Για μια πρώτη επαφή με τις ιδέες της συλλογικής και ατομικής αυτονομίας

πίνακας του Φλαμανδού αναγεννησιακού ζωγράφου Pieter Bruegel

Το συγκεκριμένο άρθρο αποτελεί ένα εισαγωγικό κείμενο σχετικά με το πρόταγμα της συλλογικής και ατομικής αυτονομίας. Αναφέρονται και αναλύονται ορισμένα στοιχεία του προτάγματος χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εξαντλούνται στο παρόν κείμενο. Οι συγκεκριμένες θέσεις σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν καμία απόλυτη αλήθεια ή δόγμα –κάτι τέτοιο ούτως ή άλλως θα ήταν αντίθετο προς τις ιδέες της αυτονομιας.

Η συλλογική και ατομική αυτονομία αποτελεί ένα πολιτικό πρόταγμα. Χρησιμοποιούμε την έννοια της πολιτικής ως έλλογη δραστηριότητα και χώρο διαλόγου όπου οι απόψεις όλων είναι ισότιμες και που αφορά την συνολικότερη θέσμιση των ανθρώπινων κοινωνιών (από την διοίκηση και την οικονομία μέχρι την οικολογία, την παιδεία, την σεξουαλικότητα, την ψυχολογία, την εργασία, την τέχνη, ζητήματα που αφορούν την καθημερινή ζωή, τις σχέσεις κοινωνικών ομάδων.κλπ). Λέγοντας αυτονομία εννοούμε ότι κάθε κοινωνία δημιουργεί η ίδια τους νόμους και τους θεσμούς της (θεσμός είναι π.χ. η εκπαίδευση, το πως αντιμετωπίζεται ο έρωτας, η οργάνωση της εργασίας, η γλώσσα κλπ).

Δυστυχώς όμως η πλειοψηφία των κοινωνιών το κάνουν ασυνείδητα με αποτέλεσμα να αποδίδουν την θέσμιση τους σε εξωτερικούς παράγοντες όπως ο Χριστός, η Παναγία, το “άγιο” κόμμα, οι νόμοι της αγοράς ή της ιστορίας, η σοφία των προγόνων, το αίμα ή τα γονίδια της φυλής (ή έθνους μιας και τον τελευταίο καιρό το έχουμε φάει στην μάπα), τα ένστικτα.. Πιο απλά είναι η ίδια που ευθύνεται για την κατάσταση που επικρατεί. Οι άνθρωποι με τους θεσμούς, τις σημασίες, τις αξίες, κλπ που δημιουργούν είναι υπεύθυνοι για την πορεία τους και ΟΧΙ η πάλη των τάξεων, το έθνος, το κεφάλαιο, διάφορα παράξενα όντα που κατοικούν στο κέντρο της γης, οι εξωγήινοι, κοκ… Το αντίθετο της αυτονομίας (η ετερονομία) είναι η συγκάλυψη του γεγονότος ότι η κοινωνία είναι υπεύθυνη για την υπάρχουσα κατάσταση, το ότι οι άνθρωποι υποτάσσονται στα δημιουργήματά τους, αφήνονται να γίνουν έρμαια των θεσμών τους, δεν βλέπουν με κριτική σκέψη τα όσα συμβαίνουν γύρω τους και απλά αναπαράγουν αυτό που έχουν μάθει χωρίς να μπούνε στον κόπο να αμφισβητήσουν τίποτα. Όσον αφορά τον όρο επανάσταση προφανώς και δεν έχουμε κατά νου τον Τσε και τον Βελουχιώτη να κάνουν κήρυγμα στο ποίμνιο ή παρόμοιες σταλινικές φαντασιώσεις. Επανάσταση σημαίνει σύγκρουση με τους υπάρχοντες θεσμούς με σκοπό την εγκαθίδρυση νέων που θα προάγουν την ανθρώπινη απελευθέρωση και ισότητα, ένα κοινωνικό αυτομετασχηματισμό προς μια χειραφετησιακή κατεύθυνση. Πάνω σε αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι επαναστάτης ΔΕΝ είναι αυτός που θέλει να αλλάξει τον κόσμο αλλά αυτός που επιθυμεί να αλλάξει ο κόσμος απο ΜΟΝΟΣ του (στην πρώτη περίπτωση μιλάμε για μπολσεβικισμό).

