδοτημένο αντιπρόσωπό του λέγοντάς του να αγοράσει εκατό τόνους τσάι? ναυλώνει ένα καράβι, και σε λίγες εβδομάδες, σε τρεις μήνες αν είναι ιστιοφόρο, το σκάφος του φέρνει το φορτίο του. Δεν αναλαμβάνει ούτε τα ρίσκα του ταξιδιού, γιατί το τσάι και το σκάφος του είναι ασφαλισμένα, και αν έχει ξοδέψει εκατό χιλιάδες φράγκα θα πάρει εκατόν τριάντα χιλιάδες? αυτό συμβαίνει αν δεν έχει προσπαθήσει να κερδοσκοπήσει σε κάποια πρωτότυπα προϊόντα, στην οποία περίπτωση διατρέχει ένα κίνδυνο είτε να διπλασιάσει την περιουσία του, είτε να τη χάσει τελείως.
Τώρα, πώς θα μπορούσε να βρει άντρες διατεθειμένους να διασχίσουν τη θάλασσα, να ταξιδέψουν στην Κίνα και να επιστρέψουν, να υπομείνουν βάσανα και μόχθο σκλάβου και να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους για μια άθλια μικρή αμοιβή; Πώς θα μπορούσε να βρει λιμενεργάτες πρόθυμους να φορτώσουν και να ξεφορτώσουν τα πλοία του για μισθούς πείνας; Πώς; Γιατί είναι σε ανάγκη και λιμοκτονούν. Πηγαίντε στα λιμάνια, επισκεφτείτε τις ταβέρνες στις προκυμαίες, και κοιτάξτε αυτούς τους ανθρώπους που έχουν έρθει να προσληφθούν, συνωστιζώμενοι γύρω από τις πύλες του λιμανιού, τις οποίες πολιορκούν από νωρίς το πρωί, ελπίζοντας να τους επιτραπεί να δουλέψουν στα σκάφη. Κοιτάξτε αυτούς τους ναύτες, ευτυχείς να προσληφθούν για ένα μακρύ ταξίδι, ύστερα από βδομάδες και μήνες αναμονής. Σ’ όλη τη ζωή τους έφευγαν με πλοία στη θάλασσα, και θα μπαρκάρουν ακόμη σε άλλα, μέχρι να πεθάνουν στα κύματα.
Μπείτε στα σπίτια τους, κοιτάξτε τις γυναίκες και τα παιδιά τους σε κουρέλια, ζώντας κανείς δεν ξέρει πώς μέχρι την επιστροφή του πατέρα και θα έχετε την απάντηση. Πολλαπλασιάστε τα παραδείγματα, διαλέξτε τα όπου θέλετε? εξετάστε την πηγή όλων των περιουσιών, μεγάλων ή μικρών, είτε προέρχονται απ’ το εμπόριο, τις τράπεζες, τα εργοστάσια ή τη γη. Παντού θα ανακαλύψετε ότι ο πλούτος των πλουσίων αναβλύζει από τη φτώχεια των φτωχών. Γι αυτό μια αναρχική κοινωνία δε χρειάζεται να φοβάται τον ερχομό ενός Ρότσιλντ που θα εγκαθιστώνταν στο εσωτερικό της. Εάν κάθε μέλος της κοινότητας γνωρίζει ότι ύστερα από λίγες ώρες παραγωγικού μόχθου θα έχει δικαίωμα σε όλες τις απολαύσεις που προσφέρει ο πολιτισμός, και σε αυτές τις βαθύτερες πηγές ευχαρίστησης που η Τέχνη και η Επιστήμη προσφέρουν σε όλους όσους τις ασκούν, δε θα πουλήσει τη δύναμή του για ένα μισθό πείνας· κανείς δε θα έρθει εθελοντικά να δουλέψει για τον πλουτισμό του Ρότσιλντ σας. Οι πεντάρες του θα είναι μόνο πολλά μεταλλικά κομμάτια- χρήσιμες για διάφορους σκοπούς, αλλά ανίκανες να αναπαραχθούν.
Απαντώντας στην παραπάνω ένσταση υποδείξαμε ταυτόχρονα το πεδίο δράσης της Απαλλοτρίωσης. Πρέπει να εφαρμόζει σε οτιδήποτε διευκολύνει έναν άνθρωπο --είναι τραπεζίτης, βιομήχανος ή γαιοκτήμονας-- να ιδιοποιηθεί το προϊόν του μόχθου κάποιου άλλου. Η φόρμουλά μας είναι απλή και κατανοητή.
Δε θέλουμε να κλέψουμε από κάποιον το παλτό του, αλλά θέλουμε να δώσουμε στους εργάτες όλα τα πράγματα των οποίων η έλλειψη τους μετατρέπει σε εύκολο θύμα για τον εκμεταλλευτή: και θα κάνουμε το παν δυνατόν ώστε, αφού σε κανένα δε θα λείπει κάτι, κανένας άνθρωπος να μην είναι αναγκασμένος να πουλήσει τη δύναμη των χεριών του για κερδίσει την μετά βίας επιβίωση γι αυτόν και τα παιδιά του. Αυτό εννοούμε όταν μιλάμε για απαλλοτρίωση? αυτό θα είναι το χρέος μας κατά την Επανάσταση, προς τον ερχομό της οποίας προσβλέπουμε, όχι σε διακόσια χρόνια μετά από σήμερα, αλλά σύντομα, πολύ σύντομα.

III

Οι ιδέες του Αναρχισμού γενικώς και της Απαλλοτρίωσης ειδικώς βρίσκουν πολύ περισσότερη απήχηση απ’ όσο είμαστε σε θέση να φανταστούμε μεταξύ ανθρώπων με ανεξάρτητο χαρακτήρα και αυτών για τους οποίους η τεμπελιά δεν είναι το υπέρτατο ιδανικό. «Ωστόσο», μας προειδοποιούν συχνά οι φίλοι μας, «φροντίστε να μην το παρατραβήξετε! Η ανθρωπότητα δε μπορεί να μεταβληθεί σε μία μέρα, γι αυτό μη βιάζεστε υπερβολικά με τα σχέδιά σας για Απαλλοτρίωση και Αναρχία, αλλιώς θα διακινδυνεύσετε να μην πετύχετε ένα μόνιμο αποτέλεσμα.»
Τώρα, αυτό που φοβόμαστε όσον αφορά την απαλλοτρίωση είναι ακριβώς το αντίθετο. Φοβόμαστε μήπως δε το προχωρήσουμε σε αρκετά μεγάλη κλίμακα, μήπως την πραγματοποιήσουμε σε πολύ μικρή κλίμακα ώστε να είναι διαρκής. Δε θα θέλαμε να αναχαιτιστεί η επαναστατική ορμή στα μισά του δρόμου, να εξαντλήσει τον εαυτό της σε ημίμετρα, τα οποία δε θα ευχαριστούσαν κανέναν, και ενώ θα προκαλούσε μια τεράστια σύγχυση στην κοινωνία και θα σταματούσε τις παραδοσιακές της ασχολίες, δε θα είχε καμιά ζωτική δύναμη-που απλώς θα διέδιδε γενική δυσφορία και αναπόφευκτα θα προετοίμαζε το δρόμο για το θρίαμβο της αντίδρασης.
Υπάρχουν, στην πραγματικότητα, σ’ ένα σύγχρονο Κράτος καθιερωμένες σχέσεις τις οποίες είναι πρακτικά αδύνατο να αλλάξεις αν πειράξεις μόνο ένα μέρος τους. Ο μηχανισμός μέσα στον οικονομικό μας οργανισμό είναι τόσο πολύπλοκος και αλληλοεξαρτώμενος που κανένα μέρος δε μπορεί να αλλαχθεί αν δε διαταράξεις το σύνολο. Αυτό γίνεται φανερό μόλις γίνει μια προσπάθεια για να απαλλοτριωθεί οτιδήποτε.
 

Ας υποθέσουμε ότι σε κάποια χώρα πραγματοποιείται μια περιορισμένη μορφή απαλλοτρίωσης. Για παράδειγμα ότι, όπως πρότεινε παλαιότερα ο Χένρυ Τζόρτζ, κοινωνικοποιείται μόνο η ιδιοκτησία των μεγάλων γαιοκτημόνων, ενώ τα εργοστάσια παραμένουν άθικτα? ή ότι σε μια συγκεκριμένη πόλη κατάσχονται από την Κοινότητα/Κομμούνα (Commune) τα σπίτια αλλά όχι τα εμπορεύματα· ή ότι σε κάποιο βιομηχανικό κέντρο τα εργοστάσια περιέρχονται στην Κοινότητα, όμως αφήνονται απείραχτες οι μεγάλες γαιοκτησίες.
Το ίδιο αποτέλεσμα θα έβγαινε σε κάθε περίπτωση- μια απίστευτη ανατροπή του βιομηχανικού συστήματος, χωρίς τρόπο να αναδιοργανωθεί σε καινούργια βάση. Διακοπή της βιομηχανίας και του χρηματοοικονομικού τομέα, χωρίς την επιστροφή στις αρχές της δικαιοσύνης ·η κοινωνία θα βρισκόταν αδύναμη να δημιουργήσει ένα αρμονικό σύνολο.
Εάν η αγροτιά μπορούσε να απελευθερωθεί από τους μεγάλους γαιοκτήμονες, ενόσω η βιομηχανία θα παρέμενε σιδηροδέσμια του καπιταλιστή, του εμπόρου, του τραπεζίτη, τίποτα δε θα είχε επιτευχθεί. Ο χωρικός υποφέρει σήμερα όχι μόνο επειδή οφείλει να πληρώνει νοίκι στο γαιοκτήμονα? υποφέρει από το σύνολο των υπαρχουσών συνθηκών. Τον εκμεταλλεύεται ο έμπορος που τον αναγκάζει να πληρώνει τρία φράγκα για ένα φτυάρι, το οποίο σε σύγκριση με τη δουλειά του αγρότη, δεν αξίζει ούτε δεκαπέντε πεντάρες. Φορολογείται από το Κράτος, το οποίο δε μπορεί να επιβιώσει χωρίς τη φοβερή του ιεραρχία αξιωματούχων και θεωρεί αναγκαίο να διατηρεί ένα ακριβό στρατό, γιατί οι έμποροι όλων των εθνών διαρκώς παλεύουν για τις αγορές και οποιαδήποτε μέρα ένας μικρός τσακωμός που προκαλείται από την εκμετάλλευση κάποιου μέρους της Ασίας ή της Αφρικής μπορεί να καταλήξει σε πόλεμο.
Ύστερα πάλι ο χωρικός υποφέρει από την ερήμωση της επαρχίας: οι νέοι ελκύονται από τις μεγάλες βιομηχανικές πόλεις με το δόλωμα των υψηλών μισθών που πληρώνουν προσωρινά οι παραγωγοί πολυτελών προϊόντων, ή από τα θέλγητρα μιας πιο έντονης ζωής. Η τεχνητή προστασία της βιομηχανίας, η βιομηχανική εκμετάλλευση των ξένων χωρών, η κερδοσκοπία στο χρηματιστήριο, η δυσκολία να βελτιώσει το έδαφος και τα εργαλεία της παραγωγής-όλοι αυτοί οι παράγοντες συνδυάζονται σήμερα εις βάρος της αγροτιάς που επιβαρύνεται όχι μόνο από το νοίκι, αλλά από όλο το σύμπλεγμα των συνθηκών σε μια κοινωνία που βασίζεται στην εκμετάλλευση. Έτσι, ακόμη κι αν η απαλλοτρίωση της γης πραγματοποιούνταν και καθένας ήταν ελεύθερος να οργώσει και να καλλιεργήσει το έδαφος προς το μεγαλύτερο όφελός του, χωρίς να πληρώνει νοίκι, η αγροτιά, ακόμη κι αν απολάμβανε-πράγμα το οποίο δε μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί δεδομένο- μια περιστασιακή ευημερία, σύντομα θα έπεφτε ξανά στο τέλμα στο οποίο βρίσκεται σήμερα. Τα πάντα θα έπρεπε να ξαναξεκινήσουν, με περισσότερες δυσκολίες.
Το ίδιο ισχύει για τη βιομηχανία. Πάρτε την αντίστροφη περίπτωση: αντί να μετετρέψετε τους εργάτες γης σε χωρικούς-ιδιοκτήτες, δώστε τα εργοστάσια σ’ αυτούς που εργάζονται σε αυτά. Διώξτε τους αφέντες-βιομηχάνους, αλλά αφήστε στο γαιοκτήμονα τη γη του, στον τραπεζίτη τα λεφτά του, στον έμπορο το Χρηματιστήριό του, διατηρήστε το πλήθος των ακαμάτηδων που ζουν από το μόχθο των εργατών, τους χιλιάδες των εμπόρων-μεσολαβητών, το Κράτος με τους αναρίθμητους αξιωματούχους του και η βιομηχανία θα ακινητοποιούνταν πλήρως. Μη βρίσκοντας αγοραστές στη μάζα των χωρικών που θα παρέμεναν φτωχοί· μη κατέχοντας την πρώτη ύλη και μη μπορώντας να εξάγουν το προϊόν τους, εν μέρει εξαιτίας του σταματήματος του εμπορίου και ακόμη περισσότερο επειδή οι βιομηχανίες εξαπλώνονται σ’ όλο τον κόσμο, οι παραγωγοί θα ένιωθαν ανίκανοι να παλέψουν και χιλιάδες εργάτες θα ρίχνονταν στο δρόμο. Αυτά τα πεινασμένα πλήθη θα ήταν έτοιμα και πρόθυμα να υποταχθούν στον πρώτο ραδιουργό που θα ερχόταν να τους εκμεταλλευτεί? θα συναινούσαν επίσης να επιστρέψουν στην παλιά σκλαβιά, μόνο με την υπόσχεση της δουλειάς.
Είτε, τέλος, υποθέστε ότι κάνετε έξωση στους γαιοκτήμονες και παραδίδετε τα εργοστάσια στους εργάτες, χωρίς να ασχοληθείτε με το πλήθος των μεσολαβητών που απομυζούν το προϊόν των παραγωγών μας και κερδοσκοπούν στο στάρι και το αλεύρι, το κρέας και τα είδη παντοπωλείου, στα μεγάλα μας εμπορικά κέντρα, την ίδια στιγμή που πωλούν τα προϊόντα των παραγωγών μας.
Ύστερα, μόλις σταματήσει η συναλλαγή και δεν κυκλοφορούν πια τα προϊόντα? μόλις λείψει το ψωμί απ’ το Παρίσι και η Λυόν δε βρει αγοραστές για τα μετάξια της, μια τρομερή αντεπανάσταση θα συμβεί-μια αντεπανάσταση που θα πατήσει επί πτωμάτων, σαρώνοντας τις πόλεις και τα χωριά με σφαίρες και οβίδες· κάνοντας όργια εκτελέσεων και εκτοπίσεων όπως το έκανε (στη Γαλλία, Σ.τ.Μ.) το 1815, το 1848 και το 1871. Όλα είναι αλληλοεξαρτώμενα στις κοινωνίες μας· είναι αδύνατο να αλλάξεις οποιοδήποτε στοιχείο χωρίς να αλλάξεις το σύνολο. Γι αυτό, τη μέρα που θα επιτεθούμε στην ατομική ιδιοκτησία, σε οποιαδήποτε μορφή της, εδαφική ή βιομηχανική, θα υποχρεωθούμε να επιτεθούμε και σε όλες τις άλλες. Θα το απαιτήσει η ίδια η επιτυχία της Επανάστασης.
Εκτός αυτού, δε θα μπορούσαμε, και να θέλαμε, να περιορίσουμε τους εαυτούς μας σε μερική απαλλοτρίωση. Όταν η αρχή του «Ιερού Δικαιώματος στην Ιδιοκτησία» κλονιστεί, οι θεωρητικοί δεν πρόκειται να εμποδίσουν την ανατροπή της, εδώ από τους δουλοπάροικους, εκεί από τους σκλάβους της μηχανής.
 

Αν μια μεγάλη πόλη, π.χ. το Παρίσι, έπρεπε να περιορίσει τον εαυτό της στην κατάσχεση των κατοικιών ή των εργοστασίων, θα ήταν αναγκασμένη επίσης να αρνηθεί το δικαίωμα των τραπεζιτών να επιβάλλουν στην Κοινότητα φόρο που θα έφτανε τα 50.000.000 φράγκα με τη μορφή τόκου από προηγούμενα δάνεια. Η μεγάλη πόλη θα ήταν αναγκασμένη να έρθει σε επαφή με τις αγροτικές περιοχές και η επιρροή της αναπόφευκτα θα παρότρυνε τους χωρικούς να ελευθερωθούν από το γαιοκτήμονα. Θα ήταν αναγκαίο να περιέλθουν στην Κοινότητα οι σιδηρόδρομοι ώστε οι πολίτες να μπορούν να βρουν φαΐ και δουλεία και, τελικά, να αποτραπεί το μάταιο ξόδεμα αποθεμάτων και να προφυλαχθούν από το τραστ (trust, μονοπωλιακή οργάνωση, Σ.τ.Μ.) των κερδοσκόπων του σταριού, όπως αυτών των οποίων θύμα έπεσε η Κομμούνα του 1793, θα έπρεπε να ανατεθεί στους ίδιους τους πολίτες η φροντίδα να συγκεντρώσουν αγαθά στις αποθήκες τους και να τα αναδιανείμουν.
 