Βέβαια αρκετοί θα αναρωτηθούν σχετικά με το πόσο τα προαναφερθέντα είναι πραγματοποιήσιμα. Όλα αυτά δεν μας φαντάζουν σαν μια μακρινή ουτοπία, αλλά αντίθετα είναι κάτι που σχετίζεται με τις επιλογές που κάνουν οι κοινωνίες, καθώς έχουν γίνει βήματα σε διάφορες περιόδους στο παρελθόν που είχαν αποφασίσει να πορευτούν προς μια ελευθεριακή “οδό”. Το γνωρίζουμε ότι δεν είναι κάτι εύκολο αλλά η βάση μας δεν είναι το αν κάτι μπορεί να γίνει εύκολα εφικτό αλλά το πόσο καλύπτει την επιθυμία για μια ριζική αλλαγή του κόσμου. Επίσης χρησιμοποιώντας τον όρο ελευθερία εννοούμε το να θέτουμε εμείς οι ίδιοι τα όρια μας, συνειδητοποιημένα ατομικά και συλλογικά και όχι να μην υπάρχουν όρια. Με λίγα λόγια δεν υπερασπιζόμαστε το “κάνω ότι μου γουστάρει” αλλά την διαλεκτική σχέση συνειδητού και ασυνείδητου, δηλαδή το να αντιλαμβάνομαι την επιθυμία μου και ύστερα να αποφασίζω αν θα τη πραγματοποιήσωή όχι. Δεν την αποθώ όπως προτάσσει η χριστιανική ηθική και παρόμοιες συντηρητικές αντιλήψεις αλλά επίσης ούτε γίνομαι υπόδουλος της (αν ζούσε ο καθένας μας αποκλειστικά με βάση τις επιθυμίες του εξάλλου η κοινωνία θα οδηγούνταν σε διάλυση καθώς ο εγωισμός θα υπερτερούσε εις βάρος οποιασδήποτε έννοιας συλλογικότητα;)

Το άτομο αποτελεί δημιούργημα της εκάστοτε κοινωνίας. Δεν γίνεται να υπάρξει άτομο εκτός κοινωνίας ή κοινωνία χωρίς την ύπαρξη ατόμων, για αυτό άλλωστε αντιλαμβανόμαστε την συλλογική και την ατομική αυτονομία ως έννοιες αδιαχώριστες μεταξύ τους. Το κοινωνικό υποκείμενο διαπαιδαγωγείται με βάση τις υπάρχουσες σημασίες που το περιβάλλουν. Αυτό σημαίνει πως σε μία κοινωνία που είναι ανελεύθερη “παράγονται” ανελεύθερα άτομα. Μπορεί κανείς να το δει αυτό αν ανατρέξει σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και να παρατηρήσει τους ανθρωπολογικούς τύπους που επικρατούσαν. Χωρίς κάτι τέτοιο να σημαίνει ότι είμαστε όλοι καταδικασμένοι καθώς όπως αναφέραμε και πιο πάνω οι ίδιοι οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για την διαμόρφωση της κοινωνίας που έχουν δημιουργήσει. Σε αυτό το σημείο θα ήταν σωστό να διευκρινίσουμε ότι το να αποκαλείται κάποιος αυτόνομος γίνεται χάρη ποιητικής αδείας. Δεν γίνεται να ζει κάποιος αυτόνομα σε ένα καπιταλιστικό καθεστώς, αυτό που μπορεί να κάνει να το να προσπαθήσει να διαδώσει τις ιδέες του ώστε να επηρεάσει τα κινήματα της εποχής του (αν υπάρχουν ή σε περίπτωση που αυτο-δημιουργηθούν βέβαια). Το να παρατήσει κάποιος την κοινωνική ζωή για να απομονωθεί σε ένα μέρος για να ζήσει αυτόνομα δεν είναι επαναστατική δράση αλλά περιθωριοποίηση. Τέτοιες ηθικιστικές πρακτικές δεν παρέχουν καμία βοήθεια στον αγώνα για τον αυτομετασχηματισμό της κοινωνίας. Σκοπός δεν είναι να δημιουργήσουμε μια όαση αυτονομίας στον καπιταλισμό αλλά να επηρεάσουμε τις επιλογές των ανθρώπων με τις ιδέες μας ή να ενισχύσουμε οποιαδήποτε ελευθεριακή κατάσταση.