Ωστόσο, κάποιοι σοσιαλιστές προσπαθούν να καθιερώσουν ένα διαχωρισμό. «Φυσικά», λένε, «το έδαφος, τα ορυχεία, οι βιοτεχνίες και τα εργοστάσια πρέπει να απαλλοτριωθούν, αυτά είναι τα εργαλεία της παραγωγής και δικαίως θα έπρεπε να τα θεωρούμε δημόσια ιδιοκτησία. Αλλά τα αντικείμενα κατανάλωσης-τροφή, ρούχα και σπίτια- θα έπρεπε να παραμείνουν ατομική ιδιοκτησία.»
Η λαϊκή σοφία παραμέρισε αυτή τη λεπτή διάκριση. Δεν είμαστε άγριοι που μπορούν να ζουν στα δάση, χωρίς άλλο καταφύγιο απ’ ότι τα κλαδιά. Ο Ευρωπαίος που εργάζεται χρειάζεται στέγη, δωμάτιο, κρεβάτι, μια απλή θερμάστρα. Είναι αλήθεια ότι το κρεβάτι, το δωμάτιο και το σπίτι είναι για τον μη-παραγωγό ένα καταφύγιο τεμπελιάς. Αλλά για τον εργάτη, ένα δωμάτιο, καλά θερμαινόμενο και φωτισμένο, είναι εξίσου ένα μέσο παραγωγής όσο το εργαλείο ή η μηχανή. Είναι το μέρος όπου τα νεύρα και οι μύες μαζεύουν δύναμη για τη δουλειά της επόμενης ημέρας. Η ανάπαυση του εργάτη είναι η καθημερινή επισκευή της μηχανής.
 

Το ίδιο επιχείρημα ταιριάζει ακόμα εμφανέστερα στην τροφή. Οι υποτιθέμενοι οικονομολόγοι για τους οποίους μιλούμε μετά βίας θα αρνούνταν ότι ο άνθρακας που καίει μια μηχανή είναι εξίσου αναγκαίος για την παραγωγή όσο η ίδια η πρώτη ύλη. Πώς λοιπόν θα μπορούσε το φαγητό, χωρίς το οποίο η ανθρώπινη μηχανή δε θα μπορούσε να δουλέψει, να αφαιρεθεί από τη λίστα των απαραίτητων για τον παραγωγό; Θα μπορούσε αυτό να είναι ένα λείψανο θρησκευτικής μεταφυσικής; Το φαγοπότι του πλούσιου είναι πράγματι μια πολυτελής υπόθεση, αλλά το φαΐ του εργάτη είναι εξίσου μέρος της παραγωγής όσο το καύσιμο της ατμομηχανής.
 

Το ίδιο και για τα ρούχα. Αν οι οικονομολόγοι που κάνουν αυτή τη διάκριση μεταξύ μέσων παραγωγής και κατανάλωσης ντυνόντουσαν σαν τους άγριους της Νέας Γουινέας, θα καταλαβαίναμε την ένστασή τους. Αλλά άνθρωποι που δε θα μπορούσαν να γράψουν ούτε λέξη χωρίς πουκάμισο στην πλάτη τους δεν είναι σε θέση να κάνουν τόσο απόλυτο και γρήγορο διαχωρισμό μεταξύ του πουκάμισου και της πένας τους. Και ενώ τα κομψά φορέματα των συζύγων τους οπωσδήποτε υπάγονται στην κατηγορία των πολυτελών προϊόντων, υπάρχει ωστόσο μια συγκεκριμένη ποσότητα λινού, βαμβακερού και μάλλινου υφάσματος που αποτελεί αναγκαιότητα για τη ζωή του παραγωγού. Το πουκάμισο και τα παπούτσια με τα οποία πάει στη δουλεία του, το σακάκι που φορά όταν τελειώσει ο μόχθος της ημέρας, αυτά είναι εξίσου αναγκαία γι αυτόν όπως το σφυρί και το αμόνι.
 

Είτε μας αρέσει είτε όχι, αυτό εννοούν οι άνθρωποι όταν μιλούν για επανάσταση. Μόλις θα έχουν σαρώσει την Κυβέρνηση, θα επιδιώξουν πρώτ’ απ’ όλα να εξασφαλίσουν για τους εαυτούς τους ευπρεπείς κατοικίες και φαγητό και ρούχα σε επάρκεια-ελεύθερα από καπιταλιστικό αντίτιμο. Και ο λαός θα έχει δίκιο. Οι μέθοδοι του λαού θα είναι πολύ περισσότερο σύμφωνες με την «επιστήμη» παρά αυτές των οικονομολόγων που κάνουν τόσους πολλούς διαχωρισμούς μεταξύ μέσων παραγωγής και αντικειμένων κατανάλωσης. Οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ότι αυτό ακριβώς είναι το σημείο από το οποίο πρέπει να ξεκινήσει η Επανάσταση· και θα βάλλουν τα θεμέλια για τη μοναδική άξια του ονόματός της οικονομικής επιστήμης- μια επιστήμη που θα μπορούσε να ονομαστεί «Μελέτη των Αναγκών της Ανθρωπότητας και των Οικονομικών Μέσων για την ικανοποίησή τους.».

Διατροφή

I

Εάν η Επανάσταση που έρχεται είναι κοινωνική, θα διακρίνεται από τις προηγούμενες όχι μόνο ως προς το σκοπό της αλλά και ως προς τις μεθόδους της. Οποιοσδήποτε καινούργιος σκοπός απαιτεί και καινούργιες μεθόδους.
Τα τρία μεγάλα λαϊκά κινήματα, που είδαμε στη Γαλλία κατά τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα, διαφέρουν σε πολλά μεταξύ τους. Έχουν όμως ένα κοινό χαρακτηριστικό.
Ο λαός μάχεται για ανατρέψει το παλιό καθεστώς, χύνει το αίμα του και, αφού σπάσει τη θηλιά από το λαιμό του, αποσύρεται από τις εξελίξεις. Σχηματίζεται μια κυβέρνηση, απαρτιζόμενη από ανθρώπους λιγότερο ή περισσότερο έντιμους, και αναλαμβάνει να οργανώσει τη δημοκρατία, το 1793, την εργασία, το 1848, και την ελεύθερη Κομμούνα, το 1871.
Αυτή η κυβέρνηση, διαποτισμένη από τις ιδέες των Ιακωβίνων, ασχολείται πάνω απ' όλα με πολιτικά ζητήματα: την αναδιοργάνωση της κρατικής μηχανής, την κάθαρση των δημόσιων υπηρεσιών, τον διαχωρισμό της εκκλησίας από το κράτος, τα πολιτικά δικαιώματα και ούτω καθεξής.
Τα εργατικά σωματεία επιτηρούν τη νέα κυβέρνηση και συχνά επιβάλλουν τις απόψεις τους. Όμως, ακόμα και μέσα σε αυτά τα σωματεία, όπου οι εκπρόσωποι είναι όχι μόνο αστοί αλλά και εργάτες, πάντα επικρατεί η αστική άποψη. Τα πολιτικά ζητήματα συζητούνται ευρέως, αλλά το ζήτημα του ψωμιού ξεχνιέται.
Μεγάλες ιδέες εμφανίστηκαν εκείνη την εποχή, ιδέες που αναστάτωσαν τον κόσμο. Εκφωνήθηκαν λόγοι που ακόμα και σήμερα, έναν αιώνα μετά, ραγίζουν τις καρδιές μας.
Αλλά το ψωμί έλειπε από τις φτωχογειτονιές.
Αναπόφευκτα, κάθε φορά που εκδηλωνόταν η Επανάσταση, η βιομηχανική παραγωγή διακοπτόταν. Η κυκλοφορία των αγαθών σταματούσε και το κεφάλαιο κρυβόταν. Ο εργοδότης δεν είχε τίποτα να φοβηθεί εκείνους τους καιρούς: όταν δεν κερδοσκοπούσε με την αθλιότητα, ζούσε από τα μερίσματά του. Ο μισθωτός όμως αναγκαζόταν να ζει μεροδούλι μεροφάι. Η πείνα ήταν προ των θυρών.
Η εξαθλίωση έκανε την εμφάνισή της--όμοιά της δεν είχαμε δει ούτε με το παλιό καθεστώς.
"Οι Γιρονδίνοι μας παίρνουν το ψωμί!" ήταν η φράση που ακουγόταν στις φτωχογειτονιές το 1793. Και κόψανε τα κεφάλια των Γιρονδίνων και δώσανε πλήρη εξουσία στο "Βουνό" ["Montagne"] και στην Παρισινή Κομμούνα. Πραγματικά, η Κομμούνα ασχολήθηκε με το ζήτημα του ψωμιού και κατέβαλε ηρωικές προσπάθειες για να θρέψει το Παρίσι. Ο Φουσέ [Fouché] και ο Κολ ντ' Ερμπουά [Collot d'Herbois] δημιούργησαν αποθήκες αγαθών στη Λιόν, αλλά διέθεταν μηδαμινούς πόρους για να τις γεμίσουν. Οι δημοτικές αρχές πάσχιζαν να βρουν σιτάρι και απαγχόνιζαν τους αρτοπώλες που μονοπωλούσαν τα άλευρα, το ψωμί ωστόσο εξακολουθούσε να λείπει.
Μετά στράφηκαν στους βασιλικούς συνωμότες και αποκεφάλιζαν δέκα με δεκαπέντε την ημέρα, υπηρέτριες και δούκισσες αδιακρίτως, κυρίως όμως υπηρέτριες, διότι οι δούκισσες ήταν στην Κομπλέντζ [Coblentz]. Αλλά και εκατό δούκες και υποκόμηδες να αποκεφάλιζαν το εικοσιτετράωρο, τίποτα δεν θα άλλαζε.
Η εξαθλίωση αυξανόταν. Αφού χρειάζονταν ένα μισθό για να ζήσουν και ο μισθός δεν ερχόταν από πουθενά, τι θα άλλαζε με χίλια πτώματα περισσότερο ή λιγότερο;
 

Ο λαός άρχισε λοιπόν να κουράζεται. "Καλά πάει η Επανάστασή σας", ψιθύριζε στο αυτί του εργάτη ο αντιδραστικός. "Ποτέ στο παρελθόν δεν ήσασταν τόσο εξαθλιωμένοι!". Και σιγά-σιγά ο πλούσιος καθησύχαζε, ξεθάρρευε, προκαλούσε τους ξυπόλητους {les va-nu-pieds} με την πομπώδη χλιδή του, στολιζόταν, παφουμαριζόταν και έλεγε στους εργάτες: "Μα επιτέλους σταματήστε τις κουταμάρες! Τι κερδίσατε με την Επανάσταση; Καιρός είναι να σταματήσουν όλα αυτά".
Με σφιγμένη καρδιά και εξαντλημένη υπομονή, ο επαναστάτης έφτανε σε σημείο να αναλογίζεται: "Ακόμη μια φορά η Επανάσταση πήγε στράφι!". Γύρναγε στο καλύβι του και αδιαφορούσε για τα πάντα.
Η αντίδραση επιβαλλόταν υπεροπτικά και διέπραττε το πραξικόπημά της. Με την Επανάσταση νεκρή, δεν της έμενε παρά να ποδοπατήσει το πτώμα.
 

Και το ποδοπατούσαν! Το αίμα χυνόταν ποτάμι. Ο "Λευκός Τρόμος"[2] έκοβε κεφάλια, γέμιζε τις φυλακές, και τα όργια του υψηλού υποκόσμου [haute pégre] συνεχίζονταν με την παλιά τους φαιδρότητα.
Ιδού η εικόνα όλων των Επαναστάσεών μας. Το 1848 ο εργάτης του Παρισιού διέθεσε στην Επανάσταση "τρεις μήνες εξαθλίωσης" και μετά από τρεις μήνες, καθώς δεν άντεχε άλλο, έκανε την τελευταία απελπισμένη απόπειρά του, μια απόπειρα που πνίγηκε στο αίμα.
Το 1871 η Κομμούνα ήταν νεκρή λόγω έλλειψης επαναστατών. Δεν παρέλειψε να διαχωρίσει την εκκλησία από το κράτος, αλλά θυμήθηκε πολύ αργά να εξασφαλίσει το ψωμί για όλους. Και βλέπαμε στο Παρίσι τους υψηλούς μπριγιαντισμένους[3] να προκαλούν τους ομοσπονδιακούς λέγοντάς τους: "Άντε, βλάκες, να σκοτωθείτε για πέντε δεκάρες, ενώ εμείς σκάμε στο φαΐ στο τάδε εστιατόριο της μόδας!". Καταλάβαμε το λάθος μας τις τελευταίες μέρες και οργανώσαμε συσσίτια, αλλά ήταν ήδη αργά· οι Βερσαλλίες είχαν ήδη ανασυνταχθεί.
"Ψωμί, θέλει ψωμί η Επανάσταση!"
Ας ασχοληθούν άλλοι με πομπώδεις διακηρύξεις! Ας στολιστούν με όσα γαλόνια σηκώνει ο ώμος τους! Ας λογομαχούν άλλοι περί πολιτικών ελευθεριών!
Η δική μας αρμοδιότητα, από τις πρώτες κιόλας ήμερες της Επανάστασής και καθ' όλη τη διάρκειά της, θα είναι να οργανωθούμε έτσι ώστε το ψωμί να μη λείψει από κανένα, ούτε μια γυναίκα να μην υποχρεωθεί να στηθεί στην ουρά στο φούρνο για ένα κομμάτι ψωμί, που θα δεήσουν να της πετάξουν σαν ελεημοσύνη, ούτε ένα παιδί να μη στερηθεί τα απαραίτητα για την ανάπτυξή του.
Η αστική ιδεολογία βασίζεται στη διακήρυξη μεγάλων αρχών ή μάλλον μεγάλων ψευδών. Η λαϊκή ιδεολογία θα είναι βασισμένη στην εξασφάλιση του ψωμιού για όλους. Και ενώ οι αστοί και οι αστικοποιημένοι εργάτες θα παριστάνουν τους σπουδαίους στα λόγια, ενώ οι "πραγματιστές" θα συζητάνε μέχρι αηδίας για τη μορφή που θα πάρει η κυβέρνηση, εμείς --οι "ουτοπιστές"-- θα πρέπει να έχουμε στη σκέψη μας την εξασφάλιση της τροφής καθημερινά.
Τολμούμε να δηλώσουμε πως ο καθένας πρέπει και μπορεί να τρώει μέχρι σκασμού και ότι η Επανάσταση θα νικήσει, όταν εξασφαλίσουμε το ψωμί για όλους.

ΙΙ

Είναι γνωστό ότι είμαστε ουτοπιστές. Τόσο ουτοπιστές ώστε να πιστεύουμε ότι η Επανάσταση πρέπει και μπορεί να εγγυηθεί σε όλους κατοικία, ενδυμασία και ψωμί--αυτό είναι που δυσαρεστεί τους αστούς, κόκκινους και μπλε[4]. Διότι γνωρίζουν καλά ότι είναι δύσκολο να εξουσιάσεις έναν λαό, όταν αυτός δεν πεινάει.
Ωραία! Εμείς λοιπόν επιμένουμε: Πρέπει να εξασφαλίσουμε το ψωμί στον εξεγερμένο λαό και πρέπει το ζήτημα του ψωμιού να έχει προτεραιότητα από όλα τα άλλα ζητήματα. Εάν αυτό επιλυθεί προς το συμφέρον του λαού, η Επανάσταση θα βρίσκεται σε καλό δρόμο, διότι -για να επιλυθεί το ζήτημα των τροφίμων- θα πρέπει ασυζητητί να αποδεχθούμε την αρχή της ισότητας, η οποία θα αποκλείσει τις άλλες λύσεις.
 