Η αυτονομία είναι αντίθετη σε κάθε ιεραρχικό τρόπο οργάνωσης κι ως εκ τούτου με το σύγχρονο καθεστώς. Η επικρατούσα ετερόνομη θέσμιση δεν αποτελεί κάτι το ανεξάρτητο σε σχέση με την κοινωνία, δεν ήρθε απο το πουθενά, καθώς είναι δημιούργημα της ίδιας. Σκοπός δεν είναι η εξυγίανση της, ή η μεταρρύθμιση της, ούτε να υπάρξουν μεταβατικά στάδια ξεπεράσματος της αλλά να επέλθει το οριστικό ξεπέρασμά της. Οι άνθρωποι πρέπει να πειστούν ότι είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για την λειτουργία της και ότι μπορούνε άμα το θελήσουν να αντικαταστήσουν τον σύγχρονο τύπο οργάνωσης με έναν διαφορετικό. Όπως καταλαβαίνετε δεν αντιλαμβανόμαστε την καταστροφή της ως μια μέθοδο να επικρατήσει το χάος και η ανομία, αλλά επιθυμούμε να δημιουργηθούν στην θέση της οργανωτικές δομές ελευθεριακού χαρακτήρα όπως αυτοδιευθυνόμενα αμεσοδημοκρατικά συμβούλια που θα έχουν μεταξύ τους σχέση επικοινωνίας κι αλληλοβοήθειας σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Για να μην παρεξηγηθούν οι καλές προθέσεις δεν επιθυμούμε την εξάλειψη της οργάνωσης αλλά την εξάλειψη της ιεραρχικής οργάνωσης. Πάνω σε αυτό θα μπορούσε να πει κανείς ότι στόχος δεν είναι να εξαλειφθεί η όποια εξουσία αλλά το να υπάρχει ισότιμη διαχείρισή της απο όλα τα μέλη της κοινότητας. Βέβαια σε καμιά περίπτωση δεν θεωρούμε ότι το κράτος, τα αφεντικά, οι πολυεθνικές είναι η “ρίζα” του κακού κι αν καταστραφούν μια μέρα με ένα μαγικό τρόπο θα αλλάξουν τα πάντα. Ουσιαστικά αυτά αποτελούν μια πτυχή της ετερονομίας, αλλά εαν η αλλαγή δεν είναι βαθύτερη (όπως πχ να αλλάξει ο τύπος ανθρώπου που τα αναπαράγει και τα έχει ανάγκη) τότε δεν θα έχει επιτευχθεί το ξεπέρασμα τους καθώς οι άνθρωποι θα επαναδημιουργήσουν αντίστοιχα καταπιεστικά συστήματα (δεν θα έχουν κάτι άλλο να αντιπροτείνουν). Αυτή είναι μια απο τις σημαντικότερες διαφορές μας με τους περισσότερους αναρχικούς, που επικεντρώνονται στον αγώνα κατά του κράτους και αφήνουν τα υπόλοιπα στην άκρη ή το πολύ πολύ να τα ανάγουν σε αυτό. Η καταπίεση και η κυριαρχία δεν υφίστανται μόνο στο κράτος ούτε πηγάζουν απο αυτό καθώς όπως αναφέραμε και αρχικά ο «λαός» το δημιούργησε και συνεχίζει να το στηρίζει δεν γεννήθηκε μόνο του ούτε υπάρχουν κάποια “σκοτεινά κέντρα” που κινούνε τα νήματα και κάνουν πλύση εγκεφάλου (άλλοι λένε πως είναι η παγκοσμιοποίηση και οι πολυεθνικές, άλλοι τα μμε, άλλοι οι εβραίοι, οι αμερικάνοι, οι αεροψεκασμοί και ο ιμπεριαλισμός… γενικά η βλακεία και η συνομωσιολογία είναι trendτηςεποχής) Με το να θεωρεί κάποιος ότι η ανθρώπινη δημιουργικότητα είναι ανίσχυρη απέναντι στους ετερόνομους σχηματισμούς ουσιαστικά τους μεγαλοποιεί και τους ενδυναμώνει.