Είναι σίγουρο πως η Επανάσταση που έρχεται--όμοια με αυτήν του 1848-- θα εκραγεί καταμεσής μιας τρομακτικής βιομηχανικής κρίσης. Εδώ και δώδεκα[5] χρόνια είμαστε ήδη σε αναβρασμό και η κατάσταση δεν μπορεί παρά να επιδεινωθεί. Όλα συγκλίνουν προς την κατεύθυνση της Επανάστασης: ο ανταγωνισμός των νεοσυσταθέντων κρατών, που μάχονται να κατακτήσουν τις παλιές αγορές, οι πόλεμοι, η ανοδική πορεία των φόρων, τα χρέη των κρατών, η ανασφάλεια για το μέλλον, οι μεγάλες μακρινές επιχειρήσεις.
Αυτή τη στιγμή εκατομμύρια εργάτες στην Ευρώπη είναι άνεργοι. Η κατάσταση θα επιδεινωθεί, όταν εκραγεί η Επανάσταση και διαδοθεί όπως η φωτιά σε μια γραμμή πυρίτιδας. Ο αριθμός των ανέργων θα διπλασιασθεί με το στήσιμο των οδοφραγμάτων στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Τι θα κάνουμε για να εξασφαλίσουμε το ψωμί σε αυτά τα πλήθη;
 

Δεν γνωρίζουμε εάν αυτοί που θεωρούν τους εαυτούς τους πραγματιστές, έχουν εξετάσει αυτό το ζήτημα σε όλη του την αγριότητα [crudité]. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι θέλουν να διατηρήσουν το σύστημα της μισθωτής εργασίας, οπότε αναμένουμε να συσταθούν τα "εθνικά εργαστήρια"[6] και να ανακοινωθούν τα "δημόσια έργα", που θα δώσουν ψωμί στους ανέργους[7].
Εφόσον εθνικά εργαστήρια άνοιξαν το 1789 και 1793, εφόσον στα ίδιο μέσα ανατρέξαμε το 1848, εφόσον ο Ναπολέων ΙΙΙ επί 18 χρόνια κατόρθωσε να συγκρατήσει το προλεταριάτο του Παρισιού δίνοντάς του έργα, τα οποία επιβαρύνουν σήμερα το Παρίσι με χρέος δύο δισεκατομμυρίων φράγκων και τα κατά κεφαλήν δημοτικά τέλη ανέρχονται στα 90 φράγκα, εφόσον αυτός ο εξαίσιος τρόπος για να "δαμάσουν το Θηρίο" εφαρμοζόταν στη Ρώμη και στην Αίγυπτο πριν από 4.000 χρόνια και εφόσον άρχοντες, βασιλείς και αυτοκράτορες πάντα έβρισκαν τον τρόπο να ρίχνουν ένα κομμάτι ψωμί στο λαό για να προλάβουν να μαζέψουν το μαστίγιό τους, είναι φυσικό οι "πραγματιστές" να εκθειάζουν αυτή τη μέθοδο για να διαιωνίσουν το σύστημα της μισθωτής εργασίας. Για ποιο λόγο να σπαζοκεφαλιάζουμε, όταν διαθέτουμε μέθοδο δοκιμασμένη από τους Φαραώ της Αιγύπτου;
Λοιπόν, εάν η Επανάσταση είχε την ατυχία να πάρει αυτή την κατεύθυνση, θα ήταν χαμένη!
Το 1848, όταν άνοιξαν τα εθνικά εργαστήρια στις 27 Φεβρουαρίου, οι άνεργοι στο Παρίσι ανέρχονταν στις 8.000. Δεκαπέντε μέρες αργότερα ανέρχονταν στις 49.000. Σε λίγο θα έφταναν τις 100.000, χωρίς να υπολογίζουμε όσους κατέφθαναν από τις επαρχίες.
Αλλά εκείνη την περίοδο, στη Γαλλία, στο εμπόριο και στη βιομηχανία, δεν απασχολούταν ούτε το μισό εργατικό δυναμικό που απασχολείται σήμερα. Σε περίοδο Επανάστασής η βιομηχανία και οι εισαγωγές-εξαγωγές υφίστανται τις μεγαλύτερες απώλειες. Ας αναλογιστούμε τον αριθμό των εργατών που δουλεύουν έμμεσα ή άμεσα στις εξαγωγές ή τον αριθμό των εργατών που δουλεύουν στις βιομηχανίες ειδών πολυτελείας, των οποίων η πελατεία είναι η αστική μειοψηφία!
Μια Επανάσταση στην Ευρώπη θα σημάνει αυτόματα το τέλος για τις μισές και πλέον βιομηχανίες και βιοτεχνίες. Εκατομμύρια εργαζόμενοι θα βρεθούν στο δρόμο μαζί με τις οικογένειές τους.
Αυτή την πραγματικά τρομερή κατάσταση θα προσπαθήσουμε να την αντιμετωπίσουμε με τα εθνικά εργαστήρια, δηλαδή καινούργιες βιομηχανίες, φτιαγμένες επί τόπου, με μοναδικό σκοπό να απασχολήσουν τους ανέργους!
Είναι εμφανές, όπως εξάλλου έχει ήδη πει ο Προυντόν [Proudhon], ότι η παραμικρή επίθεση στην ιδιοκτησία θα προκαλέσει την αποδιοργάνωση του καθεστώτος, το οποίο είναι βασισμένο στην ιδιοκτησία και στο σύστημα της μισθωτής εργασίας. Η ίδια η κοινωνία θα υποχρεωθεί να αναλάβει εξ ολοκλήρου την παραγωγή και να την αναδιοργανώσει σύμφωνα με τις ανάγκες του συνόλου του πληθυσμού. Καθώς όμως μια τέτοια αναδιοργάνωση δεν είναι εφικτή σε μία μέρα, ούτε σε ένα μήνα, και καθώς θα χρειαστεί μια περίοδος προσαρμογής, κατά τη διάρκεια της οποίας εκατομμύρια άνθρωποι θα στερηθούν τα απαραίτητα προς την επιβίωση, τι θα πρέπει να κάνουμε; [8]
Υπό αυτές τις συνθήκες, μία μόνο πραγματικά πρακτική λύση υπάρχει: να αναγνωρίσουμε τις τεράστιες διαστάσεις του εγχειρήματος και αντί να προσπαθούμε να "μπαλώσουμε" μια κατάσταση, που εμείς οι ίδιοι καταστήσαμε αδύνατη, να προχωρήσουμε στην αναδιοργάνωση της παραγωγής πάνω σε καινούργιες βάσεις.
 

Κατά την άποψή μας, για να ενεργήσουμε πρακτικά, ο λαός θα πρέπει να οικειοποιηθεί όλα τα τρόφιμα που βρίσκονται στις εξεγερμένες περιοχές, να τα καταγράψει και, χωρίς καμία σπατάλη, να γίνει διανομή, ώστε όλοι να επωφεληθούν από τους υπάρχοντες πόρους και να μπορέσουν να περάσουν την κρίσιμη περίοδο. Συγχρόνως πρέπει να επιτευχθεί συμφωνία με τους εργάτες των εργοστάσιων, ώστε να εξασφαλίσουν τα προς το ζην, καθώς και τις πρώτες ύλες, για να μπορέσουν να διατηρήσουν μερικούς μήνες την παράγωγή των απαραίτητων εργαλείων για τους γεωργούς. Ας μην ξεχνάμε ότι, αν και η Γαλλία υφαίνει μεταξωτά για τις γυναίκες των γερμανών τραπεζιτών και για τη ρωσίδα αυτοκράτειρα και τη βασίλισσα των νησιών Σάντουιτς [Sandwich Islandes], και το Παρίσι κατασκευάζει αντικείμενα πολυτελείας για τους πλούσιους ανά τον κόσμο, τα 2/3 των γάλλων χωρικών δεν διαθέτουν ούτε λάμπα για να έχουν φως, ούτε τα απαραίτητα σήμερα γεωργικά εργαλεία. Πρέπει επίσης να αξιοποιηθεί η άγονη γη, που υπάρχει κατά πληθώρα, και να αναβαθμισθεί η γη που τώρα δεν παράγει ούτε το 1/10 από αυτό που μελλοντικά θα παράγει, όταν υιοθετηθεί η εντατική καλλιέργεια οπωροκηπευτικών.
Αυτή είναι η μόνη πρακτική λύση που μπορούμε να φανταστούμε. Είτε το θέλουμε είτε όχι, θα επιβληθεί εξ ανάγκης.

 

ΙΙΙ

Το κύριο διακριτικό χαρακτηριστικό του σημερινού καπιταλισμού είναι το σύστημα της μισθωτής εργασίας.
Ένας άνθρωπος ή μια ομάδα ανθρώπων, που κατέχει το αναγκαίο κεφάλαιο, ξεκινάει μια βιομηχανική επιχείρηση, αναλαμβάνει να τροφοδοτεί τη βιοτεχνία ή το εργοστάσιο με τις πρώτες ύλες, να οργανώνει την παραγωγή και την πώληση των βιοτεχνικών προϊόντων, να πληρώνει τους εργάτες και, τέλος, να τσεπώνει την υπεραξία ή το κέρδος, με τη δικαιολογία ότι αμείβεται για τη διαχείριση, τους κίνδυνους που διατρέχει και τις διακυμάνσεις που υφίσταται στην αγορά η τιμή ενός προϊόντος.
Ιδού με λίγες λέξεις το σύστημα της μισθωτής εργασίας.
 

Για να διασώσουν αυτό το σύστημα οι σημερινοί κάτοχοι του κεφαλαίου είναι έτοιμοι να κάνουν μερικούς συμβιβασμούς: π.χ. μοιράζουν στους εργάτες ένα μέρος από τα κέρδη ή ορίζουν μια κλίμακα μισθοδοσίας, που υποχρεούνται να αυξάνουν, όταν η τιμή των δημητριακών αυξάνει. Θα ήταν σύμφωνοι να κάνουν μερικές θυσίες, υπό τον όρο να διατηρήσουν τη διαχείριση της βιομηχανίας και το δικαίωμα να αποσπούν [prélever] τα κέρδη.
Ως γνωστόν, ο κολεκτιβισμός εισαγάγει σημαντικές αλλαγές σε αυτό το πολίτευμα, αλλά δεν καταργεί το σύστημα της μισθωτής εργασίας. Απλά, το κράτος, δηλαδή η αντιπροσωπευτική κυβέρνηση, εθνική ή τοπική, παίρνει τη θέση του εργοδότη. Οι εθνικοί ή κοινοτικοί αντιπρόσωποι και οι πληρεξούσιοί τους, οι δημόσιοι υπάλληλοι, γίνονται διαχειριστές της βιομηχανίας. Είναι αυτοί επίσης που κρατούν για τον εαυτό τους το δικαίωμα της χρήσης [employment, d' employer], προς το κοινό καλό, της υπεραξίας της παραγωγής. Επιπλέον, χαράσσεται μια διαχωριστική γραμμή -πολύ λεπτή αλλά με πολύ σοβαρές συνέπειες- μεταξύ χειρωνακτικής εργασίας και της εργασίας κάποιου που ξέρει μια τέχνη. Η χειρωνακτική εργασία στα μάτια του κολεκτιβιστή δεν είναι παρά μια απλή δουλειά, ενώ ο βιοτέχνης, ο μηχανικός, ο επιστήμονας κλπ. εκτελούν αυτό που ο Μαρξ ονομάζει σύνθετη εργασία και δικαιούνται υψηλότερο μισθό. Ωστόσο εργάτες και τεχνίτες, υφαντές και επιστήμονες είναι όλοι μισθωτοί του κράτους, "όλοι δημόσιοι υπάλληλοι", που λέγανε και τελευταία για να χρυσώσουν το χάπι.
Συνεπώς η πιο μεγάλη υπηρεσία που θα μπορούσε να προσφέρει στην ανθρωπότητα η Επανάσταση που έρχεται είναι η δημιουργία μιας κατάστασης στην οποία κάθε σύστημα μισθωτής εργασίας θα αποβεί αδύνατο, ανεφάρμοστο, και η μόνη δυνατή λύση θα είναι ο Κομμουνισμός, η άρνηση της μισθωτής σκλαβιάς.
 

Διότι, ακόμα κι αν αποδεχτούμε πως η κολεκτιβιστική τροποποίηση είναι εφικτή, εάν εισαχθεί σταδιακά σε μια περίοδο ευημερίας και ηρεμίας (αν και εμείς πολύ αμφιβάλλουμε ότι είναι δυνατή, έστω και υπό αυτές τις συνθήκες), θα είναι ανέφικτη σε μια επαναστατική περίοδο, επειδή θα χρειάζεται να ταΐσουμε τα εκατομμύρια που θα ανταποκριθούν στο κάλεσμα στα όπλα. Μια πολιτική Επανάσταση μπορεί να επιτευχθεί χωρίς να διαταραχθούν τα θεμέλια της βιομηχανίας, αλλά μια Επανάσταση κατά την οποία ο λαός θα πάρει στα χέρια του την ιδιοκτησία αναγκαστικά θα παραλύσει την παραγωγή. Τα εκατομμύρια στα ταμεία του κράτους δεν θα φτάσουν για να πληρωθούν τα εκατομμύρια των ανέργων.
Όσο και να επιμείνουμε σε αυτό το σημείο, δεν είναι αρκετό. Η αναδιοργάνωση της βιομηχανίας πάνω σε καινούργιες βάσεις (και θα αναδείξουμε το τεράστιο μέγεθος του προβλήματος) δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσα σε λίγες ημέρες και ο προλετάριος δεν είναι σε θέση να διαθέσει χρόνια και χρόνια εξαθλίωσης, για να κάνει το χατίρι των θεωρητικών του συστήματος μισθωτής εργασίας. Για να περάσει τη δύσκολη περίοδο θα απαιτήσει αυτό που πάντα απαιτούσε σε παρόμοιες συνθήκες: την κοινή διάθεση των τροφίμων, το συσσίτιο.[9]
Όσο και αν κάνουμε εκκλήσεις για υπομονή, ο λαός δεν θα υπομείνει. Εάν όλα τα τρόφιμα δεν διατίθενται από κοινού, θα λεηλατήσει τα αρτοπωλεία.
 

Εάν ο λαός δεν εξεγείρεται με αρκετό δυναμισμό, θα τουφεκίζεται. Για να μπορέσει ο κολεκτιβισμός να εφαρμοστεί, πρέπει πάνω απ' όλα να επιβληθεί τάξη, πειθαρχία, υπακοή. Καθώς οι καπιταλιστές σύντομα θα συνειδητοποιήσουν ότι το να τουφεκίζεται ο λαός από τους αυτοαποκαλούμενους επαναστάτες είναι ο καλύτερος τρόπος για να τον κάνουν να μισήσει την Επανάσταση, δεν θα παραλείψουν να στηρίξουν τους υποστηρικτές της "τάξης", έστω και εάν είναι κολεκτιβιστές. Αργότερα θα βρουν τρόπο να τους εξοντώσουν και αυτούς με τη σειρά τους.
Εάν η "τάξη επανέλθει" κατ' αυτόν τον τρόπο, εύκολα αντιλαμβανόμαστε τις συνέπειες. Δεν θα τουφεκίζουμε τους "κλέφτες" αλλά τους "ταραξίες". Θα ξαναστηθούν τα λαϊκά δικαστήρια και η γκιλοτίνα και οι πιο ένθερμοι επαναστάτες θα ανεβούν στο ικρίωμα. Θα είναι μια επανάληψη του 1793.
Ας μην ξεχνάμε πώς η αντίδραση θριάμβευσε τον περασμένο αιώνα. Στην αρχή αποκεφαλίζαμε τους εμπερτιστές {Hébertistes}, τους λυσσασμένους, αυτούς που ο Μινέ {Mignet}, με τους αγώνες ακόμα νωπούς στη μνήμη του, αποκαλούσε "αναρχικούς". Οι δαντονικοί {Dantoniens} δεν άργησαν να τους ακολουθήσουν και όταν οι οπαδοί του Ροβεσπιέρου αποκεφάλισαν αυτούς τους επαναστάτες, ήταν η σειρά τους να ανεβούν στο ικρίωμα -έτσι ο λαός, βλέποντας πως η Επανάσταση είχε χαθεί, άφησε αηδιασμένος ελεύθερο το πεδίο στους αντιδραστικούς.
Εμείς λέμε λοιπόν ότι, αν "η τάξη επανέλθει", οι κολεκτιβιστές θα αποκεφαλίσουν τους αναρχικούς, οι ποσιμπιλιστές {possibilistes} θα αποκεφαλίσουν τους κολεκτιβιστές και τελικά θα αποκεφαλιστούν κι αυτοί από τους αντιδραστικούς. Η Επανάσταση θα πρέπει να ξαναξεκινήσει.
 

Όλα όμως δείχνουν πως η λαϊκή εξέγερση θα είναι πολύ δυναμική και πως, όταν πραγματοποιηθεί η Επανάσταση, η ιδέα του αναρχικού Κομμουνισμού θα έχει κερδίσει έδαφος. Δεν είναι μια τεχνητή ιδέα, μας την έχει εμπνεύσει ο ίδιος ο λαός, και καθώς το αδύνατον κάθε άλλης ιδέας γίνεται όλο και περισσότερο εμφανές, ο αριθμός των κομμουνιστών θα αυξάνεται συνεχώς.
Αν η εξέγερση είναι πολύ δυναμική, τα πράγματα θα πάρουν άλλη τροπή. Αντί να λεηλατήσουν κάποιο φούρνο σήμερα και αύριο να είναι πάλι νηστικοί, οι εξεγερμένοι θα καταλάβουν τις αποθήκες με τα σιτηρά, τα σφαγεία, τα μαγαζιά με τα αναλώσιμα--εν ολίγοις όλα τα διαθέσιμα τρόφιμα.
Οι πολίτες και οι πολίτισσες με όλη την καλή θέληση θα καταγράψουν τα περιεχόμενα κάθε μαγαζιού και αποθήκης. Σε ένα εικοσιτετράωρο η επαναστατημένη Κομμούνα θα γνωρίζει ό,τι δεν γνωρίζει ακόμα και σήμερα το Παρίσι, παρ' όλες τις επιτροπές με τις στατιστικές τους, και δεν ήξερε καθ' όλη τη διάρκεια της πολιορκίας: τον ακριβή αριθμό των προμηθειών του. Μέσα σε δύο εικοσιτετράωρα θα έχουμε έτοιμες, σε χιλιάδες αντίτυπα, λίστες που θα καταγράφουν με ακρίβεια την ποσότητα των τροφίμων, πού είναι αποθηκευμένα και τα μέσα διανομής.
 

Σε κάθε σπίτι, σε κάθε δρόμο, σε κάθε γειτονιά θα συνταχθούν ομάδες εθελοντών--"οι εθελοντές των τροφίμων"--που θα εξαπλωθούν και θα συνεργαστούν για να κάνουν τη δουλειά τους. Μόνο να μην μπουν ανάμεσά τους οι ιακωβίνικες ξιφολόγχες, μόνο οι θεωρητικοί δήθεν επιστήμονες να μην εμφανιστούν και θολώσουν τα νερά, ή μάλλον ας θολώσουν ό,τι θέλουν, αρκεί να μην τους επιτραπεί να διοικήσουν! Με αυτό το φανταστικό πνεύμα αυθόρμητης οργάνωσης, που διακατέχει το λαό και ιδίως όλες τις τάξεις του γαλλικού έθνους[11] και που τόσο σπάνια του δίνεται η ευκαιρία να εξασκήσει, θα αναδυθεί μια τεράστια, ελεύθερη υπηρεσία διανομής τροφίμων, κι ας είναι απέραντο το Παρίσι, κι ας είναι περίοδος επαναστατικού αναβρασμού.
Εάν έχει ο λαός ελευθερία κινήσεων, σε οκτώ ημέρες η διανομή των τροφίμων θα γίνεται με αξιοθαύμαστη ακρίβεια. Μόνο όσοι δεν έχουν δει ποτέ το λαό στη φούρια της δουλειάς, μόνο αυτοί που έχουν περάσει όλη τους τη ζωή σκυμμένοι πάνω από βιβλία μπορεί να αμφιβάλουν. Μιλήστε για το οργανωτικό πνεύμα αυτού του "Μεγάλου Παρεξηγημένου", του λαού, με αυτούς που είδαν το Παρίσι τις ημέρες των οδοφραγμάτων ή το Λονδίνο κατά τη διάρκεια της μεγάλης απεργίας των λιμενεργατών, όταν έπρεπε να τραφούν μισό εκατομμύριο πεινασμένοι, και θα σας πουν πόσο πιο αποτελεσματικός είναι ο λαός από τους γραφειοκράτες.
Ας υποθέσουμε ότι για δεκαπέντε μέρες ή και για ένα μήνα θα χρειαστεί να υποστούμε μια σχετική, προσωρινή ταλαιπωρία... Ε, δεν πειράζει! Ακόμη κι έτσι, για την πλειοψηφία του λαού θα είναι καλύτερα από τη σημερινή κατάσταση. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης ευχαρίστως θα δειπνούμε με ψωμοτύρι[12], καθώς θα συζητούμε ζωηρά τις εξελίξεις. Όπως και να 'χει, ένα σύστημα που θα αναδυθεί αυθόρμητα, υπό την πίεση της άμεσης ανάγκης, είναι απείρως προτιμότερο από οτιδήποτε έχει εφευρεθεί μέσα σε τέσσερις τοίχους, ανάμεσα σε βιβλία ή στα γραφεία του δημαρχείου.

ΙV

Έτσι ο λαός των μεγαλουπόλεων θα υποχρεωθεί από τα γεγονότα να κατασχέσει όλα τα τρόφιμα, από τα βασικά μέχρι τα πιο σύνθετα, για να ικανοποιήσει τις ανάγκες όλων των κατοίκων. Όσο πιο γρήγορα τόσο το καλύτερο: τόση λιγότερη φτώχεια θα υπάρξει και τόσες εξοντωτικές μάχες θα αποφευχθούν.
Αλλά πάνω σε ποιες βάσεις μπορούμε να οργανωθούμε για να απολαύσουμε τα τρόφιμα από κοινού; Ιδού το ερώτημα που προκύπτει.
Δεν υπάρχουν δύο τρόποι για τη δίκαιη διανομή, παρά μόνον ένας, που είναι όχι μόνο δίκαιος αλλά και πρακτικός. Είναι το σύστημα που έχουν ήδη υιοθετήσει οι αγροτικές κοινότητες στην Ευρώπη.
 

Πάρτε μια κοινότητα χωρικών, σε οποιοδήποτε μέρος -έστω και στη Γαλλία, όπου οι Ιακωβίνοι έχουν κάνει τα πάντα για να καταστρέψουν τις κοινοτικές δομές. Εάν η κοινότητα κατέχει, για παράδειγμα, ένα δάσος, συνήθως υπάρχουν μικρά ξύλα σε αφθονία. Ο καθένας μπορεί να πάρει όσα θέλει, χωρίς κανένα έλεγχο, πέρα από τη γνώμη των γειτόνων του. Αντιθέτως τα χοντρά ξύλα, στα οποία πάντα υπάρχει έλλειψη, διανέμονται με δελτίο {au rationnement}.
Το ίδιο συμβαίνει και με τα κοινοτικά λιβάδια. Όσο είναι επαρκή για την κοινότητα, κανείς δεν ελέγχει την αγελάδα της κάθε οικογένειας, ούτε τον αριθμό των αγελάδων που βόσκουν στο λιβάδι. Καταλήγουμε στη μοιρασιά -ή στη διανομή μεριδίων- μόνο όταν τα λιβάδια είναι ανεπαρκή. Στην Ελβετία, σε πολλές κοινότητες στη Γαλλία, στη Γερμανία και παντού όπου υπάρχουν κοινοτικά λιβάδια εφαρμόζεται αυτό το σύστημα.
Εάν πάτε σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης, όπου υπάρχουν άφθονα δάση και η γη δεν λείπει, βλέπετε τους χωρικούς να κόβουν από τα δάση όσους κορμούς χρειάζονται και να καλλιεργούν όση γη καλύπτει τις ανάγκες τους, χωρίς να διανοηθούν να χωρίσουν τη γη σε μερίδια ή να βάλουν δελτίο στους κορμούς των δέντρων. Μόλις όμως υπάρξει έλλειμμα, η ξυλεία θα μοιραστεί και η γη θα τεμαχιστεί ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε νοικοκυριού, όπως βλέπουμε ήδη στη Ρωσία.
Παίρνουμε δηλαδή από το σωρό ό,τι υπάρχει εν αφθονία! Ό,τι έχουμε σε περιορισμένη ποσότητα το διανέμουμε ισομερώς! Τριακόσια πενήντα εκατομμύρια άνθρωποι κατοικούν στην Ευρώπη· τα διακόσια εκατομμύρια εξακολουθούν να εφαρμόζουν αυτές τις απολύτως φυσικές πρακτικές.
Σημειωτέον ότι το ίδιο σύστημα επικρατεί και στις μεγάλες πόλεις, τουλάχιστον όσον αφορά τη διανομή ενός αγαθού που υπάρχει εν αφθονία, του πόσιμου νερού.
Όσο υπάρχει αρκετό νερό για να τροφοδοτηθούν όλα τα σπίτια και δεν υπάρχει ο φόβος της έλλειψης, καμιά εταιρεία δεν σκέφτεται να ελέγξει τη χρήση που κάνει στο νερό η κάθε οικογένεια. Πάρτε όσο θέλετε! Κατά τις μεγάλες ζέστες, όταν υπάρχει κίνδυνος έλλειψης, οι υδροδοτικές εταιρείες ξέρουν καλά πως αρκεί μια απλή ανακοίνωση στις εφημερίδες για να περιορίσουν οι Παριζιάνοι την κατανάλωση του νερού και να σταματήσουν τη σπατάλη.
Αλλά, εάν τελικά επερχόταν έλλειψη νερού τι θα κάναμε; Θα καταλήγαμε στη διανομή μεριδίων [13]. Και αυτό το μέτρο είναι τόσο φυσικό, τόσο αποτυπωμένο στη λαϊκή συνείδηση, που είδαμε το Παρίσι το 1871, κατά τη διάρκεια και των δύο πολιορκιών που υπέστη, να απαιτεί κατ' επανάληψη την ίση διανομή των τροφίμων.
 

Χρειάζεται αλήθεια να μπούμε σε λεπτομέρειες, να κατασκευάσουμε πίνακες [tableaux] που θα δείχνουν πώς θα λειτουργούσε η διανομή μεριδίων; Χρειάζεται να αποδείξουμε ότι θα ήταν ένα δίκαιο σύστημα, απείρως δικαιότερο απ' οτιδήποτε υπάρχει σήμερα; Όλες αυτές οι λεπτομέρειες και όλοι αυτοί οι πίνακες δεν θα μπορέσουν να πείσουν κάποιους αστούς -και, αλίμονο, κάποιους αστικοποιημένους εργάτες- που θεωρούν το λαό ένα όχλο αγρίων που θα αρχίσουν να κατασπαράζουν ο ένας τον άλλο, τη στιγμή που η κυβέρνηση θα σταματήσει να λειτουργεί. Όμως μόνο όσοι δεν έχουν ποτέ δει το λαό να αποφασίζει μπορεί να αμφιβάλουν, έστω και για μια στιγμή, ότι αν ο λαός αναλάμβανε την ευθύνη της μοιρασιάς, θα το έκανε με τα πιο αγνά αισθήματα δικαιοσύνης και ισότητας.
 

Πηγαίνετε να πείτε σε μια οποιαδήποτε λαϊκή συνάθροιση πως τα ορτύκια [les perdreaux] πρέπει να κρατούνται για τους εκλεπτυσμένους τεμπέληδες της αριστοκρατίας και το μαύρο ψωμί για τους αρρώστους στα νοσοκομεία και θα σας γιουχάρουν.
Πείτε ωστόσο στην ίδια συγκέντρωση, διακηρύξτε το στα σταυροδρόμια και στις αγορές, ότι οι πιο εκλεπτυσμένες λιχουδιές πρέπει να κρατούνται για τους αδύναμους, για τους αρρώστους. Πείτε ότι, αν σε όλο το Παρίσι υπήρχαν μόνο δέκα ορτύκια και μόνο μία κάσα λικέρ [Malaga], θα έπρεπε να τα πάμε στα δωμάτια όσων αναρρώνουν. Πείτε το...
Πείτε ότι μετά τους αρρώστους έρχονται τα παιδιά. Ότι το αγελαδινό ή κατσικίσιο γάλα, αν δεν υπάρχει αρκετό για όλους, πρέπει να δίνεται σε αυτά! Ότι, αν φτάσουν τα πράγματα σε τέτοια ακραία κατάσταση, η τελευταία μπουκιά κρέας πρέπει να δοθεί στους γέρους και τα παιδιά, και το ξερό ψωμί στους υγιείς.
 

Πείτε ότι, αν υπάρχει έλλειμμα σε μια συγκεκριμένη τροφή και πρέπει να βγουν μερίδες, οι τελευταίες εναπομείνασες μερίδες πρέπει να πάνε σε όσους τις έχουν περισσότερο ανάγκη. Πείτε το και θα δείτε ότι θα υπάρξει καθολική συμφωνία.
Ό,τι δεν καταλαβαίνει ο χορτάτος το καταλαβαίνει ο λαός, πάντα το καταλάβαινε. Κι ο ίδιος ο χορτάτος, αν τον πετάξουν στο δρόμο και έλθει σε επαφή με τις μάζες, θα το καταλάβει.
Οι θεωρητικοί, για τους οποίους το χακί και η καραβάνα του φαντάρου είναι η τελευταία λέξη του πολιτισμού, θα απαιτήσουν αναμφίβολα μια κοινή εθνική κουζίνα και φακές. Θα επικαλεστούν τα πλεονεκτήματα που θα έχει στην οικονομία των καυσίμων και των τροφίμων το στήσιμο τεράστιων κουζινών, όπου όλος ο κόσμος θα μπαίνει στην ουρά για να παίρνει το μερίδιο σούπας, ψωμιού και λαχανικών που του αντιστοιχεί.
 

Δεν αμφισβητούμε αυτά τα πλεονεκτήματα. Ξέρουμε πολύ καλά τι οικονομία έχει πετύχει η ανθρωπότητα σε καύσιμα και σε εργασία, με το να παραιτηθούν οι οικογενειακοί μύλοι και οι φούρνοι, όπου ο καθένας χωριστά έφτιαχνε το ψωμί του. Καταλαβαίνουμε ότι θα ήταν πιο οικονομικό να βράσουμε μία σούπα για εκατό οικογένειες μεμιάς, αντί να ανάβουμε εκατό διαφορετικές φωτιές. Και ξέρουμε ότι υπάρχουν χίλιοι τρόποι να μαγειρέψουμε τις πατάτες, αλλά και ψημένες όλες μαζί σε ένα καζάνι δεν θα είναι κι άσχημες!
Καταλαβαίνουμε ότι η ποικιλία στην κουζίνα έχει σχέση ως επί το πλείστον με το καρύκευμα που κάθε νοικοκυρά χρησιμοποιεί. Αν βράσουμε μαζί ένα τόνο πατάτες, αυτό δεν εμποδίζει τις νοικοκυρές να τις καρικώσουν η καθεμιά όπως επιθυμεί. Γνωρίζουμε πως με ζωμό κρέατος μπορούμε να φτιάξουμε εκατό διαφορετικές σούπες, ώστε να ικανοποιηθούν εκατό διαφορετικά γούστα.
Όλα αυτά τα γνωρίζουμε καλά και πάλι όμως δηλώνουμε πως κανένας δεν έχει το δικαίωμα να επιβάλει στη νοικοκυρά να πάρει από το κοινοτικό μαγαζί πατάτες ήδη μαγειρεμένες, εάν αυτή προτιμά να τις μαγειρέψει η ίδια στο τσουκάλι της και στη φωτιά της. Και πάνω απ' όλα θέλουμε ο καθένας να μπορεί να καταναλώνει την τροφή του, όπως του αρέσει, με ή χωρίς την οικογένειά του, με τους φίλους του ή ακόμα και στο εστιατόριο, εάν αυτό επιθυμεί.
 

Σίγουρα μεγάλες κουζίνες θα εμφανιστούν στη θέση και στο χώρο των εστιατορίων, που δηλητηριάζουν τον κόσμο σήμερα. Η Παριζιάνα έχει συνηθίσει να παίρνει το ζωμό από το χασάπη, για να φτιάξει τη σούπα της ανάλογα με την όρεξή της, και η νοικοκυρά του Λονδίνου ξέρει ότι μπορεί να ψήσει το κρέας της, τη μηλόπιτά ή τη σπανακόπιτά της[14] στο φούρνο, πληρώνοντας μερικές δεκάρες και εξοικονομώντας έτσι χρόνο και κάρβουνα. Και όταν η κοινή κουζίνα -ο φούρνος του μέλλοντος- δεν θα είναι ένας χώρος άπατης, πλαστογραφίας και δηλητηρίασης, το σύνηθες θα είναι να πηγαίνει ο καθένας σε αυτόν το φούρνο για να πάρει έτοιμα τα βασικά συστατικά του γεύματος, αφήνοντας τις τελευταίες πινελιές να μπουν ανάλογα με την όρεξη του καθενός.
Αλλά να φθάσουμε στο σημείο να κάνουμε νόμο, ότι είναι καθήκον μας να παίρνουμε την καθημερινή μας τροφή ήδη μαγειρεμένη, είναι μια αποκρουστική ιδέα για τον άνθρωπο του δέκατου ενάτου αιώνα, όσο αποκρουστικά είναι τα μοναστήρια και οι στρατώνες. Τέτοιες αρρωστημένες ιδέες γεννιούνται μόνο σε μυαλά διεστραμμένα από την εξουσία ή αλλοιωμένα από κάποια θρησκευτική αγωγή.
Ποιος θα έχει δικαίωμα στα τρόφιμα της Κομμούνας; Αυτή σίγουρα είναι η πρώτη ερώτηση που θα τεθεί. Κάθε πόλη θα απαντήσει για τον εαυτό της, και είμαστε σίγουροι ότι όλες οι απαντήσεις θα υπαγορευθούν από ένα αίσθημα δικαίου.

Μέχρι να οργανωθούν οι εργασίες, όσο είμαστε σε μια περίοδο αναβρασμού, κατά την οποία είναι αδύνατο να ξεχωρίσουμε τον αργόσχολο τεμπέλη από αυτόν που έχασε τη δουλειά του, τα διαθέσιμα τρόφιμα θα πρέπει να είναι διαθέσιμα για όλους ανεξαιρέτως. Όσοι είχαν ένοπλα αντισταθεί στη νίκη του λαού ή συνωμοτούσαν εναντίον της θα σπεύσουν από μόνοι τους να απαλλάξουν από την παρουσία τους τις εξεγερμένες περιοχές. Αλλά πιστεύουμε ότι ο λαός, μεγαλόψυχος και χωρίς ίχνος μνησικακίας, θα μοιραστεί ευχαρίστως το ψωμί του με όλους όσοι μείνουν, είτε είναι αυτοί που έκαναν την απαλλοτρίωση είτε αυτοί από τους οποίους απαλλοτρίωσαν. Εμπνευσμένη από τέτοιες ιδέες, η Επανάσταση δεν έχει τίποτα να χάσει. Όταν η εργασία ξαναρχίσει, θα δούμε τους χθεσινούς αντιμαχόμενους να δουλεύουν στο ίδιο εργαστήρι. Σε μια κοινωνία ελεύθερης εργασίας δεν θα έχουμε τίποτα να φοβηθούμε από τους τεμπέληδες.
"Αλλά τα τρόφιμα θα τελειώσουν μέσα σε ένα μήνα", φωνασκούν ήδη όσοι αρέσκονται να κάνουν κριτική.
Τόσο το καλύτερο! Κάτι τέτοιο θα αποδείξει ότι για πρώτη φορά στη ζωή του ο προλετάριος θα έχει φάει μέχρι σκασμού. Πώς θα αντικαταστήσουμε τα τρόφιμα που θα καταναλωθούν είναι ακριβώς το ερώτημα που θα εξετάσουμε τώρα.

V

Με ποια μέσα, αλήθεια, θα μπορούσε μια πόλη σε περίοδο κοινωνικής Επανάστασής να φροντίσει για την τροφοδοσία της;
Θα απαντήσουμε σε αυτήν την ερώτηση. Αλλά είναι φανερό ότι οι διαδικασίες, στις οποίες θα ανατρέξουμε, θα εξαρτηθούν από το χαρακτήρα της Επανάστασης στην επαρχία και στα γειτονικά κράτη. Εάν σύσσωμο το έθνος, ή ακόμα καλύτερα σύσσωμη η Ευρώπη, ξεσηκωθεί μεμιάς και ξεκινήσει πλήρη Κομμουνισμό, θα πράτταμε αναλόγως. Αλλά εάν μόνο μερικές κοινότητες στην Ευρώπη δοκιμάσουν τον Κομμουνισμό, τότε θα πρέπει να διαλέξουμε άλλες διαδικασίες, αναλόγως την κατάσταση και τα μέσα.[15].
Είμαστε λοιπόν αναγκασμένοι, πριν πάμε παραπέρα, να ρίξουμε μια ματιά στην Ευρώπη και, χωρίς να παριστάνουμε τους προφήτες, να προβλέψουμε την πορεία της Επανάστασης, τουλάχιστον όσον αφορά τα ουσιαστικά της χαρακτηριστικά.
Σίγουρα, το επιθυμητό θα ήταν να ξεσηκωθεί όλη η Ευρώπη συγχρόνως, να γίνει γενική απαλλοτρίωση και να εμπνευστούν παντού από τις κομμουνιστικές αρχές. Ένας τέτοιος γενικός ξεσηκωμός θα διευκόλυνε ιδιαίτερα το έργο μας.
Όλα τα σημάδια όμως δείχνουν πως δεν θα γίνει έτσι. Δεν αμφιβάλλουμε ότι η Επανάσταση θα αγκαλιάσει όλη την Ευρώπη. Αν μία από τις μεγάλες ηπειρωτικές πρωτεύουσες -Παρίσι, Βιέννη, Βρυξέλλες ή Βερολίνο- ξεσηκωθεί και ανατρέψει την κυβέρνηση, είναι σχεδόν σίγουρο ότι μέσα σε λίγες βδομάδες θα κάνουν το ίδιο και οι υπόλοιπες. Είναι επίσης πολύ πιθανόν ότι η Επανάσταση δεν θα αργήσει και στις χερσονήσους, το ίδιο και στο Λονδίνο ή στην Πετρούπολη. Αλλά θα είναι ο χαρακτήρας της επανάστασης παντού ο ίδιος; Αυτό είναι αμφίβολο.
 