Το βασικό πρόβλημα που εντοπίζουμε στις σύγχρονες ανεπτυγμένες δυτικές κοινωνίες δεν είναι πρόβλημα υλικής εξαθλίωσης αλλά πρόβλημα νοήματος.Δεν θα μπορούσαμε να μιλάμε για το ταλαιπωρημένο προλεταριάτο που είναι βουτηγμένο στην φτώχεια (όπου ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει επειδή δεν θα μπορέσει να παράσχει τα στοιχειώδη στους εργάτες, όπως παρουσιάζεται στο έργο του Μαρξ π.χ.). Η πλειοψηφία του πληθυσμού είτε έχει αποκτήσει μικροϊδιοκτησία είτε στοχεύει σε αυτό. Οι πλούσιοι προσπαθούν ή επιθυμούν να γίνουν πλουσιότεροι και οι φτωχοί πλούσιοι. Εξηγούμαστε, ζούμε σε κοινωνίες αφθονίας που οι επιδιώξεις τους είναι καταναλωτικές, το μεγαλύτερο μέρος του συνόλου των εργαζομένων επενδύει στην πολυτέλεια ακόμη κι ας μην την έχει γευτεί -έστω και σε κάποιο βαθμό .Αυτό συνήθως μεταφράζεται σε μοντέρνο αμάξι, εξοχικό, φουσκωτό, μεγάλο σπίτι, φιρμάτα ρούχα, καινούργια κινητά, μοδάτα έπιπλα, πρώτο τραπέζι πίστα, iphone, τηλεοράσεις πλάσματος υποσχόμενες μια βραχυπρόθεσμη αντικατάσταση της δυστυχίας απο την διασκέδαση ανάλογα με τις ίντσες τους… και όλα αυτά στις πλάτες άλλων ανθρώπων. Το target group; Όλοι μας, Η καταναλωτική κουλτούρα είναι μαζική δεν κάνει διαχωρισμό σε φύλο, εισόδημα ή χρώμα δέρματος. Στον καπιταλισμό το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού καταπιέζεται, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν διακυμάνσεις (π.χ. για τις γυναίκες τα υπολείμματα της πατριαρχικής καταπίεσης, για τους ομοφυλόφιλους η ομοφοβία, για τους μετανάστες ο ρατσισμός, τα καταπιεστικά πρότυπα ομορφιάς για τους “άσχημους”, οι ρευστές σχέσεις για όλους και όλες μας, οι ιεραρχικές σχέσεις στην παραγωγή, η εκμετάλλευση των εργαζομένων και πάει γράφοντας). Η κατάθλιψη ως απότοκο της έλλειψης νοήματος στις ζωές των ανθρώπων δίνει και παίρνει και δεν κάνει διάκριση σε ποιανού την πόρτα θα χτυπήσει… Είναι λυπηρό το γεγονός ότι οι άνθρωποι επιλέγουν να σπαταλούν τις ζωές τους με το να θέτουν στο επίκεντρο την παραγωγή και την κατανάλωση και να αδιαφορούν για την δημιουργικότητα και την ελευθερία.