Κατά πάσα πιθανότητα απαλλοτριώσεις, σε μικρότερη ή μεγαλύτερη κλίμακα, θα γίνουν παντού, και αν γίνουν σε ένα από τα μεγάλα κράτη, θα επηρεαστούν και τα υπόλοιπα. Αλλά τα αρχικά στάδια της Επανάστασης θα έχουν πολλές τοπικές διαφορές και η ανάπτυξή της δεν θα είναι ίδια σε όλες τις χώρες. Το 1789-1793 χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια για να καταργήσουν οριστικά οι γάλλοι χωρικοί τα φεουδαρχικά δικαιώματα και για να ανατρέψουν οι αστοί τη βασιλεία. Ας μην ξεχνάμε λοιπόν πως η Επανάσταση θα πάρει κάμποσο χρόνο για να αναπτυχθεί. Ας μην απογοητευθούμε, αν δεν εξελιχθεί παντού με την ίδια ταχύτητα.
Δεν είναι επίσης σίγουρο ότι η Επανάσταση θα έχει εξαρχής καθαρά σοσιαλιστικό χαρακτήρα σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη. Ας αναλογιστούμε ότι η Γερμανία βρίσκεται ακόμα ενωμένη σε μία αυτοκρατορία και τα πιο προχωρημένα από τα κόμματά της ονειρεύονται μια ιακωβίνικη δημοκρατία, τύπου 1848, και την "οργάνωση της εξουσίας" του Λουί Μπλαν [Louis Blanc], ενώ ο γαλλικός λαός θέλει μια Κομμούνα, τουλάχιστον ελεύθερη, αν όχι κομμουνιστική.
 

Όλα τα σημάδια τείνουν να πιστοποιήσουν ότι στην Επανάσταση που έρχεται η Γερμανία θα προχωρήσει περισσότερο από τη Γαλλία το 1793. Η Γαλλία, κάνοντας την αστική Επανάσταση το δέκατο όγδοο αιώνα, προχώρησε περισσότερο από την Αγγλία το δέκατο έβδομο: ταυτόχρονα με τη βασιλεία κατάργησε και την αριστοκρατία των γαιοκτημόνων, που στην Αγγλία είναι μια πολύ ισχυρή δύναμη ακόμα και σήμερα. Μα ακόμα κι αν η Γερμανία προχωρήσει την επανάσταση παραπέρα απ' ό,τι η Γαλλία το 1848, σίγουρα οι ιδέες που θα εμπνεύσουν την Επανάστασή της θα είναι αυτές του 1848, όπως οι ιδέες που θα εμπνεύσουν τη Ρωσία θα είναι αυτές του 1789, κάπως τροποποιημένες από τα διανοητικά κινήματα του αιώνα μας.
Χωρίς πάντως να δίνουμε σε αυτές τις προβλέψεις μεγαλύτερη βαρύτητα απ' όση τους αξίζει, μπορούμε να συμπεράνουμε τα εξής: η Επανάσταση θα έχει διαφορετικό χαρακτήρα σε κάθε διαφορετικό κράτος της Ευρώπης και η κοινωνικοποίηση των προϊόντων δεν θα επιτευχθεί στον ίδιο βαθμό παντού.
Θα είναι επομένως αναγκαίο τα πιο προχωρημένα κράτη να ελαττώσουν ταχύτητα, ώστε να συμβαδίζουν με τα πιο καθυστερημένα, όπως προτείνεται ενίοτε; Να περιμένουμε να ωριμάσει η κομμουνιστική επανάσταση σε όλα τα κράτη; Ακόμη κι αν το επιθυμούσαμε, θα ήταν αδύνατο. Η ιστορία δεν περιμένει τους αργοπορημένους.
 

Από την άλλη δεν πιστεύουμε πως μέσα στο ίδιο κράτος η Επανάσταση θα πραγματοποιηθεί ταυτόχρονα παντού, όπως ονειρεύονται οι σοσιαλιστές. Είναι πολύ πιθανόν πως, αν μία από τις έξι μεγάλες πόλεις της Γαλλίας -Παρίσι, Λιόν, Μασσαλία, Λιλ, Σεντ Ετιέν, Μπορντό- διακήρυσσε την Κομμούνα, οι υπόλοιπες θα ακολουθούσαν το παράδειγμά της, όπως και πολλές μικρότερες. Ίσως επίσης πολλά ορυχεία και μεγάλες βιομηχανικές μονάδες να ξεφορτώνονταν τα αφεντικά τους και να οργανώνονταν σε ελεύθερες μονάδες.
Όμως πολλές υπαίθριες περιοχές δεν έχουν φτάσει ακόμα σε αυτό το σημείο. Θα συνεχίσουν να ζουν αναμένοντας, κάτω από ένα ατομικιστικό καθεστώς, δίπλα στις εξεγερμένες κοινότητες. Εφόσον δεν θα βλέπουν ούτε τον έφορο ούτε τον κλητήρα να έρχονται για να απαιτήσουν τους φόρους, οι αγρότες δεν θα είναι εχθρικοί προς τους εξεγερμένους και, επωφελούμενοι της καταστάσεως, θα φροντίσουν να ρυθμίσουν τους λογαριασμούς τους με τους τοπικούς εκμεταλλευτές. Με αυτό το πρακτικό πνεύμα, που πάντα χαρακτήριζε τις αγροτικές εξεγέρσεις (ας θυμηθούμε με τι πάθος δούλευαν το 1792), θα καλλιεργούν μανιωδώς τη γη, την οποία θα αγαπήσουν ακόμα περισσότερο, αφού θα είναι απαλλαγμένοι από φόρους και υποθήκες.
Όσον αφορά το εξωτερικό, θα επαναστατήσουν παντού. Ωστόσο η Επανάσταση θα έχει διαφορετικές όψεις: εδώ ενωτική [unitaire], εκεί ομόσπονδη, παντού σοσιαλιστική, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, χωρίς καμιά ομοιομορφία.

VI

Ας επανέλθουμε λοιπόν στην εξεγερμένη πόλη και ας δούμε τις συνθήκες υπό τις οποίες θα πρέπει να φροντίσει για την επιβίωσή της.
Πού θα βρούμε τα τρόφιμα, αν δεν έχει αποδεχθεί τον Κομμουνισμό ολόκληρο το έθνος; Τίθεται αυτό το ερώτημα.
Ας πάρουμε μια μεγάλη γαλλική πόλη, την πρωτεύουσα, για παράδειγμα. Το Παρίσι καταναλώνει κάθε χρόνο εκατομμύρια τόνους δημητριακά, 350.000 βόδια και γελάδια, 200.000 μοσχάρια, 300.000 χοίρους, και πάνω από δύο εκατομμύρια αρνιά -και δεν μετράμε τα σφαχτάρια. Χρειάζεται ακόμα γύρω στα οκτώ εκατομμύρια κιλά βούτυρο, 172 εκατομμύρια αυγά και ανάλογες ποσότητες από τα υπόλοιπα.
Τα άλευρα και τα δημητριακά έρχονται από την Αμερική, τη Ρωσία, την Ουγγαρία, την Ιταλία, την Αίγυπτο, τις Ινδίες. Τα ζώα έρχονται από τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ισπανία--ενίοτε από τη Ρουμανία και τη Ρωσία. Όσον άφορα τα υπόλοιπα αναλώσιμα, δεν υπάρχει μία χώρα στον κόσμο που να μην τα προσφέρει.
Ας εξετάσουμε πώς θα μπορούσαμε να οργανωθούμε για να τροφοδοτήσουμε το Παρίσι ή οποιαδήποτε μεγάλη πόλη με τα προϊόντα που καλλιεργούνται στη γαλλική ύπαιθρο, τα οποία οι αγρότες επιζητούν να παραδώσουν στην κατανάλωση.
Για τους αυταρχικούς το θέμα δεν παρουσιάζει καμία δυσκολία. Καταρχήν θα εγκαθιστούσαν μια έντονα συγκεντρωτική κυβέρνηση, εξοπλισμένη με όλα τα όργανα καταναγκασμού: αστυνομία, στρατό, γκιλοτίνα. Αυτή η κυβέρνηση θα κατέγραφε ό,τι παράγει η Γαλλία, θα διαιρούσε τη χώρα σε διαμερίσματα τροφοδοσίας και θα έδινε εντολή: τα τάδε τρόφιμα σε τάδε ποσότητα θα μεταφέρονταν την τάδε ημέρα στον τάδε σταθμό, την παραλαβή θα έκανε ο τάδε υπάλληλος και θα αποθηκευόντουσαν στο τάδε κατάστημα και ούτω καθεξής.
Λοιπόν είμαστε πλήρως πεπεισμένοι ότι μια τέτοια λύση είναι όχι μόνο ανεπιθύμητη αλλά και ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να εφαρμοστεί στην πράξη. Είναι καθαρή ουτοπία.
Με την πένα στο χέρι κάποιος θα μπορούσε να ονειρευτεί κάτι τέτοιο, αλλά στην πράξη είναι αδύνατο, διότι δεν παίρνει υπόψη του το πνεύμα ανεξαρτησίας του ανθρώπου. Θα γινόταν γενικός ξεσηκωμός: όχι ένα, αλλά τρία ή τέσσερα Βεντέι[17], θα πολεμούσαν τα χωριά ενάντια στις πόλεις, όλη η Γαλλία θα ξεσηκωνόταν ενάντια στην πολιτεία, που θα προσπαθούσε αλαζονικά να επιβάλει ένα τέτοιο πολίτευμα.
 

Φτάνει πια με τις ιακωβίνικες ουτοπίες! Ας δούμε μήπως μπορούμε να οργανωθούμε διαφορετικά.
Το 1793 η ύπαιθρος οδήγησε τις μεγάλες πόλεις στη λιμοκτονία και σκότωσε την Επανάσταση. Παρόλα αυτά έχει αποδειχθεί ότι η παραγωγή των δημητριακών δεν ελαττώθηκε την περίοδο 1792-93, αντίθετα μάλιστα υπάρχουν ενδείξεις ότι αυξήθηκε. Όμως, αφού κατέκτησαν ένα μεγάλο μέρος των κτημάτων των αρχόντων, οι μπουρζουά χωρικοί, μετά τη συγκομιδή, δεν θέλησαν να πωλήσουν το σιτάρι τους έναντι χαρτονομισμάτων. Το φύλαγαν περιμένοντας την άνοδο των τιμών ή τις χρυσές λίρες. Τα πιο δραστικά μέτρα της Εθνικής Συνέλευσης δεν μπόρεσαν να τους υποχρεώσουν να διαθέσουν το σιτάρι στην αγορά και οι εκτελέσεις δεν κατόρθωσαν να καταστείλουν την απεργία. Και όμως ξέρουμε ότι οι επίτροποι της Συνέλευσης δεν δίσταζαν να αποκεφαλίζουν τους σφετεριστές, ούτε και ο λαός δίσταζε να τους κρεμάει από τις λάμπες των δρόμων ως εκθέματα· παρόλα αυτά το σιτάρι έμεινε στις αποθήκες και ο λαός των πόλεων υπέφερε από την πείνα.
Αλλά τι προσφέραμε στους καλλιεργητές σε αντάλλαγμα της σκληρής τους δουλειάς;
 

Χαρτονομίσματα! Κουρελόχαρτα, που έχαναν την αξία τους καθημερινά, που έγραφαν 500 λίρες, αλλά δεν είχαν καμιά πραγματική αξία. Με ένα χαρτονόμισμα χιλίων λιρών δεν μπορούσες να αγοράσεις ούτε ένα ζευγάρι μπότες. Ο γεωργός λοιπόν -και τον καταλαβαίνουμε- δεν είχε καμιά διάθεση να ανταλλάξει το αποτέλεσμα ενός χρόνου δουλειάς με ένα κομμάτι χαρτί, που δεν θα του επέτρεπε να αγοράσει ούτε μια καμιζόλα.
Και όσο προσφέρουμε στον αγρότη ένα κομμάτι χαρτί, είτε αυτό λέγεται χαρτονόμισμα είτε "αντάλλαγμα εργασίας", τα πράγματά δεν θα αλλάξουν. Τα τρόφιμα θα μένουν στην ύπαιθρο -η πόλη δεν θα μπορέσει να τους εξαπατήσει, έστω και εάν κάνει χρήση της γκιλοτίνας και της κρεμάλας. [Στμ πνίξιμο με νερό στο πρωτότυπο.]
 

Αυτό που πρέπει να προσφέρουμε στον αγρότη δεν είναι ένα κομμάτι χαρτί, αλλά τα εμπορεύματα που έχει άμεση ανάγκη: το μηχάνημα που στερείται παρά τη θέλησή του, ένα ρούχο να τον προστατεύει από την κακοκαιρία, μια λάμπα πετρελαίου να αναπληρώσει το λυχνάρι του, μια αξίνα, ένα δικράνι, ένα καρότσι· ό,τι τέλος πάντων έχει ανάγκη σήμερα, αλλά το στερείται λόγω της απρόσιτης τιμής του--καθώς ο χωρικός ζει μια στερημένη και εξασθενημένη ζωή, υπάρχουν χιλιάδες τέτοια πράγματα.
Ας αρχίσουν οι εργάτες να παράγουν αμέσως ό,τι χρειάζονται οι χωρικοί, αντί για ψευτοκοσμήματα με τα οποία στολίζονται οι αστές. Ας αρχίσουν οι ραπτομηχανές στο Παρίσι να ράβουν ρούχα για τους χωρικούς--καθημερινά, μα και γιορτινά--αντί να ράβουν προικιά, και τα εργοστάσια να παράγουν αγροτικά εργαλεία, αξίνες και δίκρανα, αντί να περιμένουμε να μας τα στείλουν οι Άγγλοι ως αντάλλαγμα για το κρασί μας!
Ας σταματήσουν οι πόλεις να στέλνουν στα χωριά επίτροπους στολισμένους με κόκκινες ή πολύχρωμες κορδέλες, που ανακοινώνουν πως το τάδε προϊόν πρέπει να μεταφερθεί στο τάδε μέρος, κι ας αρχίσουν να στέλνουν φίλους κι αδελφούς, που θα λένε: "Φέρτε μας τα προϊόντα σας και ελάτε να πάρετε ό,τι εργαλείο χρειάζεστε από τις αποθήκες μας". Και τα τρόφιμα θα αρχίσουν να καταφθάνουν από παντού. Ο χωρικός θα κρατήσει όσα του χρειάζονται για να ζήσει και θα φέρει τα υπόλοιπα στους εργάτες των πόλεων, οι οποίοι -για πρώτη φορά στην ιστορία- θα του φαίνονται αδελφοί και όχι εκμεταλλευτές
Θα μας πούνε ότι αυτό απαιτεί τον πλήρη μετασχηματισμό της βιομηχανίας. Αυτό είναι αλήθεια για ορισμένους κλάδους, αλλά υπάρχουν πάρα πολλοί άλλοι κλάδοι, που μπορούν να μετατραπούν γρήγορα και να αρχίσουν να προμηθεύουν τους χωρικούς ρούχα, ρολόγια, έπιπλα, μαγειρικά σκεύη και απλές μηχανές, προϊόντα που τώρα πωλούνται πανάκριβα. Ράφτες, υφάντριες, παπουτσήδες, σιδεράδες, ξυλουργοί και τόσοι άλλοι δεν θα δυσκολευτούν να σταματήσουν να κατασκευάζουν αντικείμενα πολυτελείας και να αρχίσουν να κατασκευάζουν χρήσιμα πράγματα. Χρειάζεται απλά να εμπεδώσουμε το αναγκαίο και το δίκαιο ενός τέτοιου μετασχηματισμού, και να μην αφήσουμε τους θεωρητικούς να μας αποπλανήσουν με αυτό το τόσο αγαπητό τους όνειρο: ότι η Επανάσταση πρέπει να αρκεστεί στην ιδιοποίηση της υπεραξίας και να αφήσει την παραγωγή και το εμπόριο ως έχουν.
Και εδώ κατά την άποψή μας είναι όλο το ζήτημα: Να προσφέρουμε στον χωρικό σε αντάλλαγμα για τη σοδειά του όχι χαρτιά--ό,τι και αν γράφουν--αλλά τα ίδια τα καταναλωτικά προϊόντα που του χρειάζονται. Εάν γίνει κάτι τέτοιο, τα τρόφιμα θα ρέουν στις πόλεις. Εάν δεν γίνει έτσι, οι πόλεις θα πεινάσουν, και τα επακόλουθά γνωστά: αντίδραση και κατάπνιξη της Επανάστασης.

VΙΙ

Είπαμε πως όλες οι μεγάλες πολιτείες αγοράζουν το αλεύρι τους, το σιτάρι τους και το κρέας τους όχι μόνο από την επαρχία αλλά και από το εξωτερικό. Οι ξένες χώρες στέλνουν στο Παρίσι μπαχαρικά, ψάρια, αναλώσιμα πολυτελείας, καθώς και σημαντικές ποσότητες σιταριού και κρεάτων.
 

Όμως, όταν έρθει η επανάσταση, δεν θα πρέπει να βασιζόμαστε στο εξωτερικό. Θα πρέπει να βασιζόμαστε όσο λιγότερο γίνεται. Εάν το ρωσικό σιτάρι, το ιταλικό και ινδικό ρύζι, τα ισπανικά και ουγγαρέζικα κρασιά αφθονούν σήμερα στις αγορές της δυτικής Ευρώπης, δεν είναι επειδή οι χώρες εξαγωγής έχουν μεγάλα αποθέματα, ούτε επειδή ξεφυτρώνουν στα χωράφια από μόνα τους σαν τα αγριόχορτα. Στη Ρωσία, για παράδειγμα, ο χωρικός δουλεύει μέχρι και δεκάξι ώρες την ημέρα και πεινάει τρεις με έξι μήνες το χρόνο, για να εξάγει το σιτάρι, με το οποίο θα πληρώσει τον γαιοκτήμονα και το κράτος. Σήμερα οι χωροφύλακες εμφανίζονται στα ρωσικά χωριά με το που τελειώνει η συγκομιδή και θα πουλήσουν ως και το τελευταίο άλογο, την τελευταία γελάδα του χωρικού για καθυστερημένους φόρους και ενοίκια, εκτός κι αν ο αγρότης θυσιαστεί εκούσια, πουλώντας τη σοδειά του στους εξαγωγείς. Και προκειμένου να του πουλήσουν τη γελάδα για πενταροδεκάρες, συνήθως κρατάει για τον εαυτό του σιτάρι μόλις αρκετό για εννιά μήνες και πουλά το υπόλοιπο. Για να επιβιώσει μέχρι την επόμενη συγκομιδή, για τρεις μήνες τις καλές χρονιές--έξι τις κακές--ανακατεύει το αλεύρι του με φλοιούς δέντρων ή ίρα, τη στιγμή που στο Λονδίνο απολαμβάνουν τα μπισκότα που φτιάχτηκαν με το σιτάρι του.
Όταν όμως έρθει η Επανάσταση, ο ρώσος χωρικός θα κρατήσει το ψωμί του για τον εαυτό του και τα παιδιά του. Το ίδιο θα κάνουν και οι ιταλοί και οι ούγγροι χωρικοί, ας ελπίσουμε ότι και οι Ινδοί θα επωφεληθούν από αυτά τα καλά παραδείγματα, καθώς και οι εργάτες στα αγροκτήματα της Αμερικής, εκτός και εάν έχουν τελείως αποδιοργανωθεί από την κρίση. Δεν θα μπορούμε πια να βασιζόμαστε στην εισαγωγή σιταριού και καλαμποκιού από το εξωτερικό.
 

Ο αστικός πολιτισμός βασίζεται στην εκμετάλλευσή των κατώτερων φυλών (sic) και των βιομηχανικά υπανάπτυκτων χωρών. Το πρώτο ωφέλιμο αποτέλεσμα της Επανάστασης θα είναι να απειλήσει αυτόν τον "πολιτισμό" και να επιτρέψει στις κατώτερες φυλές να χειραφετηθούν. Αλλά αυτό το τεράστιο όφελος θα μεταφραστεί σε μια βέβαιη και σημαντική μείωση των εισαγόμενων τροφίμων που θα έρχονται στις μεγάλες πόλεις της Δύσης.
Όσον αφορά το εσωτερικό, είναι πολύ δύσκολο να προβλέψουμε την πορεία των γεγονότων.
Από τη μια, ο καλλιεργητής θα επωφεληθεί σίγουρα από την επανάσταση για να σηκώσει την καμπουριασμένη του πλάτη και να αντικρίσει τον ήλιο. Αντί για δεκατέσσερις με δεκάξι ώρες την ημέρα, που δουλεύει σήμερα, δικαιολογημένα θα εργάζεται μόνο τις μισές, και αυτό θα έχει σαν επίπτωση μια ελάττωση στην παραγωγή των βασικών τροφίμων: του σιταριού και του κρέατος.
Από την άλλη ωστόσο θα υπάρξει αύξηση στην παραγωγή, εφόσον ο χωρικός δεν θα είναι εξαναγκασμένος να δουλεύει για να θρέφει τους ακαμάτηδες. Θα εκχερσωθούν καινούργιες εκτάσεις γης και θα εισαχθούν νέα τελειότερα μηχανήματα. "Ποτέ στο παρελθόν δεν ήταν η δουλειά πιο έντονη όσο το 1792, όταν δηλαδή οι χωρικοί κατέλαβαν τη γη των αρχόντων, που τόσο καιρό εποφθαλμιούσαν", μας λέει ο Μισέλ [Michelet] μιλώντας για τη Μεγάλη Επανάσταση.
 

Σε μικρό χρονικό διάστημα κάθε χωρικός θα έχει αφοσιωθεί στην εντατική καλλιέργεια, καθώς σύγχρονα τελειοποιημένα μηχανήματα και λιπάσματα, χημικά ή άλλα, θα είναι διαθέσιμα για όλη την κοινότητα. Όλα τα σημάδια βέβαια δείχνουν ότι στα αρχικά στάδια πιθανόν να επέλθει ύφεση στη γεωργική παραγωγή τόσο στη Γαλλία όσο και στα άλλα κράτη.
Εν πάση περιπτώσει θα πρέπει να περιμένουμε μια ελάττωση στις εισαγωγές τόσο από το εσωτερικό όσο και από το εξωτερικό.
Πώς θα αναπληρώσουμε αυτό το κενό;
Μα θέλει και ρώτημα; Θα το αναπληρώσουμε εμείς οι ίδιοι δουλεύοντας με τα χεράκια μας. Δεν είναι ανάγκη να ψάχνουμε ολημερίς κι ολονυχτίς, όταν η λύση είναι τόσο απλή.
Θα πρέπει στις μεγάλες πόλεις να καλλιεργούν τη γη, όπως την καλλιεργούν και στην εξοχή. Θα πρέπει να επιστρέψουμε σε αυτό που η βιολογία θα ονόμαζε "ολοκλήρωση [intégration] λειτουργιών"[19]. Αφού έχουμε καταμερίσει την εργασία, πρέπει τώρα να την "ολοκληρώσουμε". Αυτή είναι η πορεία που ακολουθεί η φύση παντού.
Εξάλλου, και χωρίς πολλή φιλοσοφία, εκ των πραγμάτων εκεί θα καταλήξουμε. Ας αφήσουμε το Παρίσι να κατανοήσει ότι μέσα σε οχτώ μήνες θα του λείψει το σιτάρι και το Παρίσι θα το καλλιεργήσει.
Η γη; Δεν θα μας λείψει. Υπάρχει σε αφθονία σε όλες τις μεγάλες πόλεις και στο Παρίσι ένα παραπάνω: τα πάρκα και οι επαύλεις των αρχόντων, χιλιάδες στρέμματα, που το μόνο που περιμένουν είναι επιδέξια καλλιέργεια για να μετατραπούν σε χωράφια απείρως πιο γόνιμα από τις στέπες της Ρωσίας, όπου το έδαφος είναι καλυμμένο από ένα στρώμα φύλλων και φλοιών δέντρων, ξεραμένων από τον μεσημεριανό ρωσικό ήλιο.
Τα χέρια; Μα με τι άλλο θέλετε να ασχολούνται δύο εκατομμύρια Παριζιάνοι και Παριζιάνες, όταν δεν θα έχουν να ντύσουν και να διασκεδάσουν τους ρώσους πρίγκιπες, τους ρουμάνους άρχοντες και τις κυρίες του χρηματοοικονομικού περιβάλλοντος του Βερολίνου;
 

Έχοντας στη διάθεσή της όλα τα σύγχρονα μηχανήματα του αιώνα μας (Στμ 19ου) και την εξυπνάδα των εργατών της, μαζί με την τεχνογνωσία που απέκτησαν χειριζόμενοι περίπλοκες μηχανές, έχοντας στην υπηρεσία της τους εφευρέτες, τους χημικούς, τους βοτανολόγους, τους καθηγητές του Κήπου των Φυτών [jardin des Plantes] [20], τους λαχανοκαλλιεργητές του Γενεβελιέρ [Gennevlliers] [21], διαθέτοντας τα απαραίτητα εργαλεία για να διατηρήσει τις μηχανές και να φτιάξει καινούργιες, έχοντας, τέλος, το οργανωτικό πνεύμα των Παριζιάνων, την ευδιαθεσία και την ευθυμία τους, η γεωργία της αναρχικής Κομμούνας του Παρισιού θα είναι πολύ διαφορετική από αυτήν των σκαφτιάδων της Αρντέν [Ardene][22]. Ο ατμός, ο ηλεκτρισμός, η ηλιακή ενέργεια και η δύναμή του αέρα σύντομα θα δαμαστούν και θα μπουν στην υπηρεσία μας. Η σκαπτική και η αποπετρωτική (sic) ατμομηχανή θα επιτελέσουν το μεγαλύτερο μέρος της προετοιμασίας, και η γη, μαλακή και πλούσια, δεν θα χρειάζεται παρά τις επιδέξιες φροντίδες του άνδρα και ιδίως της γυναίκας, για να καλυφθεί με περιποιημένα φυτά, που θα ανανεώνονται τρεις-τέσσερις φορές το χρόνο.
 

Μαθαίνοντας κηπουρική κοντά σε ειδήμονες, δοκιμάζοντας χίλιες διαφορετικές μεθόδους καλλιέργειας σε ειδικά καθορισμένες γωνίες, συναγωνιζόμενοι ποιος θα έχει καλύτερη και πλουσιότερη συγκομιδή, ξαναανακαλύπτοντας με τη φυσική άσκηση--χωρίς υπερκόπωση ή υπερβολικά πολλή δουλειά--τη δύναμη, που τόσο συχνά λείπει από τις μεγάλες πόλεις, άντρες, γυναίκες και παιδιά θα είναι ευτυχισμένοι να ασχοληθούν με μια τέτοια καλλιέργεια των αγρών, που θα πάψει να αποτελεί καταναγκαστική εργασία και θα μετατραπεί σε ευχαρίστηση, σε γιορτή, σε μια ανανέωση του ανθρώπινου όντος. "Δεν υπάρχει άγονη γη! Η γη παράγει ανάλογα με τις πράξεις του ανθρώπου", ιδού η τελευταία λέξη της σύγχρονης γεωργίας. Η γη δίνει ό,τι της ζητάμε: απλά πρέπει να ξέρουμε πώς να το ζητήσουμε.
Μια περιοχή τόσο μικρή όσο το Seine και Seine-et-Oise[23], που θα πρέπει να θρέψει μια τόσο μεγάλη πόλη όπως το Παρίσι, είναι σχεδόν αρκετή για να συμπληρώσει τα κενά που πιθανόν να δημιουργηθούν από την Επανάσταση.
Ο συνδυασμός της καλλιέργειας με τη βιομηχανία, ο άνθρωπος που είναι γεωργός και ταυτόχρονα βιομήχανος θα μας οδηγήσουν απαραίτητα στην κομμουνιστική Κομμούνα, εάν αυτός ο συνδυασμός πορευτεί στο δρόμο της πλήρους απαλλοτρίωσης.
Αυτή είναι η μόνη δυσκολία για το μέλλον: δεν θα πεθάνει από την πείνα η Επανάσταση. Ο κίνδυνος δεν είναι εκεί, είναι στη δειλία, στις προκαταλήψεις και στα ημίμετρα. Ο κίνδυνος είναι εκεί που τον έβλεπε ο Δαντόν, όταν φώναζε στη Γαλλία "τόλμη, τόλμη και πάλι τόλμη", ιδίως πνευματική τόλμη, την οποία θα ακολουθήσει άμεσα η τόλμη των πράξεων [volonté].

---

Σημειώσεις

[2] λευκός σε αντιδιαστολή με τον κόκκινο, όπως λέμε οι Λευκορώσοι.[storm]
[3] από την μπριγιαντίνη που έβαζαν τότε στα μαλλιά... Χλευαστικά στο κείμενο για τους αριστοκράτες. [storm]
[4] Μάλλον εννοεί ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης. (Αυτό το κεφάλαιο χρειάζεται πολλές σημειώσεις/επεξηγήσεις). [Ν.]
[5] Ίσως θα έπρεπε να πούμε ¨ντουζίνα¨ εδώ, ή ακόμα και "δεκαριά"· δεν είμαι σίγουρος ότι εδώ ο Κροπότκιν εννοεί ακριβώς τα τελευταία 12 χρόνια στην κυριολεξία. [Ν.]
[6] ίσως πρέπει να μεταφρασθεί ως ¨εθνικά έργα¨ παρόλο που ο όρος χρησιμοποιείται παρακάτω.[Ν.]
[7] Μερικά πράγματα δεν έχουν αλλάξει και τόσο στις μέρες μας, έτσι;[Ν. ;ο)]
[8] Ρε παιδιά λέτε να το' κλεψε ο Λένιν από τον Κροπότκιν; Μπα μάλλον σύμπτωση θα' ναι. [Ν.]
[9] Μοιρασιά τροφίμων με κουπόνια, συσσίτιο λέγεται έτσι; [storm]
[11] Ο Κροπότκιν εδώ υποθέτει ότι η επανάσταση θα εκδηλωθ εί στη Γαλλία [Σημείωση του μεταφραστή στο αγγλικό κείμενο]
[12] Στο πρωτότυπο είναι "με ψωμί και λουκάνικο" αλλά νομίζω ότι "ψωμοτύρι" ακούγεται καλύτερα στα ελληνικά.[Ν.]
[13] μεριδιοποίηση δεν μου ακούγεται καλά αλλά δεν μπορώ να σκεφτώ κάποια άλλη λέξη. [Ν.]. Πήρα την πρωτοβουλία να το μετατρέψω σε διανομή μεριδίων, το οποίο περιφραστικά αποδίδει ακριβώς το νόημα (περπινιάν).
[14] Το λεξικό το μεταφράζει ρεβεντί [storm]. Νομίζω όμως ότι σπανακόπιτα ακούγεται καλύτερα στα ελληνικά [N.].
[15] Στο πρωτότυπο: Telle situation, tels moyens. Σαν παροιμία ή ρητό μου φαίνετε.[Ν.]

[17] Επαρχία στα δυτικά Γαλλίας όπου το 1793, έγινε αντεπαναστατική εξέγερση [storm].

[19] "intégration des fonctions", έχει και το μαθηματικό νόημα "ολοκλήρωση των συναρτήσεων", ίσως ο Κροπότκιν εδώ να κάνει λογοπαίγνιο μιας και "division" έχει και το μαθηματικό νόημα της "διαίρεσης". Ένα τέτοιο λογοπαίγνιο μάλλον δεν μεταφράζεται στα ελληνικά· προσπάθησα όμως να το υπαινιχθώ μεταφράζοντας το "intégration" ως "ολοκλήρωση.[Ν]
[20] Έτσι ονομάζεται ο κήπος του Μουσείου φυσικής ιστορίας του Λονδίνου. [storm]
[21] Βόρειο προάστιο του Παρισιού. [storm]
[22] Μικρή οροσειρά στα σύνορα Βελγίου και Λουξεμβούργου.[storm]
[23] Βόρεια προάστια του Παρισιού.[storm]

Η κατοικία

I

Όσοι παρακολουθούν προσεκτικά τη μεταβολή των απόψεων των εργατών θα έχουν προσέξει ότι ασυναίσθητα οι εργάτες συμφωνούν σε ένα σημαντικό ζήτημα, αυτό της κατοικίας. Είναι ένα βέβαιο γεγονός: στις μεγάλες πόλεις της Γαλλίας, και σε πολλές μικρές, οι εργάτες φθάνουν σιγά-σιγά στο συμπέρασμα ότι τα σπίτια όπου κατοικούν δεν είναι καθόλου ιδιοκτησία εκείνων τους οποίους το Κράτος αναγνωρίζει ως ιδιοκτήτες.
Είναι μια εξέλιξη που λαμβάνει χώρα στις ψυχές, και δεν μπορεί κανείς πια να πείσει το λαό ότι το δικαίωμα ιδιοκτησίας επί των σπιτιών είναι δίκαιο.
Το σπίτι δεν έχει κτισθεί από τον ιδιοκτήτη. Έχει κατασκευασθεί, διακοσμηθεί, επενδυθεί με ταπετσαρίες από εκατοντάδες εργάτες, τους οποίους η πείνα έσπρωξε μέσα στα εργοτάξια και η ανάγκη της επιβίωσης ταπείνωσε, ώστε να δεχτούν έναν κουτσουρεμένο [rogne] μισθό.
Τα χρήματα που δαπανήθηκαν από τον υποτιθέμενο ιδιοκτήτη δεν ήταν προϊόν της προσωπικής του εργασίας. Τα είχε συσσωρεύσει, όπως όλον τον πλούτο του, πληρώνοντας σε εργάτες τα δύο τρίτα ή μόνο το μισό από αυτό που τους όφειλε.
Στο τέλος -εδώ η υπερβολή είναι ολοφάνερη- το σπίτι οφείλει την πραγματική του αξία στο κέρδος που ο ιδιοκτήτης μπορεί να βγάλει από αυτό. Αλλά αυτό το κέρδος θα υπάρχει στην περίπτωση που το σπίτι χτίστηκε σε μια πόλη οδοστρωμένη, που φωτίζεται με υγραέριο, που έχει συγκοινωνία με άλλες πόλεις, που συγκεντρώνει στους κόλπους της εγκαταστάσεις για τη βιομηχανία, το εμπόριο, την επιστήμη, την τέχνη και στολίζεται με γεφύρια, αποβάθρες, αρχιτεκτονικά μνημεία, προσφέροντας στον κάτοικό της μύριες ανέσεις και διασκεδάσεις[1] άγνωστες στο χωριό -μια πόλη που είκοσι, τριάντα γενιές εργάστηκαν για να την καταστήσουν κατοικήσιμη, να την καταστήσουν υγιεινή [assainir] και να την ομορφύνουν.
Η αξία ενός σπιτιού σε ορισμένες συνοικίες του Παρισιού είναι ένα εκατομμύριο λίρες, όχι επειδή για την κατασκευή του χρειάστηκε δουλειά αξίας ενός εκατομμυρίου λιρών, αλλά επειδή βρίσκεται στο Παρίσι. Επειδή, για αιώνες, οι εργάτες, οι καλλιτέχνες, οι διανοούμενοι, οι σοφοί και οι λογοτέχνες συνέβαλαν στο να καταστεί το Παρίσι αυτό που είναι σήμερα: ένα βιομηχανικό, εμπορικό, πολιτικό, καλλιτεχνικό και επιστημονικό κέντρο. Επειδή έχει ένα παρελθόν. Επειδή οι δρόμοι του είναι γνωστοί, χάρη στη λογοτεχνία, τόσο στην επαρχία όσο και στο εξωτερικό. Επειδή είναι προϊόν της εργασίας δεκαοκτώ αιώνων, πενήντα γενεών ολόκληρου του γαλλικού έθνους [de toute la nation francaise].
Ποιος λοιπόν έχει το δικαίωμα να ιδιοποιείται το πιο μικρό κομμάτι, το ελάχιστο [intime] τμήμα αυτού του εδάφους ή το τελευταίο κτίριο, χωρίς να διαπράττει μια κατάφωρη αδικία; Ποιος λοιπόν έχει το δικαίωμα να πωλεί στον οποιονδήποτε έστω και το πιο μικρό κομμάτι της κοινής κληρονομιάς;
 