Το σημαντικότερο ίσως πρόβλημα που διέπει τις σύγχρονες κοινωνίες είναι η όλο και αυξανόμενη κυριάρχηση της ασημαντότητας. Η σταδιακή κατάργηση της στοιχειώδους διάκρισης ανάμεσα στο σημαντικό και στο μη. Το γεγονός ότι οι άνθρωποι προσανατολίζονται σε ανούσια πράγματα, προσπαθώντας να καλύψουν μάταια το ανεκπλήρωτο κενό που νιώθουν μέσα τους. Παραδείγματα; Το ότι κάποιος προτιμά να ξοδεύει εργαζόμενος 8 ώρες απο την μέρα του για να επιδεικνύει ακριβό ρουχισμό το Σάββατο στο club, από το να τρέφει ενδιαφέρον για τα κοινά. Στο να θεωρεί ότι ένα μοδάτο ρούχο με ένα αξιόλογο βιβλίο είναι ίσα κι όμοια επειδή έχουν χρηματική αξία ή το να τον ενδιαφέρει περισσότερο τα τι γίνεται στα τηλεοπτικά σήριαλ απο την πορεία της ίδιας του της ζωής. Στο να δίνει έμφαση σε οτιδήποτε επιφανειακό και να αδιαφορεί για οτιδήποτε ουσιώδες. Δεν είναι τυχαίο πως οι επαναστατικές ιδέες στην εποχή μας αντιμετωπίζονται απλά ως κάτι το αξιοπερίεργο και γραφικό ανάμεσα στα τόσα νούμερα διασκέδασης του σύγχρονου καταναλωτικού τσίρκου. Ένα επίσης στοιχείο της υφιστάμενης πολιτικής κατάστασης είναι η ιδιώτευση, δηλαδή όταν το ατομικό συμφέρον δεν αφήνει καθόλου χώρο για οποιαδήποτε έκφανση συλλογικότητας (a.k.a. παρτακισμός –το μόνο που με ενδιαφέρει είναι να περνάω καλά και χέστηκα για την κοινωνία). Αυτός ο αρνητικός εγωισμός επίσης τρέφει την πλεονεξία των ανθρώπων με αποτέλεσμα να κινδυνεύει το περιβάλλον εξαιτίας της κυριάρχησης του δίπολου παραγωγή-κατανάλωση που σκοπεύει στην ικανοποίηση των ολοένα κι αυξανόμενων πολυτελών αναγκών.

Το πρόταγμα της αυτονομίας όπως μας είναι αντιληπτό είναι άκρως εχθρικό και ασυμβίβαστο με τα καθεστώτα ολικού γραφειοκρατικού καπιταλισμού που πλασσάρονται κι ως “σοσιαλιστικά”. Καθεστώτα αστυνομικής δικτατορίας, που χαρακτηρίζονται απο αδυσώπητη ιεραρχική καταπίεση, που αποτελούν γενέτειρες εγκλημάτων κατά της ανθρώπινης ζωής και φορείς ταξικής εκμετάλλευσης από τους εξουσιαστές του κόμματος, μόνο σοσιαλιστικά δεν μπορούν να χαρακτηριστούν. Κάνοντας μια ανασκόπηση στην ιστορία των χωρών του ανατολικού μπλοκ με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ΕΣΣΔ βλέπουμε μαζικές εκκαθαρίσεις απο τον Στάλιν τσιγγάνων, εβραίων, ομοφυλοφίλων ,αναρχικών, πολιτικών διαφωνούντων, κλπ. Μια παράδοση που είχε ξεκινήσει ήδη απο τον Λένιν με την καταστροφή των αυτόνομων σοβιέτ, τις διώξεις των αναρχικών, την εμπόλεμη επέμβαση στις ομάδες των ουκρανών αναρχικών του Μάχνο και τον σφαγιασμό των εξεγερθέντων ναυτών της Κροστάνδης υπο την στρατιωτική διεύθυνση του αρχιχασάπη Τρότσκι (το έγκλημα τους; αντιστάθηκαν στο καθεστώς του Λενινισμού καθώς απαίτησαν την ανάληψη των πολιτικών ζητημάτων από τους ίδιους και όχι από την “σοσιαλιστική” κυβέρνηση των μπολσεβίκων). Σχετικά πιο πρόσφατες ήταν οι βιαίες και θανατοφόρες επεμβάσεις στην Τσεχία και στην Ουγγαρία απο τον σοβιετικό στρατό και τους υποστηρικτές του. Στην Ελλάδα μέλη του κκε δολοφονούσαν αρχειομαρξιστές, αναρχικούς, τροτσικιστές, διεθνιστές ακόμη και διαφωνούντες του κόμματος κατά την διάρκεια του παρελθόντος με απώτερο σκοπό την επιβολή του στρατοκρατικού και γραφειοκρατικού καθεστώτος τους.