Εκεί κάτω, λέμε εμείς, διαμορφώνεται η συμφωνία μεταξύ των εργατών. Η ιδέα της δωρεάν κατοικίας έχει διακηρυχθεί ρητά κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Παρισιού, όταν ζητούσαμε την καθαρή[2] και ρητή αναστολή [remise pure et simple] των όρων που επικαλούνταν οι ιδιοκτήτες. Η ίδια ιδέα εκφράστηκε επίσης κατά της διάρκεια της Κομμούνας του 1871, όταν οι Παρισινοί εργάτες περίμεναν από το Συμβούλιο της Κομμούνας μια αντρίκεια [virile] απόφαση για την κατάργηση των ενοικίων. Θα είναι επίσης η πρώτη έγνοια των φτωχών, όταν ξεσπάσει η Επανάσταση.
Είτε είμαστε σε Επανάσταση είτε όχι, οφείλουμε στον εργάτη μια σκέπη, μια κατοικία. Αλλά, όσο άσχημη, όσο ανθυγιεινή και αν είναι, υπάρχει πάντα ένας ιδιοκτήτης που μπορεί να σε διώξει. Είναι αλήθεια ότι στην Επανάσταση ο ιδιοκτήτης δεν θα βρίσκει δικαστικό κλητήρα ή χωροφύλακες [argousins] για να πετάξει τα ρούχα σου στο δρόμο. Όμως ποιος ξέρει αν αύριο η νέα κυβέρνηση, όσο επαναστατική και αν λέει ότι είναι, δεν θα εγκαθιδρύσει ξανά τη βία και δεν θα εξαπολύσει εναντίον σου τις αστυνομικές δυνάμεις! Είδαμε ότι η Κομμούνα διακήρυξε την αναστολή των όρων, εντούτοις την όρισε μέχρι την 1η Απριλίου μόνο![3]. Μετά τη μέρα αυτή θα έπρεπε κανείς να πληρώσει, μολονότι το Παρίσι ήταν ανάστατο, οι βιομηχανίες δεν λειτουργούσαν, και κάθε επαναστάτης δεν είχε για εισόδημα παρά μόνο τις πενταροδεκάρες του [ses trente sous]!
Πρέπει λοιπόν να ξέρει ο εργάτης ότι, με το να μην πληρώνει τον ιδιοκτήτη, δεν κερδίζει μόνο από την αποδιοργάνωση της εξουσίας. Πρέπει να ξέρει ότι η ελευθερία της κατοικίας είναι αναγνωρισμένη ως αρχή και κατοχυρωμένη, κατά κάποιον τρόπο, από το λαϊκό αίσθημα, ότι η ελεύθερη κατοικία είναι δικαίωμα, διακηρυγμένο ρητά από το λαό.
Θα περιμένουμε λοιπόν αυτό το μέτρο, που ανταποκρίνεται τόσο πολύ στο αίσθημα δικαιοσύνης κάθε έντιμου ανθρώπου, να ληφθεί από τους σοσιαλιστές που θα βρεθούν ανακατεμένοι με τους αστούς σε μια προσωρινή κυβέρνηση; Θα περιμένουμε πολύ καιρό -μέχρι που να επιστρέψουμε στην αντίδραση! [jusqu'au retour de la reaction!]

Να γιατί, αρνούμενοι κορδέλα και πηλίκιο[4] -σύμβολα εξουσίας και δουλείας- και παραμένοντας λαός μέσα στο λαό, οι ειλικρινείς επαναστάτες θα εργαστούν μαζί με το λαό, ώστε η απαλλοτρίωση των σπιτιών να γίνει τετελεσμένο γεγονός. Θα εργαστούν για να δημιουργήσουν ένα ρεύμα ιδεών προς αυτήν την κατεύθυνση. Θα εργαστούν για να εφαρμόσουν τις ιδέες τους, και όταν αυτές θα είναι ώριμες, ο λαός θα προχωρήσει στην απαλλοτρίωση των σπιτιών, χωρίς να δίνει σημασία στις θεωρίες με τις οποίες κάποιοι θα προσπαθήσουν να μπερδέψουν τα βήματά του -αποζημιώσεις στους ιδιοκτήτες και άλλες τέτοιες φανφάρες [billevesees].
Την ημέρα που η απαλλοτρίωση των σπιτιών θα πραγματοποιηθεί, αυτός που τον εκμεταλλεύθηκαν, ο εργάτης, θα έχει κατανοήσει ότι έχει έρθει μία νέα εποχή, ότι δεν θα παραμένει πια με σκυμμένη τη ράχη μπροστά στους πλούσιους και τους ισχυρούς, ότι η Ισότητα είναι κατοχυρωμένη, τη μεγάλη εκείνη ημέρα [au grand jour] που η Επανάσταση θα είναι τετελεσμένο γεγονός και όχι μια θεατρική παράσταση, όπως πολλές φορές είδαμε μέχρι τώρα.

II

Εάν η ιδέα της απαλλοτρίωσης γίνει δημοφιλής, η πραγματοποίησή της δεν θα σταματήσει καθόλου μπροστά στα εμπόδια με τα οποία αρέσκονται συνήθως να μας απειλούν.
Σίγουρα οι κύριοι με τα γαλόνια, που θα έχουν καταλάβει τις άδειες πολυθρόνες των υπουργείων και της δημαρχίας, δεν θα παραλείψουν να συσσωρεύουν εμπόδια. Θα μιλήσουν για να συμφωνήσουν αποζημιώσεις προς τους ιδιοκτήτες, για να κάνουν στατιστικές, για να ετοιμάσουν μακροσκελείς αναφορές -τόσο μακροσκελείς που θα μπορούν να διαρκέσουν μέχρι τη στιγμή που ο λαός, εξουθενωμένος από τη φτώχεια και την ανεργία, μην προσδοκώντας τίποτε καλό και χάνοντας την πίστη του στην Επανάσταση, θα αφήσει το πεδίο ελεύθερο στους αντιδραστικούς και θα καταλήξει να καταστήσει τη γραφειοκρατική απαλλοτρίωση μισητή σε όλον τον κόσμο.
Σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει, στην πραγματικότητα, ένας σκόπελος πάνω στο οποίο όλα μπορούν να καταποντιστούν. Ωστόσο, εάν ο λαός δεν πιστέψει τα ψεύτικα επιχειρήματα, με τα οποία θα προσπαθήσουν να τον γοητεύσουν, εάν καταλάβει ότι μια νέα ζωή απαιτεί νέες μεθόδους και εάν πάρει ο ίδιος το ζήτημα στα χέρια του, τότε η απαλλοτρίωση θα μπορεί να γίνει χωρίς μεγάλες δυσκολίες.

"Μα πώς; Πώς μπορεί να γίνει;" αναρωτιέται κανείς. Θα το πούμε αλλά με επιφύλαξη. Μας απωθεί να χαθούμε στις τελευταίες μικρές λεπτομέρειες των σχεδίων απαλλοτρίωσης. Γνωρίζουμε εκ των προτέρων ότι αυτό που ένας άνθρωπος ή μια ομάδα μπορούν να σκεφτούν σήμερα θα ξεπεραστεί από την ανθρώπινη ζωή [par la vie humaine]. Εκείνη, το έχουμε ήδη πει, θα τα καταφέρει καλύτερα και απλούστερα σε σχέση με όλα αυτά που θα μπορούσε κανείς να της επιβάλει εκ των προτέρων.
Επιπλέον, σκιαγραφώντας τη μέθοδο σύμφωνα με την οποία η απαλλοτρίωση και η αναδιανομή του απαλλοτριωμένου πλούτου θα μπορούσαν να γίνουν χωρίς την παρέμβαση της κυβέρνησης, δεν θέλουμε παρά να απαντήσουμε σε εκείνους που διακηρύσσουν ότι το εγχείρημα είναι αδύνατο. Επιμένουμε όμως να επαναλαμβάνουμε ότι, με κανέναν τρόπο, δεν ισχυριζόμαστε πως συνιστούμε τον ένα ή τον άλλο τρόπο οργάνωσης. Αυτό που έχει σημασία για μας είναι μόνο να δείξουμε ότι η απαλλοτρίωση μπορεί να γίνει με τη λαϊκή πρωτοβουλία και δεν μπορεί να γίνει με άλλον τρόπο.
Πρέπει να προβλέψει κανείς ότι μετά τις πρώτες πράξεις απαλλοτρίωσης [des les premiers actes d'expropriation] θα δημιουργηθούν στη συνοικία, στο δρόμο, στο συγκρότημα κατοικιών ομάδες εθελοντών, που θα έρθουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους για να πληροφορηθούν τον αριθμό των άδειων διαμερισμάτων, των διαμερισμάτων που είναι υπερπλήρη με πολυμελείς οικογένειες, των ανθυγιεινών κατοικιών, των σπιτιών, που, όντας υπερβολικά μεγάλα για τους κατοίκους τους, θα μπορούσαν να κατοικηθούν από εκείνους που δεν μπορούν να πάρουν ανάσα μες στα καλυβάκια τους. Σε μερικές μέρες αυτοί οι εθελοντές θα φτιάξουν για κάθε δρόμο και για κάθε συνοικία πλήρεις καταλόγους όλων των διαμερισμάτων, υγιεινών και ανθυγιεινών, μικρών και μεγάλων, των βρώμικων σπιτιών και των πολυτελών κατοικιών.
Θα ανακοινώνουν ανοικτά τους καταλόγους τους και σε λίγες ημέρες θα έχουν πλήρεις στατιστικές. Η ψευδής στατιστική μπορεί να φτιαχτεί μέσα στα γραφεία. Η αληθής, ακριβής στατιστική δεν μπορεί παρά να προέρχεται μόνο από το άτομο, προχωρώντας από το απλό στο σύνθετο.
 

Χωρίς, λοιπόν, να περιμένουν τίποτε από κανέναν, αυτοί οι πολίτες θα πάνε πιθανότατα να βρουν τους συντρόφους τους που κατοικούν σε τρώγλες και θα τους πουν εντελώς απλά: "Αυτήν εδώ τη φορά, σύντροφοι, είναι στ' αλήθεια Επανάσταση. Ελάτε απόψε σε αυτό το μέρος. Όλη η γειτονιά θα είναι εκεί, θα μοιράσουμε τα διαμερίσματα. Αν δεν έχετε δικό σας σπίτι, θα διαλέξετε ένα από τα διαμερίσματα των πέντε δωματίων που είναι διαθέσιμα. Και αφότου θα έχετε μετακομίσει σε αυτά, θα είναι πια τετελεσμένο γεγονός. Ο οπλισμένος λαός θα μιλήσει με αυτόν που τυχόν θα έρθει να σας διώξει!".
"Μα όλος ο κόσμος θα θέλει να έχει διαμέρισμα με είκοσι δωμάτια!", μπορεί να πει κανείς.
Ε, λοιπόν, όχι, δεν είναι αλήθεια! Ποτέ ο λαός δεν ζήτησε να έχει τον ουρανό με τ' άστρα [la lune dans un seau -ακριβής μετάφραση: το φεγγάρι σε κουβά]. Αντιθέτως, κάθε φορά που βλέπουμε το λαό να επανορθώνει μια αδικία, μας εκπλήσσει η κοινή λογική και το αίσθημα της δικαιοσύνης, από τα οποία διακατέχεται η μάζα [la masse]. Την έχουμε δει ποτέ να ζητά τα αδύνατα; Είχαμε δει ποτέ το λαό του Παρισιού να τσακώνεται, όταν πήγαινε να βρει τη μερίδα του ψωμιού ή των καυσόξυλων κατά τη διάρκεια των δύο πολιορκιών;
Κάναμε ουρές με τέτοια αυταπάρνηση που οι ανταποκριτές των ξένων εφημερίδων δεν έπαυαν να θαυμάζουν. Παρόλα αυτά ξέραμε καλά ότι οι τελευταίοι στην ουρά θα περνούσαν την ημέρα χωρίς ψωμί και φωτιά.
Βεβαίως υπάρχουν αρκετά εγωιστικά ένστικτα στα μεμονωμένα άτομα και όχι στις κοινωνίες. Το γνωρίζουμε πολύ καλά αυτό. Αλλά γνωρίζουμε επίσης ότι το καλύτερο μέσο για να ξυπνήσουμε και να θρέψουμε αυτά τα ένστικτα θα ήταν να εμπιστευτούμε το ζήτημα των κατοικιών σε ένα οποιοδήποτε γραφείο. Τότε, πραγματικά, όλα τα άσχημα πάθη θα έβγαιναν στην επιφάνεια. Αυτό θα συνέβαινε με όποιον θα είχε το πάνω χέρι στο γραφείο. Η παραμικρή ανισότητα θα έκανε όλους να διαμαρτύρονται έντονα [ferait pousser des hauts cris], το παραμικρό προνόμιο θα έδινε σε κάποιον το δικαίωμα να φωνάζει για "δωράκια μεταξύ φίλων" [crier aux pots-de-vin][5] -και δικαίως!
Όταν όμως ο λαός ο ίδιος, ενωμένος σε δρόμους, σε συνοικίες, σε οικοδομικά τετράγωνα, αναλάβει να τακτοποιήσει τους κατοίκους των τρωγλών στα υπερβολικά ευρύχωρα διαμερίσματα των αστών, οι ελάχιστες δυσχέρειες, οι μικρές ανισότητες θα αντιμετωπίζονται ως πολύ ασήμαντα ζητήματα [seront prises bien legerement]. Σπάνια επικαλεστήκαμε τα καλά ένστικτα των μαζών [bons instincts des masses]. Το κάναμε ωστόσο μερικές φορές κατά τη διάρκεια των επαναστάσεων, όταν επρόκειτο να σώσουμε τη βάρκα που καταποντιζόταν [lorsqu'il s'agissait de sauver la barque qui sombrait] -και ποτέ δεν κάναμε λάθος. Ο μεροκαματιάρης πάντοτε ανταποκρινόταν στο κάλεσμα των μεγάλων ιστορικών στιγμών [grands devouements].
Θα γίνει το ίδιο στην επόμενη Επανάσταση.
Παρόλα αυτά, πιθανόν να υπάρξουν αδικίες. Δεν μπορούμε να τις αποφύγουμε. Υπάρχουν άτομα στις κοινωνίες μας που κανένα μεγάλο γεγονός δεν θα τους κάνει να εγκαταλείψουν τις εγωιστικές τους συνήθειες. Αλλά το ζήτημα δεν είναι να ξέρουμε αν θα υπάρχουν ή δεν θα υπάρχουν αδικίες. Πρέπει να ξέρουμε πώς θα μπορέσουμε να περιορίσουμε τον αριθμό τους.
Ολόκληρη, λοιπόν, η ιστορία, ολόκληρη η εμπειρία της ανθρωπότητας, καθώς και η κοινωνική ψυχολογία [psychologie des societes], είναι εδώ για να πουν ότι το πιο δίκαιο μέσο είναι να εμπιστευθούμε το ζήτημα στους ενδιαφερομένους. Μόνοι τους θα μπορέσουν εξάλλου να λάβουν υπόψη και να διευθετήσουν τις χίλιες λεπτομέρειες που διαφεύγουν κατ' ανάγκην από κάθε γραφειοκρατική διανομή.

III

Δεν πρόκειται κατευθείαν να κάνουμε μια απολύτως ίση διανομή κατοικιών. Οι δυσχέρειες, ωστόσο, που ορισμένα νοικοκυριά ενδεχομένως αντιμετωπίσουν, θα αποκατασταθούν εύκολα μέσα σε μια κοινωνία καθ' οδόν προς την απαλλοτρίωση [en voie d'expropriation][6].
Δεδομένου ότι οι χτίστες, οι τεχνίτες της πέτρας [les tailleurs de pierre] -οι άνθρωποι των "οικοδομών" με μια λέξη- γνωρίζουν ότι έχουν εξασφαλισμένη την επιβίωσή τους, δεν θα ζητήσουν κάτι καλύτερο από το να αναλάβουν για μερικές ώρες κάθε μέρα τη δουλειά στην οποία είναι συνηθισμένοι. Θα τακτοποιήσουν διαφορετικά τα μεγάλα διαμερίσματα, που χρειάζονταν ένα επιτελείο από υπηρέτες. Και σε μερικούς μήνες θα έχουν εμφανιστεί σπίτια πιο υγιεινά από αυτά της δικής μας εποχής. Και σε εκείνους που δεν θα έχουν στεγασθεί αρκετά καλά, η αναρχική Κομμούνα θα μπορεί να πει:
"Κάντε υπομονή, σύντροφοι! Παλάτια υγιεινά, άνετα και όμορφα, καλύτερα από αυτά που έχτιζαν οι καπιταλιστές, θα ανεγερθούν στο έδαφος της ελεύθερης πόλης. Θα ανήκουν σε εκείνους που θα τα έχουν πιο πολύ ανάγκη. Η αναρχική Κομμούνα δεν χτίζει σπίτια έχοντας υπόψη τα εισοδήματα. Τα μνημεία που ανεγείρει για τους πολίτες της, προϊόντα του συλλογικού πνεύματος, θα αποτελέσουν παράδειγμα για ολόκληρη την ανθρωπότητα -θα είναι δικά μας!".
Εάν ο επαναστατημένος λαός απαλλοτριώσει τα σπίτια και διακηρύξει τη δωρεάν κατοικία, την κοινοκτημοσύνη των κατοικιών και το δικαίωμα κάθε οικογένειας σε μια υγιεινή κατοικία, η Επανάσταση θα έχει πάρει από την αρχή ένα κομμουνιστικό χαρακτήρα και θα βρεθεί σε ένα δρόμο από όπου δεν θα μπορεί κανείς τη βγάλει εύκολα. Θα έχει καταφέρει ένα θανάσιμο χτύπημα στην ιδιοκτησία.
Η απαλλοτρίωση των κατοικιών φέρει λοιπόν το σπόρο ολόκληρης της κοινωνικής Επανάστασης. Από τον τρόπο που αυτή θα γίνει θα εξαρτηθεί ο χαρακτήρας των γεγονότων. Είτε θα ανοίξουμε ένα φαρδύ, μεγάλο δρόμο στον αναρχικό Κομμουνισμό, είτε θα παραμείνουμε να τελματώνουμε [patauger] στη λάσπη του αυταρχικού ατομικισμού [individualisme autoritaire].

Είναι εύκολο να προβλέψουμε τις χίλιες αντιρρήσεις που κάποιοι θα μας φέρουν, κάποιες θεωρητικής τάξεως, άλλες εντελώς πρακτικές.
Αφού προτίθενται να διατηρήσουν την κατάφωρη αδικία με κάθε τίμημα, θα μιλήσουν σίγουρα στο όνομα της δικαιοσύνης: "Δεν είναι ντροπή", θα φωνάξουν, "που οι Παριζιάνοι αρπάζουν για τους εαυτούς τους τα ωραία σπίτια και αφήνουν τις καλύβες στους χωρικούς;". Ας μην παγιδευόμαστε. Αυτοί οι λυσσασμένοι με τη δικαιοσύνη [enrages de la justice] αντάρτες ξεχνούν, με μια στροφή της διάθεσης, που είναι γνώρισμά τους, την εξόφθαλμη αδικία της οποίας γίνονται υποστηρικτές.
Λησμονούν ότι στο Παρίσι το ίδιο ο εργάτης ασφυκτιά μέσα σε μια τρώγλη -ο ίδιος, η γυναίκα του και τα παιδιά του- τη στιγμή που από το φέρετρό του βλέπει το παλάτι του πλούσιου. Λησμονούν ότι ολόκληρες γενιές χάνονται σε υπερπληθείς συνοικίες, λόγω έλλειψης αέρα και ήλιου, και ότι το να αποκαταστήσουμε αυτήν την αδικία θα έπρεπε να είναι το πρώτο καθήκον της Επανάστασης.

Ας μην καθυστερούμε αυτές τις ενδιαφέρουσες απαιτήσεις. Γνωρίζουμε ότι η ανισότητα, που πραγματικά θα υπάρχει ακόμη μεταξύ του Παρισιού και του χωριού, είναι από εκείνες που θα ελαττώνονται καθημερινά. Το χωριό δεν θα υστερεί στο να δίνει στους κατοίκους του σπίτια πιο υγιεινά από τα σημερινά, όταν ο χωρικός θα έχει πάψει να είναι το αχθοφόρο ζώο του κτηματία, του εργοστασιάρχη, του τοκογλύφου και του Κράτους. Για να αποφύγουμε μια αδικία προσωρινή και διορθώσιμη, πρέπει να διατηρήσουμε την αδικία που υπάρχει εδώ και αιώνες;
Ούτε όμως οι καθ' αυτό πρακτικές αντιρρήσεις είναι ισχυρές.
"Ορίστε", θα μας πει κανείς, "ένας φτωχοδιάβολος. Με στερήσεις κατάφερε να αγοράσει ένα σπίτι αρκετά μεγάλο για να στεγάσει την οικογένειά του. Είναι τόσο ευτυχισμένος. Θα τον πετάξετε κι αυτόν στο δρόμο;"
Όχι βέβαια! Αν το σπίτι του μόλις φτάνει να στεγάσει την οικογένειά του, να το κατοικήσει, αλίμονο! Να καλλιεργεί τον κήπο κάτω από τα παράθυρά του! Τα παλικαριά μας, αν χρειαστεί, θα πάνε οι ίδιοι να του δώσουν ένα χέρι βοήθειας. Όμως, αν υπάρχει στο σπίτι του ένα διαμέρισμα που το νοικιάζει σε κάποιον άλλον, ο λαός θα πάει να βρει αυτόν τον άλλο και θα του πει: "Ξέρετε, σύντροφε, ότι δεν οφείλετε πλέον τίποτε στους παλιούς ιδιοκτήτες [vieux]; Μείνετε στο διαμέρισμά σας και μην πληρώνετε πια τίποτε. Καθόλου μη φοβάστε στο εξής τον δικαστικό επιμελητή, έχουμε Σοσιαλισμό [c'est la Sociale]! "
Αν ο ιδιοκτήτης καταλαμβάνει από μόνος του είκοσι δωμάτια, αν στη συνοικία υπάρχει μια μητέρα με πέντε παιδιά, που στεγάζονται σε ένα μόνο δωμάτιο, ε, λοιπόν, ο λαός θα πάει να δει εάν ανάμεσα στα είκοσι δωμάτια υπάρχουν κάποια που, μετά από μερικές επιδιορθώσεις, θα μπορούσαν να γίνουν ένα όμορφο μικρό σπίτι για τη μητέρα με τα πέντε παιδιά. Δεν θα είναι αυτό πιο δίκαιο από το να αφήσουμε τη μητέρα και τα πέντε παιδιά μέσα στην τρώγλη και τον πάμπλουτο κύριο [monsieur a l'engrais] μέσα στο παλάτι; Εξάλλου ο κύριος γρήγορα θα τα καταφέρει καλά. Αφού δεν θα έχει πια υπηρέτες για να τακτοποιούν τα είκοσί του δωμάτια, η κυρία του [sa bourgeoise] θα ενθουσιαστεί να απαλλαχθεί από το μισό διαμέρισμα.
"Μα αυτό θα είναι πλήρης ανατροπή", θα φωνάξουν οι υποστηρικτές της τάξης. "Οι μετακομίσεις δεν θα τελειώσουν! Πόσο μάλλον αν θα πετάξετε όλον τον κόσμο στο δρόμο και ρίξετε κλήρο για τα διαμερίσματα!". Ε, λοιπόν, είμαστε πεπεισμένοι ότι αν δεν αναμειχθεί κανένα είδος κυβέρνησης, και αν όλη η μεταβολή παραμείνει εμπιστευμένη στα χέρια των ομάδων που θα εμφανιστούν αυθόρμητα για αυτήν τη δουλειά, οι μετακομίσεις θα είναι λιγότερες από αυτές που πραγματοποιούνται στη διάρκεια ενός μόνο χρόνου ως αποτέλεσμα της πλεονεξίας των ιδιοκτητών.
Υπάρχουν σε όλες τις πόλεις τόσα πολλά ακατοίκητα διαμερίσματα, που θα επαρκούσαν να στεγάσουν σχεδόν την πλειοψηφία των κατοίκων των τρωγλών. Όσο για τα παλάτια και τα πολυτελή διαμερίσματα, πολλές εργατικές οικογένειες δεν θα τα ήθελαν έτσι κι αλλιώς -δεν μπορούν να τους εξυπηρετήσουν, αν δεν συντηρούνται από πολυάριθμο υπηρετικό προσωπικό. Επίσης οι κάτοικοί τους θα αναγκάζονταν σύντομα να ψάξουν για κατοικίες λιγότερο πολυτελείς, όπου οι κυρίες-υπάλληλοι των τραπεζών [mesdames les banquieres][7] θα μαγείρευαν μόνες τους. Και σιγά-σιγά, χωρίς να χρειάζεται να συνοδεύουμε τον τραπεζίτη με συνοδεία λογχοφόρων σε μια σοφίτα, και τον κάτοικο της σοφίτας στο παλάτι του τραπεζίτη, ο πληθυσμός θα μοιραστεί ειρηνικά στις υπάρχουσες κατοικίες, κάνοντας τη μικρότερη δυνατή ανακατωσούρα [remue-menage].

Δεν βλέπουμε τις αγροτικές Κομμούνες να μοιράζουν μεταξύ τους αγρούς, ενοχλώντας τόσο λίγο τους κατόχους των αγροτεμαχίων, που μένει μόνο να επιβεβαιώσουμε την ευθυκρισία και τη διορατικότητα των διαδικασιών στις οποίες καταφεύγει η Κομμούνα; Λιγότεροι αγροί αλλάζουν χέρια υπό τη Ρωσική Κομμούνα, απ' ό,τι υπό καθεστώς ατομικής ιδιοκτησίας, που διαρκώς φέρνει ενώπιον των δικαστηρίων τις όποιες διαφορές. Και θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι οι κάτοικοι μιας μεγάλης ευρωπαϊκής πόλης θα είναι πιο ηλίθιοι ή λιγότερο οργανωτικοί από τους ρώσους ή ινδούς χωρικούς!
Εξάλλου κάθε επανάσταση περιλαμβάνει μια κάποια ανατροπή της καθημερινής ζωής, και αυτοί που ελπίζουν να περάσουν μια μεγάλη κρίση, χωρίς οι κυρίες τους [leur bourgeoise] να ενοχληθούν ποτέ από την κουζίνα τους, διακινδυνεύουν να απογοητευτούν. Μπορούμε να αλλάζουμε κυβέρνηση, χωρίς ο καλός αστός να καθυστερήσει ποτέ στην ώρα του δείπνου του. Αλλά δεν αποκαθιστούμε έτσι τα εγκλήματα μιας κοινωνίας προς αυτούς που τη θρέφουν.

Υπάρχει μια ανατροπή, είναι σίγουρο. Μόνο που πρέπει αυτή η ανατροπή να μην είναι ανώφελη, πρέπει να μειώνεται στο ελάχιστο. Και -δεν κουραζόμαστε να το επαναλαμβάνουμε- μόνο αν απευθυνόμαστε στους ενδιαφερομένους, και όχι σε γραφεία, θα έχουμε τον ελάχιστο αριθμό δυσχερειών για όλον τον κόσμο.
Ο λαός διαπράττει το ένα λάθος πάνω στο άλλο, όταν έχει να επιλέξει στις κάλπες μεταξύ των βολεμένων, που ψηφοθηρούν για την τιμή να τον εκπροσωπούν και αναλαμβάνουν να κάνουν τα πάντα, να γνωρίζουν τα πάντα, να οργανώνουν τα πάντα. Όμως, όταν ο λαός πρέπει να οργανώσει αυτό που γνωρίζει καλά, αυτό που τον αγγίζει άμεσα, το καταφέρνει καλύτερα από όλα τα γραφεία που πιθανόν να υπάρχουν. Δεν το είδαμε αυτό στην Κομμούνα; Και στην πρόσφατη απεργία του Λονδίνου; Δεν το βλέπουμε καθημερινά σε κάθε αγροτική Κομμούνα;

---

Σημειώσεις:

1. (παρ. 5): "...διασκεδάσεις...". Έτσι μετέφρασα το "agrements", αν και θα μπορούσε να μεταφραστεί και ως "στολίδια".

2. (παρ. 8): "remise pure et simple". Νομίζω ότι είναι νομικός όρος, επομένως η πλήρης μετάφραση είναι: "αναστολή [remise] απαλλαγμένη από αιρέσεις και προθεσμίες (δηλαδή, από όρους που μπορεί να ανατρέπουν το αποτέλεσμα, με την επέλευση κάποιου γεγονότος ή την πάροδο κάποιας προθεσμίας) [pure] και χωρίς άλλους παρεπόμενους όρους ή ρήτρες [simple]". Αν κανείς/καμία με γνώσεις γαλλικής νομικής ορολογίας της εποχής του συγγραφέα έχει καμιά καλή ιδέα για αυτή τη φράση, θα ήμουν ευγνώμων για τη διόρθωση.

3. Διάταγμα της 30ής Μαρτίου. Με αυτό το διάταγμα ανεστάλησαν οι όροι του Οκτωβρίου 1870, του Ιανουαρίου και του Απριλίου 1871 (σημείωση στο πρωτότυπο).

4. (παρ. 12): "κορδέλα και πηλίκιο". Εννοεί την κορδέλα που φορούν τιμώμενα πρόσωπα και -ακόμη και σήμερα- τοπικοί άρχοντες (και όχι μόνο) στη Γαλλία από τον ώμο διαγώνια προς τη μέση, και το αντίστοιχο καπέλο αξιωματούχου.

5. (παρ. 23): "crier aux pots-de-vin", το μετέφρασα ως "φωνάζει για δώρα μεταξύ φίλων". Ωστόσο, νομίζω ότι μεταφράζεται εξίσου καλά "φωνάζει/διαμαρτύρεται για δωροδοκίες".

6. (παρ. 28): Νομίζω ότι ακούγεται λίγο περίεργα αυτό το "καθ' οδόν προς την απαλλοτρίωση". Θα περίμενε κανείς να έλεγε "καθ' οδόν προς..." κάποια κοινωνική κατάσταση όπου η ιδιοκτησία δεν θα υπάρχει ή θα υπάρχει με ιδιαίτερο κοινωνικό περιεχόμενο (αν μπορεί να γίνει αυτό), π.χ. προς την κοινωνική ιδιοκτησία, προς τον κομμουνισμό, προς την κοινοκτημοσύνη. Υποθέτω ότι στο νου του κάτι τέτοιο θα είχε και ο Κροπότκιν, αλλά μάλλον εσκεμμένα δεν χρησιμοποιεί όρο που να εκφράζει το μελλοντικό παγιωμένο αποτέλεσμα, γιατί αυτό θα δημιουργούσε ιδεολογικές και θεωρητικές συγχύσεις. Η απαλλοτρίωση είναι απαλλοτρίωση, δεν υπάρχει και μεγάλο περιθώριο αποκλίνουσων ερμηνειών. Έτσι, το άφησα κι εγώ "απαλλοτρίωση", παρά το κακόηχο της φράσης [μια κοινωνία οδεύει προς την απαλλοτρίωση!!!], γιατί όποια άλλη λέξη θα ήταν παραποίηση του νοήματος κατά τη γνώμη μου. Ο Κροπότκιν φαίνεται πολύ ανοικτός στην ίδια την πραγματικότητα και αρνείται πεισματικά να θεωρητικολογήσει. Ήδη έχει διακηρύξει ότι το να προτείνουμε συγκεκριμένες διαδικασίες εκ τον προτέρων σε ένα κοινωνικό πρόβλημα είναι κάτι αντικειμενικά λανθασμένο. Στη χειρότερη των περιπτώσεων, αποφεύγει τον προσδιορισμό της μετέπειτα κατάστασης γιατί δεν θέλει ούτε να την προκαθορίσει ούτε να θέσει τροχοπέδη στις νέες εξελίξεις. Και μια μεγάλη λέξη για το πού οδεύει η κοινωνία σε ένα κείμενο επαναστατικό [δηλαδή, προτρεπτικό] θα συνέβαλλε ακριβώς στο αντίθετο από αυτό που ο συγγραφέας επιθυμεί, μολονότι σε άλλα σημεία εκφράζεται διαφορετικά -ίσως επειδή δεν θέλει να συγχέουν οι αναγνώστες το μέσο με το αποτέλεσμα, ίσως και για άλλο λόγο. Μπορεί κανείς να ανιχνεύσει τη θέση αυτή που υιοθετεί ο Κροπότκιν, ως προς το τι πρέπει να ειπωθεί και πώς, και σε άλλα σημεία του κεφαλαίου.

7. (παρ. 40): "mesdames les banquieres". Μήπως η μετάφραση είναι: "οι κυρίες των τραπεζιτών"; Διότι μέχρι και την εποχή του Κροπότκιν, λέξεις που εξέφραζαν αξιώματα είχαν δύο γένη (αρσενικό και θηλυκό), και το θηλυκό μπορούσε να αποδίδεται όχι μόνο σε γυναίκα αξιωματούχο (κατάλοιπο της φεουδαρχίας και πράγμα σπάνιο, έτσι κι αλλιώς, την εποχή που γράφεται "Η κατάκτηση του ψωμιού") αλλά και στη σύζυγο του αξιωματούχου, για παράδειγμα: le president - la presidente. Αργότερα το θηλυκό γένος των λέξεων αυτών έπαψε να χρησιμοποιείται.

πηγή: Ελευθεριακός Κόσμος