Ο αυτόνομος τρόπος λήψης αποφάσεων είναι ο δημοκρατικός. Προφανώς ουδεμία σχέση έχει με την κοινοβουλευτική πλάνη που λανσάρεται ως δημοκρατία. Δημοκρατία είναι η ενεργη συμμετοχή ΟΛΗΣ της κοινότητας (ανεξαρτήτου φύλου, καταγωγής, χρώματος) στις πολιτικές υποθέσεις και βεβαίως είναι άμεση (καθώς ΜΟΝΟ άμεση μπορεί να είναι). Όπου βρίσκεται αντιπροσώπευση (απο κομματικούς ή απο πρόεδρους π.χ.) υφίσταται ολιγαρχία ΟΧΙ δημοκρατία. (για παράδειγμα ολιγαρχικό πολίτευμα ήταν της αρχαίας Σπάρτης ενώ δημοκρατικό της αρχαίας Αθήνας) Το να ορίζω κάποιον να αποφασίζει για κάτι που αφορά εμένα αποτελεί την πολιτική μου αλλοτρίωση. Απέναντι στην απάτη των εκλογών αντιπροτείνουμε δημοκρατικές συνελεύσεις που θα χαρακτηρίζονται απο περιοδικότητα και ανακλητότητα ενώ οι αποφάσεις θα βγαίνουν πλειοψηφικά, δίχως την ύπαρξη αντιπροσώπων. Παραδείγματα δημοκρατικών διαδικασιών μπορεί να βρεί κανείς στην Αθηναϊκή δημοκρατία, στην Παρισινή κομμούνα, στα Ισπανικά εργατικά συμβούλια του 1936, στην Ουγγρική επανάσταση του 1956,στα ρώσικα σοβιέτ του 1905 και 1917 (πριν η κοινωνική αυτενέργεια συντριβεί απο την λενινιστική αντεπανάσταση), στις συνελεύσεις του Μάη του 68, στις Ευρωπαϊκές πόλεις του 10ου με 12ου αιώνα.

Παρόλο το αρνητικό κλίμα που επικρατεί στην σημερινή κοινωνία επιθυμούμε κάτι άλλο. Επιδίωξη μας είναι ο άνθρωπος να διακόψει μια και καλή τον αυτο-υποβιβασμό του σε παραγωγό καταναλωτή, να αφυπνίσει την δημιουργικότητά του και να διεκδικήσει την ατομική και κοινωνική απελευθέρωση. Να σταματήσει να αναθέτει τις πολιτικές του υποθέσεις σε ειδικούς και να αναλάβει ο ίδιος τις ευθύνες του. Να συνειδητοποιήσει πως είναι αυτός υπεύθυνος για την διαμόρφωση της πραγματικότητας και όχι οι κάθε λογής “μεγάλοι”. Να ΜΠΟΡΕΣΕΙ και να ΘΕΛΗΣΕΙ να φανταστεί κάτι άλλο απο το ήδη υπάρχον. Να διακατέχεται απο δύναμη και έρωτα για δημιουργία. Vis και Libido formandi.

του Francis Krummel

πηγή: Eagainst